«Къарачай-Малкъар фразеология сёзлюкден»

 (Баргъаны)

Суратлау ариулукълары, тасха магъаналары бла бизни тил байлыгъыбызны ёсдюрген кючдюле фразеология тутушла. Аланы иги билиу жюрекге зауукълукъ береди.

ЖОЛУ БОЛУРГЪА Биреу жолоучулугъундан къууаныргъа.

ЖОЛУ ЮЗЮЛЮРГЕ Жашауу бошалыргъа, дуниясын алышыргъа.

ЖОЛУН КЕСЕРГЕ 1. Биреуню ишине чырмау болургъа, анга онг бермезге. 2. Ётерге жол къоймазгъа, адамны аллын тыяргъа.

ЖОЛУНГ – МАМУКЪДАН (болсун) 1. Ахшы жолгъа бар деген алгъыш. 2. Тутхан ишинг къурансын, чырмау тюшмесин деген алгъыш. 3. Башынга эркинсе, сюйгенингча эт (кёлкъалды этгенде айтылады).

ЖОМАКЪЛЫКЪ БОЛУРГЪА (этерге) (Юй жашаудан.) Эл бедишлик болургъа (этерге).

ЖУГЪУТУР КЪУЛАГЪЫНА ЖЕЛ (тёбенги) КЪАКЪГЪАНЧА (ургъанча – къарач.) Эс бурмай, сан этмей (къояргъа).

ЖУГЪУШ ТЮКЛЮ БОЛСУН (алгъыш) Келин юйге хайырлы болсун деген магъанада.

ЖУЛДУЗУ БАТАРГЪА (ёчюлюрге, таяргъа, учаргъа) (дин) Адамны ёлюр заманы жетерге.

ЖУЛДУЗУНА КЪАРАУ (дин) Къуранда окъуп, адамны къадарын билирге боллукъду деп ийнаныу.

ЖУМУРТХА ЖЮК Къыйын иш, борч.

ЖУМУРТХА (гаккы) ИЧИНДЕ (жумуртхада) ТЮК ИЗЛЕГЕН [адам] Кирсиз, кючбюсюреу адам.

ЖУМУРТХАНЫ ТАНКЫСЫ ЧАКЪЛЫ (тенгли) БИР [зат] Бек аз затчыкъ.

ЖУМУШАКЪ КЁЗ БЛА КЪАРАРГЪА (сюдде, бир ишде д.а.к.) Бек къырсламазгъа.

ЖУМУШАКЪ СЁЛЕШИРГЕ Ариу айтыргъа (жапсарыргъа).

ЖУУУКЪ ЖАУЛУКЪ ЭТЕРГЕ къара: ШАГЪЫРЕЙ ЖАУЛУКЪ ЭТЕРГЕ.

ЖУУУКЪЛУКЪ ИЗЛЕРГЕ Къыз тилегенде, келечиле айтыучу фраза.

ЖУУУКЪЛУКЪНУ БУЗАРГЪА (жууугъуна жангылыргъа) Къан жууукъ болуп тургъанлай, бир юйдегили болургъа.

ЖУХ УРУРГЪА 1. Мал, хайыуан хыли этерге. 2. Сугъанакълыкъ, кёз ауаналыкъ, жутлукъ этерге. 3. Хар жерге кирип айланыргъа.

ЖЫЛ ОРАЗАСЫН ЧЫПЧЫКЪ (къаргъа) ЭТ БЛА АЧХАН [адам] Адамны бек жарлылыгъын кёргюзтген фраза.

ЖЫЛ САНЫНГ КЕЛСЕ Къарт болсанг.

ЖЫЛКЪЫМДАН ТАЙ (ажир) ТУТ (жылкъымы сюр) Эталлыгъынгы аяма, ыспасым жокъду деген магъанада.

ЖЫЛКЪЫЧЫ КЪУРУКЪ КИБИК (масхара) (Юй жашаудан.) Адамны бек узунлугъун кёргюзтген фраза.

ЖЫЛЫ ЖЕРЧИК (къарач.) (Юй жашаудан.) Бир хайыр чыгъар, файдалы къуллукъ.

ЖЫЛЫ ЖЕТГЕН [адам] Акъылы, оюму тохташхан, жашау сынауу болгъан адам.

ЖЫЛЫ ЖУУАП (сёз) Адамны къууандырыр, ыразы этер жууап, сёз.

ЖЫЛЫ КЪОЛДАН (этерге) (Юй жашаудан.) Ишни оздурмай, заманында этерге.

ЖЫЛЫ СЁЗ (жылытыр сёз) Ариу сёз, биреуню жапсарыр не да къууандырыр сёз, жууап.
(тюбюне) ЖЫЛЫ СУУ ИЕРГЕ Биреуге ариу айта тургъанлай, аманлыкъ этерге.

ЖЫРЧЫЛАГЪА МАЛ БЕРГЕНЧА (масхара) Ырысхыны зырафына жоюуну юсюнден.

ЖЫРЫН ЖЫРЛАРГЪА Биреуге жакъ басаргъа, аны жанлы болургъа.

ЖЮГЕН КЪОЛДАН ЫЧХЫНЫРГЪА Оноу биреуню къолундан кетерге.

ЖЮГЕННИ БОШЛАМАЗГЪА (жюгенни киши къолуна бермезге) Биреу оноуну къаты жюрютюрге, не аз да эркинлигин кишиге бермезге.

ЖЮГЕННГЕ КЕСИН УРУРГЪА (къарач.) Биреу ёшюн уруш этерге, кесин тыялмазгъа.

ЖЮЗ ДА АЙТ, МИНГ ДА АЙТ (жюз-минг да айт) Не кёп айтсанг да (ишни угъайлау).

ЖЮК БОЛУРГЪА Къыйынлыгъы биреуню боюнунда болургъа.

ЖЮКГЕ АЛЫННГАН КЪАЗАН КИБИК (масхара) Ыспассыз деген магъанада.

ЖЮКГЕ АЛЫРГЪА Бир затха борчлу болургъа (боюнуна алыр-гъа).

ЖЮННГЕ ТЮШГЕН ТАУУКЪЧА (Юй жашаудан.) Тизгинсиз, чачы-башы, юсю тозурагъан, къатыш болгъан адам.

ЖЮРЕГИ АМАН ЭТЕРГЕ мед. Аурургъа.

ЖЮРЕГИ АТЫЛЫРГЪА Ачыу этерге, жарсыргъа.

ЖЮРЕГИ АЧЫКЪ БОЛУРГЪА Биреу халаллыгъын кёргюзтюрге.

ЖЮРЕГИ АШХА АЧЫЛЫРГЪА (Юй жашаудан.) Ауругъан адам ашап башларгъа.

ЖЮРЕГИ БАСЫЛЫРГЪА Ырахатланыргъа, хош болургъа.

ЖЮРЕГИ БЛА Алдаусуз, кёлю бла.

ЖЮРЕГИ БУЗУЛУРГЪА къара: КЪАНЫ БУЗУЛУРГЪА.

ЖЮРЕГИ ЁРГЕ УРУРГЪА къара: КЁЛЮ ТОЛУРГЪА.

ЖЮРЕГИ ЖАЛАН [адам] БОЛУРГЪА Халал, таза ниетли, кимге да жан аурутхан адам.

ЖЮРЕГИ (отча, дуу деп) ЖАНАРГЪА Биреуню сарыуу къайнаргъа, къозургъа, ачыуланыргъа.

ЖЮРЕГИ ЖЕР БЛА ТЕНГ БОЛУРГЪА Мудах болургъа, жарсыргъа.

ЖЮРЕГИ ЖЕРИНЕ (орунуна) КЕЛИРГЕ Шошайыргъа, тынчайыргъа.

ЖЮРЕГИ ЖОКЪДУ Биреуню кёлю бир ишде болмазгъа (сюйюп этмезге).

ЖЮРЕГИ ЖЫЛЫНЫРГЪА Бир затдан, адамдан къууаныргъа, ыразы болургъа.

ЖЮРЕГИ (жаннган отда) КЮЕРГЕ Биреу бир затха ачыу этерге, унуталмазгъа, бек жарсыргъа.

ЖЮРЕГИ КЪАБЫНДАН ЧЫГЪАРГЪА Къоркъургъа, ёлюрге жетерге.

ЖЮРЕГИ КЪАН ТЫРНАРГЪА Дыгаласха къалыргъа, амалсыз болургъа.

ЖЮРЕГИ КЪАНАРГЪА Кюсеген, термилген затын этип, жюреги шошайыргъа, сабыр болургъа.

ЖЮРЕГИ КЪАРА (къарангы) [адам] Харам, зар адам.

ЖЮРЕГИ КЪАРА КЕСЕУ БОЛУРГЪА къара: ЖЮРЕГИ КЪЫЙНАЛЫРГЪА.

ЖЮРЕГИ КЪАРА ЧЕГЕТ БОЛУРГЪА Биреу харам жюрек тутаргъа.

ЖЮРЕГИ (ташча, таш кибик) КЪАТАРГЪА (къыйналыргъа) Биреуню жюреги бек къыйналыргъа.

ЖЮРЕГИ КЪУТУРУРГЪА Кеси да билмей неге болгъанын, къайгъы этип, жилярыгъы келип турургъа.

ЖЮРЕГИ ОЛТУРГЪАН 1. Ариу, къууатлы, берекетли жер. 2. (Юй жашаудан.) Сабыр акъыллы, тынч адам.

ЖЮРЕГИ САГЪЫШХА КЕТЕРГЕ (сир сагъышлы болургъа – къарач.) Биреу эсин ичинден этген сагъышына берирге.

ЖЮРЕГИ САМПАЛ ТАУУШ ЭТЕРГЕ Къоркъгъандан, жюреги къаты ишлерге.

ЖЮРЕГИ САРЫ СУУ БОЛУРГЪА (жюрегин сары суу алыргъа) (Юй жашаудан.) Биреуню тюнкеси юзюлюрге (къарыусуздан, ачыудан д.а.к.).

ЖЮРЕГИ СУУУРГЪА 1. Шошайыргъа, сабыр болургъа (ачыуланнгандан). 2. Бир затдан искилтин болургъа, кёлю чыгъаргъа.

ЖЮРЕГИ СЫНАРГЪА 1. Мудах болургъа. 2. Кесин аманнга бошларгъа, къыйынлыкъгъа хорлатыргъа.

ЖЮРЕГИ ТАКЪЫР БОЛУРГЪА (этерге) Мудах болургъа, жилярыгъы келирге.

ЖЮРЕГИ ТАМАГЪЫНА ТЫГЪЫЛЫРГЪА (тирслирге) 1. Къууаннгандан, онгсуз болургъа. 2. Солуялмай, онгсуз болургъа. 3. Жилярыгъы келирге.

ЖЮРЕГИ ТАРТЫРГЪА 1. Бир затны этерге итинирге, сюерге. 2. Биреуню жаратыргъа, сюерге.

ЖЮРЕГИ ТАУ (кёк) ТЕНГЛИ БОЛУРГЪА Биреуню кёлю, халы бек кётюрюлюрге.

ЖЮРЕГИ ТАШДАНДЫ (Юй жашаудан.) Биреу къаты адамды, жазыкъсыныуу жокъду деген магъанада.

ЖЮРЕГИ ТЕБЕРГЕ Биреуге, бир затха учунургъа, итинирге.

ЖЮРЕГИ (жюрек тюйюмчеги) ТЕШИЛИРГЕ Биреуге кечгинлик берирге, жюреги къыйналгъанын кечерге.

ЖЮРЕГИ ТОЙМАЗГЪА (Юй жашаудан.) 1. Биреуден, бир затдан тансыгъын алалмазгъа. 2. Бир затны ариулугъуна сейирсинирге.

ЖЮРЕГИ ТОЛУРГЪА Адамны жилярыгъы келирге.

ЖЮРЕГИ ТЮЙЮМЧЕК БОЛУРГЪА (Юй жашаудан.) Биреуню жюреги асыры къыйналгъандан, ишни, сёзню унуталмазгъа, жумушаялмазгъа, кечалмазгъа.

ЖЮРЕГИ УЛЛУ БОЛУРГЪА Къууаныргъа, кёлю кётюрюлюрге.

ЖЮРЕГИ ЧЁГЕРГЕ Биреуню жарсыуу селейирге.

ЖЮРЕГИ ЧОГЪОЖ БОЛУРГЪА (къарач.) Къайгъылы болургъа, сокъураныргъа.

ЖЮРЕГИ ЧЫГЪАРГЪА Бек къоркъгъандан, жюреги къаты-къаты урургъа.

ЖЮРЕГИ ШОР ТАРАРГЪА Ачдан онгсуз болургъа.

ЖЮРЕГИ ЭЗИЛИРГЕ (Юй жашаудан.) къара: ЖЮРЕГИ КЮЕРГЕ.

ЖЮРЕГИ ЭРИРГЕ Биреуню кереклисине жарсыргъа, жазыкъсыныргъа.

ЖЮРЕГИ ЮШЮРГЕ Жашаудан тюнгюлюрге, жашарыгъы келмезге.

ЖЮРЕГИН АЛЛАХ КЕСИНЕ БЕРСИН (кимни) Биреуге тутхан харамлыгъы кесине жетсин.

ЖЮРЕГИН АУРУТМАЗГЪА (Биреуню жюрегин къыйнамазгъа.

ЖЮРЕГИН АЧЫКЪ ЭТЕРГЕ (ачаргъа, тёгерге) Акъылындагъын жашырмай айтыргъа.

ЖЮРЕГИН (кёлюн) БАСАРГЪА Биреу кесин не да биреуню шошайтыргъа, кёллендирирге, ырахат этерге.

ЖЮРЕГИН (суууруп) БЕРИРГЕ 1. Биреуге жюрек халаллыгъын билдирирге. 2. Кимни болса да бек сюерге.

ЖЮРЕГИН ЖАЗАРГЪА Биреуню сёз бла жапсарыргъа, кёлюн алыргъа.

ЖЮРЕГИН ХАЛЫГЪА ТАГЪАРГЪА Къоркъутургъа, амалсыз этерге.

ЖЮРЕГИН ЧЁКДЮРЮРГЕ Жапсарыргъа.

Мурат эки къолу бла башын тутуп, кёз жилямукъларын адамладан жашырыргъа кюрешди. Бирси тутмакъла аны жапсарып кюрешмедиле, жиляп, жюрегин чёкдюрмеге
къойдула. «Коммунизмге жол», № 115, 1981.

ЖЮРЕГИНЕ АЛЫРГЪА Ёпкелерге, кёлкъалды этерге, жарсыргъа.
– Сабий былай этди деп, аны жюрегинге къалай аласа? – деди Мусос. Мусукаланы С., Барып турсанг…, 73.

ЖЮРЕГИНЕ ЖАРА САЛЫНЫРГЪА Биреуге унутулмазлыкъ, ачы къыйынлыкъ келирге.

ЖЮРЕГИНЕ ЖЕТЕРГЕ (чабаргъа) 1. Биреуню жилярыгъы келирге.  2. Биреу терк ёпкелерге.

ЖЮРЕГИНЕ ЖОЛ САЛЫРГЪА (табаргъа) Кимни болса да кесине жууушдурур амал излерге.

ЖЮРЕГИНЕ ОТ САЛЫРГЪА 1. Кимни болса да къозгъаргъа, халын игилендирирге. 2. Кесин сюйдюрюрге.

ЖЮРЕГИНЕ ТЮЙРЕЛИРГЕ (тюшерге) Биреуню бир зат эсинден кетмезге, тынчлыкъ бермезге.

ЖЮРЕГИНГ ТАШ БОЛУРГЪА (адамгъа) Жан аурутмазгъа, къаты болургъа.

ЖЮРЕК АУУЗ (анат.) Адамны аш орунуну башы болгъан жер.

ЖЮРЕК ЖАРАСЫНА ТУЗ КЪУЯРГЪА (себерге) Биреуню эски жарсыуун къозгъаргъа, ачыууна ачыу къошаргъа.

ЖЮРЕК ЖАУУН АШАРГЪА Кимни болса да жарсытыргъа, тынчлыкъ бермезге, эритирге деген магъанада.

ЖЮРЕК КЪУУАНДЫРЫРГЪА Адамгъа къууанч берирге.

ЖЮРЕК САРЫУУ КЪАНМАГЪАН [адам] Дертин жетдирип бошамагъан.

ЖЮРЕК ТАКЪЫРЛЫКЪ Насыпсызлыкъ, жарсыу, бушуу сынагъанда келген сезим.

ЖЮРЕК ТАРАЛТЫРГЪА Жиляргъа, жарсыргъа.

ЖЮРЕК ТАРТХАН Адам бек сюйген зат.

ЖЮРЕК ТЫКЪСЫУ Жарсыу, жиляу.

ЖЮРЕКГЕ КИРИРГЕ Эсден кетмезге, сагъыш этдирип турургъа.