Къачан да аны дерслерине сюйюп келедиле

Сабийлени бла жаш тёлюню чыгъармачылыкъларыны республиканы арасында «Медицина иш», «Жаш эколог» деген биригиуле къуралгъанлы иги кесек заман болады. Аланы уа мында устаз Цораланы Фатима бардырады.

Ол къошакъ билим бериуге къыйын салып келгенли отуз жылдан иги да атлагъанды. Бёлюмде эсленирча жетишимле да болдургъанды. Бюгюнлюкде «РФ-ни битеулю билим бериуню сыйлы ишчиси» деген атны жюрютеди.  

Огъарыда сагъынылгъан «Медицина иш» биригиуню педагог кеси къурагъанды. Анга сабийле не заманда да узакъ эллерибизден окъуна келедиле. Сынамлы устазны къолунда анатомиядан, адамны физиологиясындан да къошакъ билим аладыла. Андан сора да, биринчи болушлукъну этерге юйренедиле.

Жюрек итиниулюкню сезе

Практика ишлерин а, онгларына кёре, республиканы клиника больницасында ётдюредиле. Алада бёлюмле кёп болгъанлары себепли окъуучуланы юйретирге тапды. Больницаны ишчилери уа алагъа багъа бичедиле эмда эсгертиуле жазадыла.

Бу биригиуге жюрюп, мында юйреннгенлени кёбюсю бюгюнлюкде врачладыла. Сёз ючюн, аладан ючюсюню атлары «Одарённые дети – будущее России» (2007 ж.) деген энциклопедиягъа медицина жаны бла илму-излем ишле бардыргъанлары ючюн тюшгендиле. Таукенланы Назиля КъМКъУ-ну, Бёзюланы Залина Москвада Плеханов атлы академияны, Катя Сафронова уа Санкт-Петербургну технология институтун тауусуп, шёндю бирер жерде урунадыла.

- Бизни адамларыбыз, - дейди ол, - кеслерини къызларын жаланда врач болуп, жашларын да бир форма кийип къуллукъ этген жерде ишлеп кёрюрге сюедиле. Сабийни хунери болгъанын бла къалгъанын, аны ол затха итиниулюгюн да унутмазгъа керекди.

Сёз ючюн, биригиуге кеслери сюйюп, ата-аналарын жарсытмаз ючюн келгенле да бардыла. Ала дерслеге, больницалагъа баргъан кезиуледе уа хар зат да къол аяздача кёрюнюп къалады: ким сюеди кертиси бла да врач болургъа. Аны себепли артда заманны тас этмез ючюн къошакъ билим берген учреждениялагъа жюрюгенни магъанасы уллуду. Алай бла уа сабий устазлыкъны жюрек излемине кёре сайлайды.

Медицина жаны бла биригиуге тогъузунчу классдан келип башлай эселе, «Жаш экологга» уа ючюнчюге жюрюгенчикле окъуна келедиле. Къошакъ халдагъы дерсле уа башланнган школну программасына тийишлиликде бардырыладыла. Гитчеле да, абаданыракъладан артха къалмай, тюрлю-тюрлю эришиулеге къатышып, жетишимли боладыла. Сёз ючюн, Энейланы Ясмина (ол Шалушкадан жюрюйдю) «Проблема цветового зрения у детей» деген иши бла республикалы конференцияда биринчи жерни алгъанды.

Ол хазырлагъан программа бла кёпле окъуйдула

Фатима Сапаровна битеуроссей, халкъла аралы да конкурслагъа къатыша, республикабызны атын кёп жерледе айтдыргъанды. Санкт-Петербургда бардырылгъан «Сердце отдаю детям» деген эришиуге да баргъанды. Къыралыбызны 62 субъектинден келген 94 педагогну ичинде, кесини ишин къоруулап, бийик багъагъа тийишли болгъанды.

Эсгерте кетейик, биз огъарыда «Медицина иш» биригиуню ол кеси къурагъанын айтханбыз. Устаз анга деп программаны да кеси жарашдыргъанды. Аны бла уа бюгюнлюкде республикадан тышында да кёпле хайырланадыла. Ол сагъынылгъан конкурсда сёлешгенинде, залдагъыланы кёбюсю аны тукъумун эшитип, энди кёрдюк авторну деп, аны сёзюне бютюн сагъайып тынгылагъандыла.

Тюбешиуде таулу тиширыуну саулайда ишини юсюнден Москваны университетини профессору, медицина илмуланы доктору Константин Александрович Шамировский да билдирген эди оюмун. Аллай педагоглары болгъан республика ахшы жетишимле болдурлугъун да энчи белгилегенди. Кесини сёзюнде ол устазны сагъынылгъан программасын, бютюнда аны структурасын чертгенди. Аны Россейни эм кючлю билим берген махкемелеринде хайырланыргъа тийишлисин айтханды.

Эришиуге баргъанында программаны китап халда басмалап элтир, аны бирсилеге юлешир онгу болмагъан эсе да, аны билимлилиги, окъуулулугъу уа, насыпха, эсленмей къалмагъанды. Айтаныбызгъа, анда биринчи жерни алгъанды. Кесини «Медицина ишин» да артда басмалап, устазлагъа, учреждениялагъа почта бла жибергенди.

Алай эсе да, ол программаны 1998 жылда окъуна жарашдыргъанды. Керек эди да сабийлени бир затха кёре юйретирге! Анга автор эркинликни къорууларгъа тийишли болгъаныны юсюнден а сагъышланмагъанды.

Артда 2005 жылда Москвада «Педагогика ызда жангычылыкъла» деген Битеуроссей конкурс бардырылгъанында, ма ары аны жангырытып, бюгюннгю сурамлагъа да келишдирип, документлерин да жибереди. Андан а къууанчлы хапар – аны автор эркинлигине шагъатлыкъ этген энчи сертификат келгенди. Ма алай бла Фатима Сапаровна хазырлагъан программагъа кёре бизни республикадан тышында да окъуйдула сабийле.

Аны юсюнден айта, ушакъ нёгерим кеси уа былай дегенди: «Кёресиз, шёндю тюрленмеген зат къалмай барады, жашау, заман да алай. Сабийле, атьа-анала да башха болгъандыла. Сора аланы да бюгюнлюкню излемлерине келиширча алай окъутургъа керекди. Аланы барысын да эсге алсакъ, жангычылыкъланы кийиргенме, алай а программаны, биринчиден, окъуучулагъа, экинчиден а, менича устазлагъа ишлеген тынч болур деп хазырлагъанма».

Унутулмазлыкъ экскурсия

Арада аллай тёре барды. Окъуу жылны кезиуюнде конкурслада, олимпиадалада хорлагъан жашланы бла къызланы жай каникуллада Минги тауну тийресине элтиучюдюле. Андагъы лагерьде ала солугъан, окъугъан да этедиле.

Бир жол а сабийлени канат жоллагъа элтедиле. Аланы биргелерине прохладна райондан баргъанла да болгъандыла. Кеслери да ёрге жаяу чыкъгъандыла. Аладан бири мина табады да, аны бир кишиге да кёргюзтмей, къоюнуна букъдуруп къояды.

Аллында кюнледе жауун къаты жаууп, топуракъны жуугъан эди. Ким биледи, аны ючюнмю табылды ол. Сауут а Уллу Ата журт урушну заманындан къалгъанды, жашчыкъ а аны къайдан биллик эди…

Кесини къауумундан да айырылып, сууукъсурагъан да этип, ол Фатима Сапаровна элтген къауумгъа къошулады. Барысы да канаткагъа минип, ол да тебирегенлей, сабий къоюнундан минаны чыгъарады. Бу быллай бир нек сууукъсурайды деп сейирминнген тиширыу энди ангылагъан эди сылтау неде болгъанын.

Алай эсе да, аны мина болгъанын а алгъадан билалмагъанды. Биргелерине баргъан сурат алыучу оруслу жаш аскер юйюрде ёсгени себепли терк окъуна ангылайды. Сора бети да агъарадан-агъара бара, кесини абызырагъанын сездирмезге кюреше, кёзю-къашы бла билдиреди.

Экиси да бир бирге къарап, аны сыйырып энишге атаргъа жарамазлыгъын да ойлайдыла, анда да сабийле кёп. Ала канаткадагъыла билмезча, жукъгъа ишекли болмазча, ойнаргъа-кюлюрге, жырларгъа да кюрешедиле. Алай бла жетер жерлерине да жетедиле.

Тюбюнде аланы сакълап тургъанла алларына чапмазча да этерге керек эди. Не къадар хыны сёлешип, ала бир жанына кетерча кюрешедиле. Тийишли жерге хапарны да терк билдирип, адамлагъа хата болмазча мадарла этиледиле.

Артда хар затны да билген окъуучуланы бирлери жиляды, бирсилери уа къууанды. Ала да ангыладыла ол кюн ёлюм бла бетден-бетге тюбеген къалай болгъанын.

- Сауут атылып къалса, не къадар сабий ачырыкъ эди… Устазны жашауунда да кёпдюле къыйын, къоркъуулу да чакъла. Манга уа,  медицинагъа юйретген адамгъа, педагогга да, сабийлени саулукъларыды бек биринчи жерде. Кёлюгюз кюлмесин, ол кюн жашаугъа жангыдан туугъанма десем. Аны ючюн РФ-ни МЧС-ини атындан алгъан дипломуму бирсилени арасында бютюн къыйматлыгъа санайма, - дейди ушакъ нёгерим кеси уа, ол кюннгю экскурсияны эсгере.

Заман бла бирге атларгъа

Къырал даражалы конкурслагъа къатыша тургъаны билим бериуге, анда бола келген тюрлениулеге башха кёзден къарарча да этедиле. Бирси регионладан келген коллегалары къалай ишлегенлерин, къаллай мадарланы хайырланнганларын кёреди, сынамлары бла шагъырейленеди.

Бюгюнлюкде къошакъ билимге энчи эс бурулгъанын билебиз. Алай эсе да, окъутууну бу бёлюмюнде ишлегенле не заманда да ёсюп келгенлеге тюз сайлау этерге болушлукъ этгенлей келедиле. Бусагъатда уа ала бютюнда бек керекли болгъанларын жашау кеси ачыкълагъанды.

Жашланы бла къызланы окъутхан, юйретген да эте, жетишимли да бола, Цораланы Фатима жаш тёлюню тюшюндюргени ючюн «За вклад в развитие образования» деген майдал бла да саугъаланнганды. «Лучшие люди России» (2008ж.) энциклопедияда да аты жазылгъанды. Жетишимлерин а ол жаланда кесиникилеге санамайды. Алада ата-аналаны, сабийлени да къыйынлары барды дейди.

Кесини ишин билген, сюйген да устаз аны къолунда окъугъанла жазгъан илму-излем докладланы барысын да тийишдирип, бирге жыйып, алай сакълайды. Папкаларыны араларында уа – конкурслада хорлагъанына шагъатлыкъ этген сертификатла, грамотала, узакъ Санкт-Петербургда танымагъан жашчыкълагъа бла къызчыкълагъа берген ачыкъ дерсине хазырлагъан планлары. Ала бла бирге уа отуз жылдан аслам заманны ичинде сабийлени ыспас, ыразылыкъ да сёзлери. Устазгъа уа андан уллу насып, саугъа да къайда.