Совет солдатны жигитлиги ёмюрлеге къалыр ючюн

Уллу Хорламны  - 75-жыллыгъына

Ал жылланы биринде бир жумушум бла Саратовха барыргъа тюшеди. Ол бизни къыралны бек эрттегили шахарларындан бириди. Анда тарых магъаналы жерле кёп болгъанларын ары дери да биле эдим. Аланы бир къауумларына баргъан да этгенме, алай манга бек сейир кёрюннгени уа Хорламны паркы болгъанды.

Бу паркны Уллу Ата журт урушну кезиуюнде къыралыбызны къоруулай жанларын бергенлени эм ол жыллада тылда жигер урунуп, Хорламны жууукълашдырыугъа уллу къыйын салгъанланы атлары унутулмазча этер мурат бла 1975 жылда шахарны огъары жанында Лячин къаяда къурагъандыла. Ол кюйсюз урушда хорламгъа бизни къырал къаллай къыйынлыкъла бла жетгенин, аны ючюн айтып-айтмазча нечик уллу багъа бергенин ёсюп келген тёлюлени эслерине дайым да салгъанлай турлугъуна сёз да жокъду. Аны ючюн деп 1982 жылда паркны эм шахарны да бек бийик жеринде 40 метр бийиклиги болгъан «Кюнбатыш таба учуп баргъан турнала» деген эсгертме ишленнгенди. Анга элтген жолну эки жанында орнатылгъан сыйдам мермер ташлада Уллу Ата журт урушда жигитча сермеше ёлгенлени суратлары ишленипдиле.

Саратовчуланы жигитликлерини тарыхы да паркны тийресинде Аскер махтаулукъну музейинде бек аяулу сакъланады. Ары баргъанла мияла витриналада солдатланы документлерин, суратларын, орденлерин бла майдалларын эм башха саугъаларын кёрюрге боллукъдула.

Паркда 1999 жылны тогъузунчу майында жыйырманчы ёмюрню тюрлю-тюрлю аскер техникасыны бир жерде болмагъанча аллай кёрмючю ачылгъанды. Бюгюнлюкде анда аскер техниканы эки жюзге жууукъ тюрлюсюн кёрюрге боллукъду. Аланы Россейден эм СНГ-дан жыйгъандыла. Бизни къыралны озгъан ёмюрде аскер кючюн кёргюзтген тюрлю-тюрлю танкла, топла, самолётла, ракетала кимни да сейирин къозгъарчадыла.

Бу тийреге кирген жерде Уллу Ата журт урушну ал жылларында Саратовну бла Волга сууда кёпюрню къоруулагъан бронепоезд турады. Ол Сталинград ючюн сермешде да болгъанды, андан кёп немисли самолётла агъызылгъан эдиле.

Бронетанк техника уа бютюнда кёп барды. Ол санда битеу дуниягъа аты айтылгъан Т-34 неда немислиле «орус тигр» деп атагъан ИС-2 танкла. Шёндюгюлю Т-80 танкны, бронетранспортёрланы, жаяу аскерге керекли машиналаны эм башха ауур техниканы да кёрюрге боллукъду анда.

Артиллерия да кенг кёргюзтюледи: Биринчи дуния урушну топларындан башлап зенит-ракета комплекслеге дери. Уллу Ата журт урушда да артиллерия кесин аламат кёргюзтгенди, къоруулауда эм чабыууллукъда да. Сёз ючюн, жаланда Берлин ючюн сермешде бизни аскерлерибиз 22 минг топ хайырланнгандыла. Экспозицияда энчи жерни уа немислилени шайтанлы этген «Катюша»  алады.

Озгъан ёмюрню алтмышынчы жылларында аскерде ракета бёлюмле къуралып башланнган эдиле. «Точка-У» бла «Луна» топладан эсе иги да узакъгъа учхандыла. Кёкде чеклени уа «КУБ», «КРУГ», «С-125» комплексле  сакълап башлайдыла.

Совет Союзну кючюн сынаргъа сюйгенле не заманда да болгъандыла. Кесине базынып къыралны башында учуп баргъан У-2 тасхачы самолётну Свердловск шахарны къатында С-75М «Десна» ракета жолун бек терк кесген эди. Бу ракета Вьетнамда урушну кезиуюнде да иги жарагъанды, 150-ден аслам душман самолётну агъызып, кесини кючлюлюгюн кергюзтгенди.

Паркда самолётланы да кёп тюрлюлери бардыла. Бомбардировщикле, истребительле, штурмовикле…Ала бир бири къатларында сюелип, быллай техниканы чыгъарыу  жаны бла аскер илмуну айныгъан  кезиулерин шарт  кёргюзтедиле.

Самолётланы къатында бир уллу, тёгерек зат эслеген эдим. Жууугъуракъ келип къарагъанда, ол «Восток» деген алам кемени жерге къайтхан оруну  болгъанын кёргенме. Биринчи космонавт Юрий Гагарин да ма аллай капсулада къайтхан эди жерге.     

Мында дагъыда бизни къыралны аскер техникасындан сора, трофей техника да кёргюзтюледи. Немисли танкла бла аланы агъызылгъан самолётларыны кесеклери душманны итлик ниетлерини шургулу эсгертмелерича турадыла.

Аскер махтаулукъну бла жигитликни белгиси болгъан музейге Россей аскерни офицерлери бла солдатлары да келе туруучудула. Саратовну кадет школасын  бошагъанла эмда шахарда аскер гарнизонну солдатлары уа мында ант этедиле. Уллу Ата журт урушну ветеранлары да ала бла эмда аскер университетлени окъуучулары бла онгларына кёре мында тюбеше туруучудула.   

Музейде ишлегенле билдиргеннге кёре, ол къуралгъанлы ары бир ненча миллион адам келгенди. Экскурсияланы бла лекцияланы санын а тергеп бошамазча аллай бирди.

 Суратла «Саратов» папкададыла, авторнудула.