«Къарачай-малкъар фразеология сёзлюкден»

(Баргъаны)

Фразеология сёз тутушланы тизмелери уллуду. Аллай сёз тутушда келген къауум сёзню башха тилге кёчюргенликге, бизде болгъан магъана чыкъмайды андан. Алай эсе уа ала бизни кесибиз ангылагъан. тасха магъаналы байлыгъыбыздыла.

ЖАУУРУННГА КЪАРАРГЪА (ийнаныу адет) Боллукъ ишни жауурунда «кёрюрге» (бишген жауурунну этин кетерип, сюегинде тырмылагъа, тамгъалагъа кёре къыралда, халкъда, тыпырда боллукъ къууанчны, бушууну тюзюн «билирге»),

ЖАУУРУНУН ЖЕРГЕ САЛЫРГЪА Тутушханда хорларгъа, аркъасына салыргъа.

ЖАУХАР БЮРТЮКЧА Бек сайлама, бек ариу адам (зат).

ЖАХАНИМНИ ОРТА СОМУНА ТЮШЕРГЕ Биреуню ахыраты аман болургъа.

ЖАШ БАШЫН КЪАРТ ЭТЕРГЕ 1. Биреу заманында юйюрлю болмазгъа, къартайыргъа. 2. Биреу экинчи юйюрлю болмазгъа (къатыны не да эри ёлгенден, кетгенден сора).

ЖАШАМАГЪАНЛАЙ, АММА (ынна, аппа) БОЛУРГЪА Сабий ёсюмюне тийишлисинден эсе акъыллы болургъа.

ЖАШАР (жашау) СЮЕК БОЛСУН Сабий сау ёссюн.

ЖАШАУ ЖОЛУН ТАУУСУРГЪА Ёлюрге.

ЖАШАУГЪА ЧЫГЪАРГЪА Зауукъ жашап башларгъа, тынчайыргъа.

ЖАШАУДАН АРТХА КЪАЛГЪАН [адам] Кесин жашаугъа кёре жюрюталмагъан адам.

ЖАШАУДАН ТОЯРГЪА Къыйын жашаудан жалкъыргъа, эригирге, ёллюгю келирге.

ЖАШАУНУ ТУТУРУГЪУ Жашауну бек магъаналы, багъалы заты, мурдору.

ЖАШАУУН КЪУРУТУРГЪА Биреуге жашау тынчлыкъ бермезге.

ЖАШДАН КЪАРТХА Туугъанлы бери, битеу жашауунда.

ЖАШЫРГЪАНЫНГ НЫГЪЫШДА АЙТЫЛСЫН Менден жашыргъанынг элге баям болсун деген кёлкъалды.

ЖАШЫРГЪАНЫНГ ЖАШЛАДАН ЧЫКЪСЫН! (къарач.) Тасхангы сабийле айтсынла деген магъанада.

ЖАШЫРТЫН КЪАПХАН ИТ КИБИК Билмей, сакъламай тур-гъанлай, биреуге аманлыкъ, хата этгенни юсюнден айтылады.

ЖАЯГЪЫ ЖАБЫЛМАЗГЪА (масхара) 1. Тохтамай жаншап турургъа. 2. Тохтамай, кёп ашаргъа.

ЖАЯКЪ АЙЛАНДЫРЫРГЪА Бир кесек ашаргъа, ауузланыргъа.

ЖЕЗИН АЧАРГЪА Бир затны тюзюн ачыкъларгъа, баямларгъа.

ЖЕКДЕН ЖУУУКЪ КЪОЙМАЗГЪА (иймезге, этмезге д.а.к.) Бир затны этерге унамазгъа, аякъ тиреп тохтаргъа.

ЖЕЛ СИБИРГЕНЛЕЙ (этерге) Бир затны да къоймазгъа, сибирирге.

ЖЕЛ ЭЛТМЕЗЧА БОЛУРГЪА (элтмез кибик болургъа) Ашдан, суудан тояргъа.

ЖЕЛ ЭТИП Терк, ашыгъып.

ЖЕЛКЕСИН КЪАШЫРГЪА (къашытдырыргъа) Сокъураныргъа (сокъурандырыргъа).

ЖЕНГИЛ АДАМ Терк ачыуланыучу, оюмсуз сёлешиучю адам.

ЖЕНГИЛ АЯКЪЛЫ БОЛУРГЪА Чабып, терк жюрюрге.

ЖЕНГИЛНИ – ТЮБЮ БЛА, АУУРНУ – БАШЫ (юсю) БЛА ДЕГЕН [адам] (Юй жашаудан.) Къыйын ишге бой салмагъан, тынч жашаргъа сюйген адам.

ЖЕНГЛЕРИН ЁРГЕ ЭТИП, КЪАЙЫРЫП 1.Ишни къолгъа алып. 2.Кёлю бла, таукел ишлерге.

ЖЕР БАШЫ ТЮБЮНE БОЛУРГЪА Хар зат къатышыргъа, къара къатыш болургъа.

ЖЕР БЛА КЁК КИБИК Башхалыкълары – уллу, аралары – узакъ.

ЖЕР БЛА ТЕНГ БОЛУРГЪА (этерге) 1. Намысын сындырыргъа, чёкдюрюрге. 2. Бир затны бузаргъа, кюйдюрюрге, думп этерге.

ЖЕР БУЗАРГЪА (жарыргъа) Адам къаты ачыуланыргъа, къазауат этерге.

ЖЕР ЖАЛАГЪАН, ЭЛ АЛДАГЪАН [адам] Аман акъыллы, хыйлачы адам.

ЖЕР ЖАПХАН Кёп, сыйыннгысыз.

ЖЕР ЖАРЫП, ЖЕР БУЗУП (излерге) Затны хар жерде излерге.

ЖЕР-ЖАХАН, ТАШ-ТОПУРАКЪ (Юй жашаудан.) Саны болмагъан, бек кёп зат.

ЖЕР КЪАБАРГЪА (Юй жашаудан.) къара: ЖЕР ЖУТАРГЪА (1)

ЖЕР КЪАЛТАСЫ КИБИК (масхара) (Юй жашаудан.) Адамны алаша ёсюмюн масхаралау.

ЖЕР КЪАНЫ БОЛУРГЪА (этерге) 1. Къырылыргъа, ёлюрге (адамла). 2. Суусун зат жерге тёгюлюрге, жайылыргъа.

ЖЕР КЪАПХАН [адам] Ёлген, къырылгъан адам.

ЖЕР КЪАРЫНЫНА КИРИРГЕ Адам ёлюп, асыралыргъа.

ЖЕР САЛЫРГЪА Улоуну иерлерге.

ЖЕР ТАРТСЫН (къаргъыш.) къара: Жер жутаргъа (1).

ЖЕР-ТАШ ЖАРЫРГЪА (адам) Чексизлик этип жиляргъа, къазауат этерге, бушуу этерге.

ЖЕР ТЕШИК БОЛСА, КИРИРЧА БОЛУРГЪА (этерге) Биреу уялгъандан апчыргъа.

ЖЕР ТЫРНАРГЪА (Юй жашаудан.) Биреу дыгаласха, амалсызгъа къалыргъа.

ЖЕР ТЮБЮ БЛА ЖЮРЮГЕН [адам] Аман акъыллы, хыйлачы адам.

ЖЕР ЭТЕГИ Барып-келип онг болмагъан, узакъ жер.

ЖЕР ЮЛЮШЮН ТАБАРГЪА Биреу ёлюп, асыралыргъа.

ЖЕРГЕ БАТАРГЪА (кирирге) Адам ёлюп, асыралыргъа.

ЖЕРГЕ БИТЕРГЕ Биреу апчып, къымылдаялмай къалыргъа.

ЖЕРГЕ КИРЛИК БОЛУРГЪА Биреу уялыргъа, апчыргъа.

ЖЕРГЕ КЪАРАТМАЗГЪА Айыплы этмезге, адамлыкъ сыйын тюшюрмезге.

ЖЕРДЕ-КЁКДЕ БОЛГЪАНЫН БИЛМЕЗГЕ (унутургъа) (Юй жашаудан.) 1. Бек къууаннгандан, учунургъа. 2. Биреу ачыудан, сагъышдан апчыргъа, не айтханын, не этгенин билмезге.

ЖЕРДЕН ЁРГЕ АЙЫРЫЛМАГЪАН [адам] къара: ЖЕР КЪАЛТАСЫ КИБИК.

ЖЕРДЕН ЧЫГЪАРЫРГЪА Бир затны, къалай да этип, табаргъа.

ЖЕРИН ТАНЫРГЪА Кеси къарыуун билирге, озгъур болмазгъа.

ЖЕРИН ТАПДЫРЫРГЪА (жерине, жергесине жетдирирге) Биреуню терслигине жолукъдурургъа.

ЖЕРИНЕ КЁРЕ – ЖИЛЯНЫ (жылына кёре – жиляны) (Нарт сёз.) Хар затны кесине кёре энчи белгиси, халы.

ЖЕРИНГИ БИЛ (жеринги таны, билип тур) Кесинги кётюрме, озма деген магъанада.

ЖЕРНИ ЖУКЪАСЫН, КЪАЛЫНЫН (жукъасын бла къалынын, къалынын бла жукъасын) БИЛИРГЕ Аман акъыллы, хыйлачы болургъа.

ЖЕРНИ КИНДИГИ Жашауну аллы, къураннганы, башы.

ЖЕРНИ КЪЫРТИШИН КЪОБАРЫРГЪА (къарач.) Биреу бир затха чексизлик этерге.

ЖЕРНИ ТИЛИН БИЛГЕН [адам] Жерни халын, эбин билген, акъыллы адам.

ЖЕТГЕН ЖАШ Жашха 20–25 жыл болгъан заманы.

ЖЕТГЕН КЪЫЗ Къызны юйюр къурар заманы жетген кезиу (18–20 жылда).

ЖЕТЕГЕЙЛЕ ЖЕТИ АЙЛАНЫРГЪА Танг атар заман болургъа.

ЖЕТИ АТАГЪА (дери) АЙЛАН (алгъыш) Тукъумунг юзюлмей, узакъгъа дери барсын!

ЖЕТИ ЖОЛ АЙЫРЫЛГЪАН ЖЕРГЕ ЖЕТЕРГЕ (къарач.) Усталыкъ сайлап, кесин жашаугъа жарашдырыргъа.

ЖЕТИ ЖУКЪЛАП, ЭСИНДЕ (акъылында, тюшюнде да) БОЛМАЗГЪА. (жокъду) 1. Бир зат алайды деп, эсине да тюшмезге, умут да этмезге. 2. Биреуню сакъламагъан иши, заты болургъа.

ЖЕТИ КЁК (кёкню жети къатысы) (фольк.) Бек уллу бийиклик.

ЖЕТИ ШАГЪАТ КЕРЕКЛИ (къарач.) Адам ышанмазлыкъ, ишекли зат.

ЖЕТМЕГЕН – ЖИБИ, КЕСМЕГЕН – БАЛТАСЫ Иши онгмагъан, къарыусуз адамны юсюнден.

ЖЁРМЕГЕ ЖЕТАЛМАГЪАН КИШТИК КИБИК (масхара) Къарыуу жетмезлик ишни къолгъа алгъанны юсюнден.

ЖИБЕК ИЕРГЕ къара: БАШ КЪУСАРГЪА.

ЖИГИН ЖИГИНДЕН АЙЫРЫРГЪА Кимни болса да сёзюн этерге.

ЖИГИНЕ ДЕРИ БИЛИРГЕ Бир затны юсюнден не аз затына дери тинтирге, билирге.

ЖИК ДЕРИГИ КЪАЛМАЗГЪА (деригин къоймазгъа) Биреуню сау адамы къалмазгъа, къырылыргъа (къоймазгъа, къырыргъа).

(башына) ЖИК ТЮШЕРГЕ Адамны башына чыф тюшюп, аурургъа.

ЖИЛИГИ ЖАУДУ (Юй жашаудан.) 1. Биреу байды, ёхтемди деген магъанада. 2. Семизди, къарыулуду (мал).

ЖИЛИГИ СУУ БОЛУРГЪА (этерге, юзюлюрге) Адам, мал арыкъ, къарыусуз болургъа.

ЖИЛИК-ЖИЛИК БОЛУРГЪА (Юй жашаудан.) Биреу асыры арыкъдан, къуру сюеги бла териси къалыргъа.

ЖИЛИКЧА ЖУТАРГЪА Ашны терк-терк ашап бошаргъа.

(ким, ким бла) ЖИЛЯН БЛА МАКЪАЛАЙ АЙЫРЫЛЫРГЪА Адамла бир бирлеринден аман бла, урушуп, тюйюшюп айырылыргъа.

ЖИЛЯН ЁТМЕЗЧА ЁСЕРГЕ (мирзеу, ханс) Къалын ёсерге.

ЖИЛЯН КИБИК [адам] (Юй жашаудан.) 1. Субай, бийик санлы, чырайлы (адам). 2. Кюйсюз, огъурсуз адам.

ЖИЛЯН ТИЛИН СУУУРГЪАНЛАЙ (этерге) Биреу жюрек халаллыгъын кёргюзтюрча, ариу сёлеширге.

ЖИЛЯН УРГЪАНЧА (этерге) Биреу ишни терк, суху этерге.

ЖИН ЖАЛАГЪАН (медицина) Адамны этинде чыкъгъан акъ тамгъала.

ЖИНИ ТУТАРГЪА Жагъыны тутаргъа.

ЖИНИН КЪОЗГЪАРГЪА Биреуню къогъузтургъа, жагъынын тутдурургъа.

ЖИНЛЕРИ КЪАЧАРГЪА (чачылыргъа) (Юй жашаудан.) Биреуню халы игиге айланыргъа.

ЖИНГИРИГИН КЪАБАРГЪА (орус.) Ишни оздуруп, къайтарыр амал тапмай, жарсыргъа.

ЖОКЪДАН БАР ЭТЕРГЕ Биреуню дуниягъа жаратыргъа.

ЖОКЪДАН БЮРТЮК ЭТГЕН (жокъдан баргъа чыгъаргъан) 1. Сабийни ёсдюрген, айнытхан, кёп къыйын салгъан адам. 2. Биреуню аш-суу бла жалчытхан жер.

ЖОКЪНУ ОРУНУНДАДЫ Бир зат бек азды деген магъанада.

ЖОЛ АЧАРГЪА 1. Жангы затха жашау берирге, ишни жангыча къураргъа. 2. Аман ишге онг берирге.

ЖОЛ БЕРИРГЕ (адамгъа, ишге д.а.к.) Бир ишни къураргъа болушургъа, жашауда бардырыргъа онг берирге.

ЖОЛ ИЗЛЕРГЕ Бир затны, ишни этер ючюн, амал табаргъа кюреширге.

ЖОЛ КЕСЕРГЕ 1. Жолоучуну булжутургъа, эрикдирмезге (хапар айтып, жыр жырлап). 2. Жолну тыяргъа.

ЖОЛ КЁЛ (къан) АЛЫРГЪА (жол кёллю болургъа) Биреу жолоучу болургъа таукелленирге.

ЖОЛ КЁРГЮЗТЮРГЕ (Юй жашаудан.) Биреуню ишине болушургъа, тюз оноу этерге.

ЖОЛ КЪОРАТЫРГЪА (къысхартыргъа) къара: ЖОЛ КЕСЕРГЕ 1.

ЖОЛ КЪОЯРГЪА 1. Намыс этерге. 2. Биреуге жолугъургъа сюймей, башха жолгъа бурулургъа.

ЖОЛ САЛЫРГЪА Барыргъа.

ЖОЛ ТАБАРГЪА 1. Бир ишни этерге амал излерге, мадар табаргъа. 2. Адамла бир бирлерин ангыларгъа, сёзлери жарашыргъа.

ЖОЛ ТАШЛАРГЪА Биреуге кёрюнмез жол бла барыргъа.

ЖОЛ ТЫЙЫУ (адет) Киеу нёгерлени алларын тыйып, намыс этгинчи (сый, ахча бергинчи), иймеген адет.

ЖОЛ (жолгъа) ЧЫГЪАРГЪА Биреуге жолоучу болургъа тюшерге.

ЖОЛГЪА ЖАРАШЫРГЪА Жолда барып тебирерге.

(кесин) ЖОЛГЪА САЛЫРГЪА 1. Барып башларгъа. 2. Биреу биреуню ариу халлы, тюз ниетли юйретирге.

ЖОЛЛУКЪ БЕРИРГЕ (Жамауат жашаудан.) къара: ТУЯКЪ ЖАЛ.  Жаз башында бийлик жерни юсю бла малланы ётдюргенликге, жол хакъ берип болгъандыла.