Фразеология сёзлюк

(баргъаны)

Фразеология айланчла ана тилибизни кенг онгларын белгилейдиле. Аланы хар бирини магъанасы башха сёзле бла ачыкъланады. Алай а халны, болумну толу суратлар ючюн, ата-бабаларыбыз бу айтылыуланы къурагъанды. Ол тюрлю жюрютюлюулеринде ала бизни тил байлыгъыбызны чексиз кенгликлерин, миллетибизни оюм эте,тенглешдире билиуде бийик хунерин ачадыла.

Ё

ЁГЮЗ ЁЛДЮ, ОРТАКЪДАН АЙЫРЫЛДЫКЪ (Нарт сёз.) Жууукълукъдан айырылдыкъ.

ЁГЮЗНЮ СОЯ КЕЛИП (кетип), КЪУЙРУГЪУНДА БИЧАКЪ СЫНДЫРГЪАНЛАЙ (сындыргъанча; ёгюзню къуйругъунда бичакъ сындыргъанча) (Нарт сёз.) Ишни, тап эте келип, ахырында бузгъанлай.

ЁГЮЗНЮ УЛЛУСУ БАУДАН ЧЫКЪДЫ [дегенлей] Сейирни, аламатны уа сен айтдынг деген магъанада.

ЁЗ ТУТХАН [аш] Кючю болгъан, татымлы аш (ашарыкъ).

ЁЗЮН БАСАРГЪА  Биреу ашдан тояргъа.

ЁЗДЕН СЁЗ (жууап) Адепли, ариу сёз.

ЁЗДЕНЛИК ЭТЕРГЕ Адам ашагъан затындан бирсилеге да берирге.

ЁЗЕНГИЛЕРИ БИР БИРГЕ ТИЕ Бир бири къатында, узакъ болмай деген магъанада.

ЁКСЮЗНЮ КЮНЮ – АРТДА (Нарт сёз.) Ёксюз бюгюн къыйналса да, артда аны жашауу тюзелликди деген магъанада.

ЁЛГЕН ЁЛЮ (ёлюк) БОЛУРГЪА Биреу къайгъыдан, бушуудан дунияда жашарыгъы келмезге, мудах, жарсыулу болургъа.

ЁЛГЕН ЁЛЮСЮ ДА ИГИДИ (Юй жашаудан.) Биреу, бир зат бирсинден иги да айырмады, игиди деген магъанада.

ЁЛГЕНИНЕ АТАСЫН! (хыны) Кесини болсун, манга керек тюйюлдю деп, ёпкелегенде айтылады.

ЁЛЕТДЕН БЕРИ Бек эрттеден бери деген магъанада.

ЁЛЕТДЕН, ЁРТЕНДЕН КЪАЛГЪАН [адам] Эрттегили жууукъларындан къалгъанларын багъалагъанда айтылады.

ЁЛЛЮК ЖАНЫМ БАРДЫ Биреуню гюняхын аллыкъ тюйюлме деген магъанада.

ЁЛМЕГЕН АЙЫУНУ ТЕРИСИН ЮЛЕШГЕНЛЕЙ (масхара) Ашы гъышлы иш этип, кюлкюлю болгъанлай.

ЁЛМЕЙ-КЪАЛМАЙ ЖАШАРГЪА Бек къыйналып баш кечиндирирге.

ЁЛЮ БАШЫН КЁТЮРЮР Аш татыулуду деп махтагъанда айтылады.

ЁЛЮ ГЕБЕНЕГИН (бир жары) АТАРГЪА Битеу къарыуун салыргъа, мыллык атаргъа.

ЁЛЮ (ёлюр) ГЕБЕНЕК КЕСИН ОТХА АТХАНЛАЙ (атханча, атхан кибик; ургъанлай, ургъанча, ургъан кибик) (масхара) Къарыуу жетмез ишге кесин уруп жоюлгъанлай.

ЁЛЮ ЖУКЪУСУ ЭТЕРИК (этдинг) (къаргъыш) Былай къаты къалай жукълайса деп урушханда айтылады.

ЁЛЮ МЫЛЛЫГЫН АТАРГЪА Арт сагъышын этмей, биреуню юсюне чабаргъа.

ЁЛЮ МЫЛЛЫК БОЛУРГЪА Мыккыл болургъа, ишлеялмазгъа.

ЁЛЮМ КЪАРА (къарач.) Къарыуундан келген  чакълы бир, битеу кючню салып.

ЁЛЮМ УЧУ БОЛУРГЪА (этерге) Биреу ырмах болургъа, ёлюрге жетерге (жетдирирге).

ЁЛЮМДЕН АРТХА ТУРМАГЪАН [адам] Ётгюрлюгю болгъан, таукел, жигит адам.

[Анна:] Ала жукъдан къоркъа билмеген, ёлюмден артха турмагъан таукел адамладыла. И. Боташев, Пьесала, 30.

ЁЛЮП ДА... Бир затны алгъадан билсем эди, этдирмез эдим деген магъанада.

ЁЛЮП (окъуна) ДА КЪАЛСЫН... (Юй жашаудан.) Бек сюйгени олду деген магъанада.

ЁЛЮП ДА ОЙ ДЕЙМЕМИ? (къарач.) Кесиме хатагъа нек айтама деген магъанада.

ЁЛЮР КЮНЮН УНУТМАЗГЪА Ёлген кюнюне керекли затланы хазыр этерге (кебинлигин, ахчасын, сояр малын д.а.к.).

ЁЛЮР ТЮГЮ ЧЫГЪАРГЪА Адамгъа ёлюрге кёп къалмагъанды деген магъанада.

ЁЛЮРГЕ ЗАМАНЫМ ДА ЖОКЪДУ (Юй жашаудан.) Бош заманым жокъду деп тарыкъгъанда айтылады.

ЁМЮР ДУНИЯДА Адам дунияда жашагъан кезиуде, заманда.

ЁМЮР ТАРЫХЫ Адамны биографиясы, жашау жолу.

ЁМЮРДЕН АХЫРГЪА (дери) Туугъан кюнден ёлгюнчюге дери.

ЁМЮРДЕН (ёлетден) БЕРИ Дуния жаратылгъанлы бери.

ЁМЮРЮ УЗАКЪ (узун) БОЛСУН (алгъыш) Жашаулу болсун.

ЁМЮРЮН УЗАКЪ ЭТЕРГЕ Биреуге кёп жашау берирге.

ЁНЮ КЪАРЫГЪЫРГЪА Адамны ауазы бузулургъа.

ЁПКЕ БЛА БАУУР АРАСЫНА (ортасына) КЪОЛ СУГЪАРГЪА (Юй жашаудан.) Жууукъланы, тенглени орталарын бузаргъа, сууукълукъ салыргъа.

ЁПКЕ СОЛУУ ЭТЕРГЕ Солуусуз болургъа, къысха-къысха солургъа.

ЁПКЕЛЕГЕННИ ЮЛЮШЮ ТАТЛЫ (Юй жашаудан.) Ашдан ёпкелеген сабийге ашны ашатыр ючюн айтылгъан алдау фраза.

ЁПКЕСИ ТУРУРГЪА Адам, жаныуар толу солуялмазгъа, онгсуз болургъа.

ЁПКЕСИН-БАУУРУН ТЁГЕРГЕ Адам къыйналыргъа, саулугъун аямазгъа.

ЁРГЕ КЪОПМАЗЛЫКЪ ЭТЕРГЕ Ёлтюрюрге, къырыргъа.

ЁРЕ (ёлюр) ОТЛАРЫ ЖАНМАЗГЪА Экеулен жарашып, бир бирни билип жашамазгъа.

ЁРЕ ОТХА ОЛТУРТМАЗГЪА (Юй жашаудан.) Биреуге айтханын этдиргинчи, къысаргъа, тынчлыкъ бермезге.

ЁРЕСИНЕ ДУУ ДЕП ЖАНАРГЪА 1. Бек ачыуланыргъа, къаны башына чабаргъа. 2. Ариу кёрюнюрге.

ЁРЕТИН ШАГЪЫРЕЙЛИК Къысха шагъырейлик.

ЁРЮШ ЭТЕРГЕ (ёрюшге чабаргъа) Тюйюшгенлени айырыргъа, орталарына кирирге.

ЁТЮ БОЛГЪАН (ётлю адам) Кишилиги, жигитлиги, ёхтемлиги болгъан адам.

ЁТЮ ТАБАНЫНДА БОЛГЪАН [адам] (къарач.) Хомух, къызбай, кёлсюз, къоркъакъ адам.

ЁТЮНЕ ЖЕТЕРГЕ (Юй жашаудан.) Биреуню ачыууна тиерге, ачыуландырыргъа.

ЁТЮРЮК ЖАРАМАЗ (ётюрюкден не асыу, не хайыр). Кертисин айтсам, деген магъанада.

ЁТЮРЮКЧЮНЮ ШАГЪАТЫ КЪАТЫНДА (жанында) (Нарт сёз.) Ётюрюкчю жалгъан шагъатына ышаныр деген магъанада.

ЁШЮН УРУРГЪА 1. Бир ишни этерге кесин атаргъа, амал излерге. 2. Къарыуун сынаргъа.

ЁШЮН УРУШ ЭТЕРГЕ Къара кюч бла бетден-бетге тюбеп, урушургъа.