Фразеология сёзлюк

Къарачай-малкъар тилни лексика байлыгъын хайырланып, бизни ата-бабаларыбыз кёп фразеология айланчла къурагъандыла. Ала, нарт сёзлеча, бизни жашауубузгъа терен киргендиле. Филология илмуланы кандидаты Жарашыуланы Зайнаф, Чыпчыкъланы Къоналийни къызы, аланы бирге жыйып, ангылатма сёзлюк жарашдыргъанды. Сизни аны бу аламат къыйыны бла шагъырей эте барыргъа сюебиз.

Г

ГАККЫНЫ КЪАЯГЪА УРГЪАНЧА (къарач.) Адамны айтханы, этгени арталлыда жукъгъа тиймезге.

ГЕППЕРЛЕРИ (липперлери) ТЮШЕРГЕ (салыныргъа) Адам бир затдан тюнгюлюрге, мудах болургъа.

ГИБИРИНЕ КИРИРГЕ (Юй жашаудан.) Асыры къызгъанчдан амалсызына таяныргъа.

ГОНАЙНЫ КЪОЯНЫЧА (масхара – къарач.) Сахиник болуп, тёгерекге къарай.

ГРАУНУ АПАСЫСЫЧА (къарач.) Магъаналы, багъалы, берекетли, тауусула билмеген зат (ахча).

ГРАУНУ ЧАЛДИУЮН САЛЫРГЪА (къарач.) Тутушханда, артындан чалгъан амал бла хайырланыргъа.

ГУМУЛЖУК УЯ КИБИК Адамны кёп жыйылгъан жери.

ГУРА КЪЫЛЫГЪЫ ТУТАРГЪА (къарач.) Жагъыны тутаргъа.

ГУРГУН СОЛУУ ЭТЕРГЕ Биреу къысха-къысха, терк-терк солургъа.

ГУРОШХА (капекге) ТИЙМЕЗГЕ Магъанасыз, ыспассыз болургъа.

ГЫБЫТ КЪОБУЗ КИБИК Жаншакъ, керексиз кёп сёлешиучю адам.

ГЫЛ ТЮШЮРЮРГЕ (юзерге) Бир ишден кесине хайыр юзерге, алыргъа.

ГЫЛАН АЙЛАНСЫН (айланныкъ) Бир затха ачыуланнганда айтылгъан модаль фраза.

ГЫП ДЕП (этерге бир затны) Терк окъуна этип къояргъа.

ГЫРЖЫНДАН ЭСИРГЕН [адам] Бай, эсирик адам.

ГЫРЖЫНЫН ЖИЛЯМУГЪУ БЛА ТЕНГ АШАРГЪА Къарыусуз, жарлы жашаргъа.

ГЫРМЫК ИЙГЕН КИБИК (ашаргъа) (масхара) (Юй жашаудан.) Бир тохтамай ашаргъа.

ГЮНЯХЫ КЕРЕК ТЮЙЮЛДЮ (кесини болсун) Биреуню юсюнден болмагъанны айтыргъа сюймейме деген магъанада.

ГЮНЯХЫН АЛЫРГЪА Биреуню юсюнден терс сагъыш этерге.

ГЮРБЕСИНДЕ – КАКЛЫГЪЫ, ХУРЖУНУНДА БИЯДАГЪЫ ЖОКЪ [адам] (къарач.) Жарлы, къарыусуз адам.

ГЮТТЮ ЮСЮНЕ КЪАЛАЧ (Нарт сёз.) Бир къыйынлыкъны юсюне дагъыда иш къошулургъа.

ГЮХ ТЮЙГЕНЧА (ургъанча) (къарач.). Атылып, чабып барыргъа.

Д

ДАМ БЕРИРГЕ Бир затдан татыу алыргъа.

ДАМЫРГЪА КЪАЛЫРГЪА (къарач.) (Юй жашаудан.) Бедишликге къалыргъа.

ДАНАКЪАЙ ЖАУ АШАМАЙДЫ (къарач.) (Юй жашаудан.) Адамны ашатмаз ючюн, самаркъау этип айтылады.

ДАРГАН БОЛУРГЪА (Юй жашаудан.) Къагъанакъ сабий къарыусуз, арыкъ болургъа (къарыусузлугъу болгъан анасыны ёшюнюнден ичип).

ДАРМАННГА ТАБЫЛМАЗГЪА [адам, зат] Багъалы, аз зат.

ДЕБЕРИ БАРГЪАН [адам] Къолундан келген, мадарлы, айтханы болгъан адам.

ДЕРТ АЛЫРГЪА (жетдирирге) Аманлыкъ этгенни кесине аманлыкъ этерге.

ДЁРДЕНИН (дорданын – къарач.) ТУРГЪУЗУРГЪА (Юй жашаудан.) Къарыууна, кесине базыныргъа, уллу сёлеширге, махтаныргъа.

ДОППАС УМУТ ЭТЕРГЕ (къарач.) (Юй жашаудан.) Уллу, гынттылы, кючбюсюреу сёлеширге.

ДОРБА АЛАША Ишчи ат: базыкъ бутлу, уллу санлы.

ДУККУЛ ЖУРУН ЭТЕРГЕ Бир затны ууакъ жыртыргъа.

ДУМП БОЛУРГЪА (этерге) Кёз туурадан кетерге, тас болургъа (кетерирге, этерге).

ДУНИЯ БАГЪАСЫ Къара:  ЭЛ БАГЪАСЫ АДАМ. Адам даражасы бийик болгъан, батыр, айырмалы адам.

ДУНИЯ ЖАННЕТИ Насыплы, зауукъ жашау.

ДУНИЯ ЖАРЫГЪЫ 1. Биреуню бек сюйген, багъалы адамы. 2. Насыплы жашау, зауукълукъ.

ДУНИЯ ЖАРЫГЪЫН АЛГЪА КЁРГЕН Дуниягъа алгъа жаратылгъан, юйюрню таматасы.

ДУНИЯ КЕЗИУДЮ Жашау хар заманда да не иги, не аман болгъанлай турмаз деген магъанада.

ДУНИЯ (биреуден) КЪАЛЫРГЪА Ёллюкме да ёллюкме дегенде айтылады.

ДУНИЯ МАЛЫ Харекет, хайыр, ахча, мал, ырысхы.

ДУНИЯ МАЛЫНА АЛЫШМАЗГЪА Бир затны неден да бек сюерге.

ДУНИЯ ТАНЫГЪАН [адам] (Юй жашаудан.) Кёплеге белгили.

ДУНИЯ ТУТУРУГЪУ Жашауну мурдору.

ДУНИЯ ТЮБЮ БАШЫНА БОЛУРГЪА Хар не да къатышыргъа.

ДУНИЯГЪА ЖАНГЫДАН ТУУГЪАН КИБИК БОЛУРГЪА Бек къууаныргъа, кёлю чексиз жарыкъ болургъа.

ДУНИЯГЪА КЁЗ АЧАРГЪА Биреуню насыбы тутаргъа, жашауну ангыларгъа.

ДУНИЯДА КЪАЛМАЗГЪА (дуниядан къораргъа, тас болургъа) Ёлюп кетерге, жашамазгъа.

ДУНИЯДАН ХАПАРЫ БОЛМАЗГЪА Жашаудан жукъ билмезге, ангыламазгъа.

ДУНИЯДАН юлюшюн АЛЫРГЪА Биреу зауукъ, сюйгенича, насыплы жашаргъа.

ДУНИЯЛЫКЪ КЕСИНИКИ СУНАРГЪА Чексиз къууаныргъа, кесин насыплыгъа санаргъа.

ДУНИЯНЫ АЛЫНДЫРЫРГЪА Дауур этерге, адамланы къоркъутургъа.

ДУНИЯНЫ АРТЫНМЫ КЁРЛЮКДЮ? Ёлмейми жашарыкъды?

ДУНИЯНЫ БАШЫНА ЖЫЙГЪАН [адам] Хар нени да билген, окъуулу, билимли адам.

ДУНИЯНЫ БУЗАРГЪА (Юй жашаудан.) Къаты ачыуланыргъа, хахай этерге.

ДУНИЯНЫ КЪАРАТЫРГЪА Хахай этип, эс бурдурургъа.

ДУНИЯНЫ КЪЫЛ ЭЛЕК БЛА СЮЗЕРГЕ (Юй жашаудан.) Адамланы, хар кимни сёзюн этерге, хапарларын этерге.

ДУНИЯНЫ (кюн) УУАТЫРГЪА [адам] (къарач.) Керилип, сюйгенича, ох деп жашаргъа.

 (тёрт) ДУНИЯНЫ ЮСЮНЕ КЪАРАТЫРГЪА (Юй жашаудан.) Адам урушуп, къычырып апчытыргъа.

ДУНИЯСЫН КЪАРАНГЫ (къара) ЭТЕРГЕ (болургъа) Кимни болса да жашауун бузаргъа, насыбын алыргъа.

ДУУ БОЛУРГЪА Эсирирге.

ДУУ ДЕП (жанаргъа, алыргъа, урургъа д.а.к.) 1. От терк, бирча алып жанаргъа.

2. Бир зат жылтыраргъа, омакъ болургъа. 3. Жиляп къалыргъа. 4. Гюрюлдеген къарс урулургъа.

ДУУА ЭТДИРИРГЕ Ёлген адамгъа окъулгъан энчи дууаны молла окъуп, бирсилеге амин этдирирге.

ДУУАСЫ ТОХТАРГЪА Ёлген адамгъа юч кюнню ичинде хар эрттенликде этилген дууа тохтаргъа.

ДЫГАЛАСХА КЪАЛЫРГЪА Адыргы этерге.

ДЫГЪЫЛЫНА КЪАТЫЛЫРГЪА Биреуню къогъузтургъа, ачыууна тиерге.

ДЫГЪЫЛЫНА (дыгъысына – къарач.) ТЮЗЕЛИРГЕ (Юй жашаудан.) Адамны тасхасын, учхара жерин билирге.

ДЫММАЙ КИБИК СЕМИРИРГЕ (эски, къарач., масхара) (Юй жашаудан.) Къыз, тиширыу семиз эди, субай тюйюлдю, чуба киймейди деген магъанада.

ДЫНГ БОЛУРГЪА (къарач.) Тили тутулуп, сёлешалмай къалыргъа.

ДЫП ЭТДИРМЕЗГЕ Къымылдатмазгъа, онг бермезге.

ДЫРКЪ ДЕП... Билмей тургъанлай бир иш болуп къалыргъа.

ДЫРЫН БОЛУРГЪА (этерге) 1. Адамла къалмай ауруп жатаргъа. 2. Адамланы къырыргъа, ёлтюрюрге. 3. Бир затны тюп этерге, сибирип кетерге.

ДЮРГЕН-ДЮРГЕН ЭТЕРГЕ (къарач.) Биреу махтанып, оспар сёлеширге.     

Жарашыуланы Зайнаф.
Поделиться: