Тарыхчы Сергей Соколов: «ЦРУ-гъа шпионладан эсе Горбачёв кёп этгенди»

25 жыл мындан алгъа, 1991 жылны 19 августунда, президент Михаил Горбачёвну къуллугъундан кетерип, СССР-да властьны ГКЧП алгъанды. Бу жаз «Комсомолка», биринчи болуп, Вашингтонну совет генсекни 85-жыллыгъына этген сейир саугъасыны юсюнден жазгъанды: ЦРУ Горбачёвну осал жанындан кёргюзтген документлени ачыкъ этгенди, деп билдиредиле «Комсомольская правда» газетде.

«Совет Союз бусагъатда революция халдады. Анда власть алышынырыгъындан сора да, болгъан политика система терк жокъ этиллигин баямлагъан шартла эсленедиле. Консерваторла Горбачёвдан узакъ турургъа кюрешедиле. Кюч структураланы башчылары анга ышанмайдыла. Республикала бла властьны юлешиу, баям, консерваторланы властьны алыргъа бютюн терклендирликди», - деп айтыла эди 1991 жылда ЦРУ-ну разведкасыны управлениясыны докладында.

 Хар не да анда жазылгъаныча болгъанды, ол санда консерваторла августда властьны алыргъа кюрешгенлери да. ГКЧП муратына жеталмагъаны СССР-ни чачдырыугъа, Горбачёвну да отставкагъа ийиуге себеплик этгенди.

Бу документлени «Комсомолкагъа» жазыучу, энчи службаланы тарыхчысы Геннадий Соколов кёчюрюп бергенди. Ол «саугъаны» темасын ачыкълау бла шёндю да кюрешеди эм сейир этерча шартла да табады.

Кейсини планы

- ЦРУ, баям, Россейге кесини алгъадагъы жетишимлерини юсюнден эсгертирге оноу этген эди, - деп оюмлайды Соколов. – Бу документледе ведомство анга керекли битеу информацияны иги билгени, СССР-ни чачдырыуну анга хайырлылыгъы толу суратлады. Алай бусагъатда уа нек? Бизни къыралыбыз, Вашингтонну обкомуна къажау туруп, кесини сейирлерин къоруулагъан, АБШ а дуния башчылыкъны излеген кезиуде. Алай Россей Западха бу жолунда къачан да тыйгъычлыкъ этгенлей турады.

Аны ючюн жангы совет оноучу Михаил Горбачёв да 80-чи жылланы орталарында Американы бу уллу муратыны толтурууну жолуна чурум болуп къалгъанды. Ол заманда штатлада оноуну Рональд Рейган бла Уильям Кейси этгендиле. Миллионер Кейси 1980 жылда Рейганны айырыу компаниясын бардыргъанды. Президент болгъанлай, Рональд аны ЦРУ-ну башчысына салгъанды. «Зорлукъну империясы» бла, союзгъа уа бу атны жамауатны аллында Рейган атагъан эди, къажау кюрешни планын Кейси кеси жарашдыргъанды. Кремльге жангы генсек Горбачёв келгени Кейсини СССР-ни бузууну планына магъаналы, хайырлы да тюрлениуле кийиргенди.

Кремльчи «дилетантла»

- Толуракъ айтсагъыз эди.

- Жыйырма жылны ичинде Горбачёв  Американы шпиону болгъанды деген кёп хапарла жюрюгендиле. Алай не Горбачёв, не Яковлев бла Шеварнадзе, бютюнда уа Ельцин ЦРУ-гъа ишлемегенлерин таукел айталлыкъма. Нек дегенде  совет контрразведка аны юсюнден бир тюрлю шагъатлыгъы болгъан информация жыймагъанды. Аны тасхачыларыны араларында уа АБШ-ны энчи службаларында бийик къуллукълада тургъан адамла бар эдиле. Алада биринчи тизмеде Олдрич Эймсди. Ол Москвагъа 1994 жылгъа дери он жылны ишлегенди. Ол заманны ичинде Олдрич американлылагъа бойсуннган 30-гъа жууукъ агентни тапханды, алай аны докладларында Горбачёвну аты бир кере  да сагъынылмагъанды.

- Алай аллай бир жашырынлыкъда тургъан эселе уа?

- Угъай, иш анда тюйюлдю. Ол жыллада бизде западничествону эпидемиясы башланнганча эди. Америкалыла уа аны кеслерини геополитика сейирлеринде тап хайырланалгъандыла. Ол оюн эди, совет бачамала уа анга алданнгандыла. Ала, кеслерини миллет сейирлерини юслеринден унутуп, «ойнап» башлагъандыла. Бу ауруу жангыз да башчыла - Горбачёвха, Шеварнадзеге, Яковлевге жугъуп къалмагъанды, андан совет элита, тюрлю-тюрлю академия институтланы специалистлери, кремльчи консультантла да  къоруулаялмагъандыла кеслерин.

Энчи службаланы ишлеринде «дилетантла» деген ангылам барды. Алай кёбюсюнде тасхагъа артыкъ керек болмагъан, алай ол хайырлана берген адамлагъа айтадыла. Горбачёв бла аны командасы да аллай дилетантла болуп чыкъгъандыла. Аны бла байламлы Кейси кесини планына дагъыда пунктла къошханды: жангы генсек эм аны жанлыла бла терен ишлеу. Аны мураты быланы гинжиленича ойнатыргъа эди.

- Кремльчи дилетантла бла иш а къалай къуралгъанды?

- Алгъа американлыла алагъа жакъ басхандыла, ыспас этгендиле, дунияны асламлы информация органларында ариу материалла басмалагъандыла. Ызы бла власть структуралагъа кеслерини сынамлы, акъыллы специалистлерин салдыртхандыла. Чыкъгъан проблемаланы юслеринден билирге сюйгендиле, аланы тамамлаугъа тири къатышхандыла. Артда уа бачамалагъа «хайырлы» (тюзю уа - кеслерине тап) мадарла этдирирге кюрешгендиле. Аны ючюн ахча, кредитле да аямагъандыла, жалгъан антла да этгендиле.

Ядерный къанганы сындыргъанды

- Ала дилетантла болгъанларыны юлгюлери уа бармыдыла?

 - 1986 жылны январында Горбачёв Западха онбеш жылны ичинде битеу дунияда ядерный сауутну къурутургъа предложение этгенди. Ядерный клубну членлери, бек биринчи уа АБШ,  анга  «махтау жырла жырлагъандыла». Генсек а, сёзледен жумушлагъа кёчерге ашыгъып, бу ишни союздан башлагъанды. Аны бу башламчылыгъы аскерчилени абызыратхан да этгенди. Ол а, анга къарамай, 1986 жылны октябринде Рейкьявикде Рейган бла тюбешгенинден сора ядерный арифметиканы кеси тергеп окъуна тебирегенди. Кеси да алай тергегенди, АБШ-ны ауур стратегия магъаналы бомберин бир боеголовкагъа санап, аланы хар бирини уа 24 ядерный ракетасы барды.

Андан сора да, бачама Пентагонну «баш ауруу», жаздырмай атдыргъан «Ока» ракета комплексни къурутханды. Артда алай этерин Горбачёвха «шуёху Шульц» - АБШ-ны къырал секретары тилегени белгили болгъанды. СССР-ни генштабыны башчысы Ахромеев бу комплексни жокъ этиуге къажау тургъанды, алай маршалгъа ким тынгыларыкъ эди? Алай бла 239 ракета бла 102 атдырыучу установка къурутулгъандыла, «Оканы» жангыртыу ишле тохтатылгъандыла. Бу мадарла барысы да къыралны сейирлерине чюйре келгендиле.

«Битеуевропалы юйню» ишлеуню юсюнден чакъырыу да бек тутхучсуз башламчылыкъладан эди. Горбачёв Европада жерлени айыргъан чеклени кетерирге тири кюрешгенди. Сёз ючюн, Германияны бирикдириу, ГДР-да совет аскерлени тюзлеге элтип къуюу. Анга Вашингтонда бла Боннда къарс ургъандыла, жангы бирикдирилген Европаны   къурауда алтын таула берирге айтхандыла. Кремльчи энтузиаст Варшавадагъы келишимни бла СЭВ-ни бузгъанды, алай бла Европаны бирикдириуге жолну ачханды. Алай - Россейсиз. Аны ючюн а Восток Европада шуёхларыбыз НАТО-гъа киргендиле.

Неда Берингов тенгизде СССР-ни юлюшле чыгъаргъанын бир эсгерейик. Горбачёв бла Шеварнадзе 1990 жылда АБШ-ха чабакълары кёп, нефти да аслам болгъан акваторияны къалай берип къойгъандыла. Бу суула жангыз да Россейни экономика жерлери болургъа керек эдиле. Анда чабакъ тутмагъаны ючюн къыралыбыз жыл сайын бир миллиард доллар къоранч этгенди.

- Алай эсе, Горбачёв АБШ-гъа аны битеу шпионларындан эсе бегирек болушханды. Да сора Америка  Михаил Сергеевични 85-жыллыгъында союзну бузгъаны ючюн документлени басмалап, намысын нек тюшюргенди?

- Мен оюм этгенден, алай бла Вашингтон Горбачёвха ол арт жыллада Путин жанлы болгъаны, АБШ-ны юсюнден аман сёлешгени ючюн дертин жетдиргенди.

«КП-ны» досьесинден

Геннадий Евгеньевич Соколов, 65 жыл. СССР-ни МИД-ини МГИМО-сун тауусханды. Великобританияда, Данияда, Швейцарияда ишлегенди. Дунияны 30-дан аслам къыралында командировкалада болгъанды. Россейни эм Британияны энчи службаларыны бир бирге къажау къалай тургъанларыны юсюнден китапланы авторуду: «Голый шпион», «Премьерге «Бомба». Лондонда оруслу шпион», «Линия смерти. Провал операции «Кларет», «Шах Дому Виндзоров. Охота за королевским порно», «Шпион номер раз». Ала Россейде, тыш къыраллада да басмаланнгандыла. Андан сора да, ол тасхачылыкъны юсюнден россейли, тыш къыраллы да документальный фильмлени соавторуду.