Саулукъну кёп жыллагъа сакълар ючюн, жарау этиуню унутмазгъа

Къудайланы Чукайны жашы Керим Яникойну орта школунда отуз жылдан аслам заманны урунады. Сабийлени кёп тёлюлерин физкультурадан юйрете, аланы саулукъларына, айныуларына къайгъыра ишлейди, уллу  сынамлы устазларыбызданды. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.

- Керим Чукаевич, бу усталыкъны биреуден юлгю алыпмы огъесе жюрегигиз тартыпмы сайлагъансыз? 

- Физкультурадан юйретирге ниетим гитче заманымдан да бар эди. Бу дерсни кесим да бек жаратханма, сора устазларым Гелястанланы Салих Идрисовични (жаннетли болсун) бла  Алботланы Альберт Хусейновични хайырындан спортну бек сюйюп къалгъан эдим.

- Заманны излемлери, жашау тюрлене барады. Арт кезиуде компьютер, техника айныгъандыла, кёплени, бютюнда жаш адамланы эслерин, бош заманларын да бийлегендиле. Ата-анала балаларын экрандан айырып, арбазгъа кючден ашырадыла. Сиз кёп заманны ишлейсиз, къалай сунасыз, бюгюнлюкде сабийлени спортха сейирлери алгъадача уллумуду  огъесе таркъайгъанмыды?  

- Бизни школну, элни юсюнден айтханда, хал сиз айтханчады деялмайма. Ол угъай, сабийлеге топ окъуна жетишдиралмайбыз, аланы чапхандан да тыялмайбыз. Бютюнда администрацияны себеплиги бла гитче футбол ойнарча жалгъан кырдыгы бла майдан салыннганлы, къызла, жашла да ары бек кёп жюрюйдюле. 

Алгъаракълада бир къызчыкъны анасы келген эди, сабийими интернетден айыралмайма деп. Аны бизге волейболдан секциягъа жиберирин айтама. Энди ол спортха кёлленип, сетьледе заманын бошуна тас этмейди, кесине керекли затланы излеген болмаса.

- ЕГЭ-гъа хазырланыу окъуучуланы кёп заманын, къарыуун да алады. Быллай болумлада ала спорт бла кюреширге уа жетишаламыдыла?   

- Хау. Сёз ючюн, мен, сагъыннганымча, волейболдан секцияны бардырама. Ары жюрюген къызчыкъла кёбюрек заманны жарау этдиририми окъуна тилейдиле. Алай юч кереден кёпню жарамайды, ол чекге сыйыныргъа кюрешебиз. 

Школубузда да аслам секция ишлейди: дзюдо, бокс, волейбол, баскетбол, футбол. Сабийле аланы барына да жюрюйдюле, бири бла чекленип къалмай, экисине-ючюсюне баргъанла да бардыла. Гитче сабийле арымай-талмай барысына да къатышыргъа кюрешедиле. Абаданыракъларыбыз да ыйыкъгъа бир юч кере жыйылып ойнаучудула.

- Волейболдан жарау этгенигизни энчи айтдыгъыз. Бу жаны бла жетишимлеригиз а бармыдыла?

- Окъуучуланы араларында спартакиадада биринчи юч жерден энишге тюшмейбиз, майдалсыз бир кере да къалмагъанбыз. Алгъаракълада Черкесскде регионла аралы турнир болгъан эди. Ары Яникойну бла Бабугентни жыйымдыкъ командасын элтген эдик. Макитов Арсен Азнорович бла баргъаныкъда да ючюнчю жерни алгъанбыз. Былайда анга къатышыргъа болушханы ючюн элни администрациясына ыразылыгъымы билдирирге сюеме. 

- Дерслени бардырырча уа хар не керегигиз, оборудованиягъыз а бармыды?

- Директорубуз Габоланы Мухарбий Назирович себеплик этерге угъай демегенди. Бир эришиуге барыргъа не транспорт бермей, не болушмай къоймагъанды. Амалы болуп, инвентарьны тапдырыргъа кюрешеди. Кёп болмагъанлай волейбол, баскетбол топла, аркъан, брусьяла алгъанбыз, энди матла да берирлерин сакълайбыз.     

- Керим Чукаевич, физкультурадан энчи нормативлени толтурургъа тийишлиди. Окъуучула аланы эталамыдыла? 

- Шёндю сабийле бираз къарыусузуракъ болгъандыла. Аны сылтауларындан бири – Интернет бла чексиз кёп кюрешиудю. Бусагъатда ГТО-ну (Совет Союзну заманында билим бериу, усталыкъ эм спорт организациялада «Урунуугъа эм къорууланыугъа хазырма» деген физкультура программа)  къайтарадыла да, окъуучула аны нормативлерин толтурургъа кюреширикдиле. Сора нормативлени да бераладыла  дерге боллукъду. 

- Мен университетде окъугъанымда, физкультурагъа баргъаныкъда бизни саулугъубузгъа кёре эки къауумгъа юлеше эдиле. Сизде уа ол шартлагъа къараламыды?

- Алгъа аллай умутубуз бар эди. Алай элде саулугъу алай осалла жокъдула. Бек болса, классда аллай бири тюбеучюдю да, аны башхаладан айырмайбыз. Ол аны ыспассыз этгенча, къарыусузгъа санагъанча болгъаны себепли. Белги салгъанда уа халын эсге алабыз. 

- Бюгюнлюкде саулай къыралда да спортха болмагъанча кёп магъана бериледи. Сиз къалай сунасыз, ол не бла байламлыды: адамланы саулукълары аманнга кетгени  огъесе аланы жетишимлеге кёллендирир мурат бламы?

- Былай алып къарагъанда, инсан бош сыртындан жатып турургъа деп угъай, ишлерге деп жаратылгъанды. Ол иши, этими бла ёсюп барыргъа керекди. Эринчеклик игиге келтирмейди. Арт заманда адамла зат этмегенден мардадан семиз болуп башлагъандыла. Аны ашагъаны жараргъа керекди да, аны не терлеп, не ишлеп «кюйдюрмесенг», семирип, къарыусуз болуп барлыкъды. Шаугютю, саны да къыйналып тебирерикдиле. Аны ючюн кюреширге керекди. Шёндю къара иш жокъду, бир-бирле къаламдан ауурну кётюрмейдиле. Чарх а къарыуну излейди. Спорт бла кюрешиу къанны тазалайды, жюрекге, мыйыгъа, санлагъа да хайырлыды. Ол а эм иги солууду. 

- Сора кёбюсюнде олтуруп ишлегенлеге къаллай упраженнияланы эте турсала  игирек болур?

- Саулукъгъа хар заманда акъырын чапхан игиге саналгъанды. Кюннге бир кесек заманны жыл санына кёре – андан хайырлысы жокъду. Аны да этип, ыйыкъгъа бир кере окъуна бассейнде жюзюп чыкъса, ким да хата кёрлюк тюйюлдю. Аллай гитче жараулагъа жетген зат жокъду. 

- Жарау дегенде тренажёрладамы, фитнес неда йога бламы кюрешсе керекди?

- Жюреги неге тартса да, аны бла. Жангыз да кесине зор бла хор бла этдирген болушурукъ тюйюлдю. 

- Мен ангылагъандан, физкультура, спорт адамны саулугъун сакълагъандан тышында, аны низамгъа саладыла, муратына жетерге юйретедиле.

- Кертиси бла да  алайды. Сёз ючюн, спортчу кесине алчы болама дегенча бир-тюрлю борч сала эсе, ол бош заманын анга кёре «къоратады», не компьютерни къояды, не бир башха керексиз затладан къалады. Аш-азыкъны да тюз ашайды, хар нени жутуп бармагъанлай. Ол барысы да низамлыкъгъа келтиреди, низамсыз а инсан не окъуугъа, не ишге тураллыкъ, не адет-намысны жюрюталлыкъ тюйюлдю. 

- Ахырында газет окъуучуларыбызгъа не айтырыкъ эдигиз?

- Иги окъугъуз, билим алыгъыз, саулукълу болугъуз!

Ушакъны Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: