Адам къайда жашаса да, жаны туугъан жериндеди

Гелястанланы Алим Америкада Остин шахарда жашайды, мында бийик билим алгъанды, тынгылы иши да барды.Америкагъа дери Канадада да тургъанды. «Кёп сейирлик жерлени, къыралланы кёргенме, алай Малкъарча жюрегиме жууукъ эм багъалы жокъду», - дейди. Алим Нальчик шахарда жыйырма тёртюнчю номерли школну бошагъанды. Ол бюгюн мени ушакъ нёгеримди.

- Алим, Канадагъа кете туруп, бир сейирлик жерге барама деп учуна болур эдинг.

- Алай эди. 1993 жылда 3- 4 октябрьде Россейни Парламенти тургъан Акъ юйню къатында болгъан ишлеге къатышып, 7 октябрьде уа Москвадан Монреальгъа учхан эдим. Ол кюн Москвада къар жауа эди. Он сагъатдан “Мирабель” аэропортха тюшгенимде уа, алтын бетли кюзню кёрдюм. Жылы, къургъакъ кюн эди. Монреальдан Ванкуверге Шош океан бла баргъанма. Север Америка бла тюбешгеними къууанчы эки айдан жокъ болгъан эди.

- Нек? Сен аланы жашауларына бюсюремегенденми огъесе аланы жашаулары бла бизни жашауубуз бир бирге ушамагъанданмы?

- Ушамагъандан. Аланы жашаулары бизникинден арталлыда башхады. Сёз ючюн, канадачыла да, америкалыла да кеслерини къыралларын бек сюедиле. Къырал мекямлада угъай да, энчи юйледе окъуна къырал байракъны тагъылып тургъанын кёрюрге боллукъду: адамла байракъны кеслери сюйюп саладыла. Не аз да магъаналы ишни бардырырдан алгъа къырал гимн согъулады. Канадачыла: “Биз дунияда бек иги къыралда жашайбыз", - дейдиле, газетледе, телевиденияда да ол сёзле къайтарылгъанлай турадыла. Тыш къыралладан келгенлени, бютюнда жарлы къыралланы адамларын сюймейдиле, кеслерине тенгнге санамайдыла. Россейни юсюнден канадачыла бек аз биледиле: жахилликден чыкъмагъан, культурасы болмагьан, адамлары сау жылны норка бёркле бла жюн жаулукъла кийип айланнган сууукъ жерге санайдыла.

Американлыланы кёбюсю да бизни къыралны юсюнден аз биледиле. Мени акъылыма кёре, туризм айныса, адамла башха къыраллагъа терк – терк барсала, болум тюрленирикди.

- Билим бериу жаны бла Россей башха къыралладан артха къалмайды дегенлери кертимиди?

-  Мен биринчи Канадада жашап тургъанма, билим бериу жаны бла биз аладан алгъа баргъаныбызгъа сёз да жокъду. Мен Нальчикде ючюнчю-тёртюнчю класслада окъугъанларымы анда алтынчы классда окъуй эдиле. Университетде билим алгъан да бек тынчды. Канадачы студентле бла сёлешсем, жахилликлерине бек сейир этиучю эдим. Ала тюз кеслерини усталыкълары бла байламлы китапланы болмаса, бир зат да окъумай эдиле. Канадачыла ишден неда окъуудан юйлерине къайтханлай НХЛ-ни чемпионатына неда кюлкюлю сериаллагъа къарайдыла. Анда специалистле бардыла, биз суннганча интеллигенция уа жокъну орунундады.

-  Юйюр жашаулары уа къалайды? Бизден айырма ышанларын чертсенг эди.

- Американлыланы эм канадачыланы кёбюсю  юйюрлерин  биринчи жерге саладыла. Алай анда юйюр - ата-ана бла аланы сабийлеридиле. Ыннала, аппала, ата, ана жанындан да эгечле, къарындашла биздеча юйюрге жууукъ адамла тюйюлдюле. Онсегиз жылы толса, сабий кёбюсюнде юйюнден кетип, кеси аллына жашап башлайды, ата-ананы болушлугъун излемейди, жашау этерге ахчаны да кеси мажарып тебирейди.

Жаш неда къыз ата-аналарына келирден алгъа те¬лефон бла сёлешип, не заманда келликлерин айтадыла. Эгечле бла къарындашла уллу болгъандан сора бек аз тюбешедиле, беш-он жылгъа бир-эки кере. Биз эгечлерибизни, къарындашларыбызны кёрмей ай турсакъ окъуна къыйналгъан этебиз. Ата юйюбюзге да сормай келебиз. Юйюрню адамла¬рын къояйыкъ да, къоншула бла окъуна бек жууукъбуз. Канадада уа адамла онбеш жылны къоншуда жашап, бир бирлерини атларын, не зат бла кюрешгенлерин билмейдиле. Ол алагъа бедиш тюйюлдю, жашау мардады.

- “Юйюр” бла “юй”деген сёзлени тамырлары бирди. Юйсюз юйюр къуралмайды. Америкада, Канадада юйсюзле, жарлыла кёпмюдюле?

-  Анда жарлыла аздыла, аны бла бирге  байла да кёп тюйюлдюле. Халкъны асламысы - орталыкъ жашагъан адамладыла. Канадачыланы кёбюсю (сексен проценти) шахарлада угъай, шахарланы къатында энчи эки этажлы коттеджледе жашайдыла. Юйлеринден жууукъда уа - паркла. Фатарлада тургъанла аздыла, ала¬ны багъалары да юйледен эсе эки кереге учуздула. Юйле, машинала, мебель, анга кёре башха затла да кредитге бериледиле, сёз ючюн, мебель - эки жылгъа, юй - жыйырма беш жылгъа. Битеу адамланы да бир неда эки машиналары бардыла, сексенжыллыкь ыннала окъуна машинала жюрютедиле.

- Бу къыраллада юйюрню башчысы уа кимди: эр кишими, тиширыуму?

-  Тенгдиле. Сёз ючюн, юй жумушлагъа эр кишиле да къатышырларын излейдиле.  Феминизм Канадада бла Америка¬да 60-чы жыллада бек терен тамырланнганды. Полицияны юсюнден бир-эки сёз айтыргъа сюеме. Мен Ка-надада машинаны юч жылны ичинде жюрютгенимде, мени полиция бир кере да тохтатмагъанды. Жолда барыуну жорукъларын бузгъан тазир тёлейди.  Законну аллында битеу адам¬ла да тенгдиле. Америкада, Канадада не уллу къуллукъчуну, не бай адамны сабийи да жашауда жолун кеси излейди. Биздеча, алагъа деп сакъланнган “жылы” жерчикле жокъдула. Дагъыда бу къыраллада закон Канадада ата-анала бла сабийлени араларында жашаугъа окъуна низам салады.

-  Бизни республикада юйюрлени чачылгъанларыны баш сылтауларындан бири ичгиди…

-  Мен Россейден Канадагъа келгенимде, ичгичилени азлыкъларына сейир этген эдим. Тютюнчюлени азлыкълары уа  алтмышынчы – жетмишинчи  жыллада Канадада тютюн ичиуге къажау ишле бардырылгъаны бла байламлыды. Сёз ючюн, ишде тютюн ичерге жарамайды, ичгенле юйлеринде неда орамлада ичедиле, 1996 жылны июль айындан башлаб а барлада бла ресторанлада да тютюн ичерге жарамайды.

- Экология уа?

- Американлыла бла канадачыла пластика шешаланы, къанжал банкаланы кёк пластмасса орунлагъа жыядыла. Аланы артда заводлада жангыдан хайырланадыла, башха затла этедиле. Жарамагъан жерледе кир-кипчик атханлагъа  тазир салынады. Дагъыда бу эки къыралда адамла спортну бек сюедиле.Эрттенликде бла ингирде абаданла да, жаш адамла да паркда чабадыла.

Хоккей лиганы оюнларына къараргъа битеу юйюрлери бла барадыла.

- Алим, сен бек кёп къыраллада болгъанса. Аладан къайсын бек жаратаса?

- Туугъан жерими! Бизни студентлерибизден билимли, акъыллы кёрмегенме. Таулулача ачыкъ, огъурлу адамлагъа да тюбемегенме.