Къартлыкъ не заманда башланады?

Тыш къыраллы бир-бир алимлени оюмларына кёре, къартлыкъны биринчи ышанлары адамны жыйырма бла жети жылыдан сора мыйысында эсленип башлайдыла. Ол кертимиди? Аны юсюнден биз медицина илмуланы доктору, профессор Теммоланы Лейла бла ушакъ этгенбиз.

- Белгилисича, мыйы бек жашырын затды, болсада ол къаллай бир заманны айныгъаны белгили болур?

- Адамны мыйысыорта эсеп бла 23-24 жылгъадери айныйды, къуралады, баш магъаналы мыйыда шаугютле мурдорланадыла.Жыйырма бла беш жылдан сора уа мыйыны ишлеую айный башлайды, башхача айтханда, аны качествосу игиленеди.

Ол тюрлю иш къалай тамамланыллыгъы жаландаадамны кесине кёре болады.Хар нени да къаллай бир кёпбилсе, эсинде тутса, сагъышкёп этсе, аны мыйысы аллай бир иги ишлейди.  Битеу алып айтханда, мыйы дайым да тюрленнгенлей турады, адамёлюп кетгинчиге дери окъунаайный барыргъа боллукъду.

-Бир–бирле эртте къарт боладыла, башхала уа кеч. Таулула «адамны агъачы» деп хар тукъумну энчилигин белгилейдиле.

- Сёзсюз, хар бирибиз да ата–бабаларыбызгъа ушайбыз. Къартайыуну генини къуралыуу бизни жашау халыбызгъа кёре болады (адам не къадар кёп къымылдап айланса эм  низамны  излемлерин тийишлисичатолтуруп турса, ол ген аллайбир артда жаратылады).Къайда жашагъаныбызны магъанасы да уллуду (шахарда тургъанлада ол ген эрттечыгъады), къыйын ишле да терклендиредиле аны жаратылыуун.

Дегенерация процесслехар адамны чархында бирчаболмайдыла. Ала миллетлик бла, къырал къалайда орналгъаны бла да байламлыдыла. Сёз ючюн, Африка бла Япония аш орунда рак ауруула жайылыулары жаны бла биринчи жерледедиле, бизде уа ёпкеледе эм тиширыу ёшюнледе бек кёп тюбейди ол ауруу. Болсада  россейлилени ёлюулерини баш сылтауу - инфаркт эм инсульт аурууладыла.

Алайды да, бизде ууакъ къан тамырла бек алгъа къартайып башлайдыла. Къыркъ жыллары толгъанланы къан тамырларында атеросклероз ауруу болмагъан адам хазна жокъду. Чархыбызны къан жюрюген «жолларыны» болумлары къаллайбир аман болсала, мыйыны халы да аллай бир осал болады - адамны эси, акъылы бузула тебирейдиле.

Андан сора уа сюеклени ичлеринде къызыл жилик, жиклени араларында сингир да къартайып тебирейдиле. Остеоартроз эм остеохондроз жыл санлары 40-45-ден атлагъанланы кёп къалмай барысыны да жол нёгерлери болуп къаладыла.

-Бусагъатда врачла сууну юсюнден кёп айтадыла.

- Элли беш жыл толгъандан сораадамланы чархларында суу жетишмей башлайды. Къагъанакъ сабийни ауурлугъуну  асламысы сууду, 55-жыллыкъадамланы санларында  сууну проценти азаяды. Чархыбызда сууну азайыууну хатасы бек алгъа кёзлеге жетеди - кёзню гинжиси эм аны тёгерегин бегитген затла къарыусузланадыла. Сууну, таза сууну кёп ичерге керекди. Сууну  кёп ичгенлени бетлери сыйдамыракъ болады, санлары – чархлары да тап ишлейди. Сууну жетмегенини хатасындан кёп ауруула чыгъадыла.

Чархыбызны баш борчу - жангыртыу ишлени тамамлауду. Ол процесслени жалчытыугъа къатышхан органларыбыз а, бирсиледен эсе, артдаракъ къартая башлайдыла. Тиширыуланы яичниклери, орта эсеп бла айтханда, 55 жыллары толгъунчу, борчларын толтургъанлай турадыла.Эр кишилени репродукция функциялары уа асламысында 65-жыллары толгъандансора таркъая башлайдыла.
Аллай кезиуледен тебиреп адамны чархы къартая башлайды.

-Къартайыу – ол не затды?

- Къартайыу деп чархыбызны биология структурасыны ишлеуюню осал бола барыууна айтылады.Къыркъ жылдан сора белокну- битеу органлада эм шаугют-
леде клеткаланы мурдорларыны . синтез этиу кючю къарыусузланады, бир бирни алышындырыу процессле бузуладыла.

«Къысха ёмюрлю» органланы араларында «алчыланы» белгилерге кюреширге
боллукъбуз. Жюрек-къан тамыр системаны къарыусузланыуу  40жылгъа жууукъ заманда башланады. Остеохондроз - тиширыуланы  отуз процентге жууугъу50-жыллыкъларында эм эр кишилени элли процентден асламырагъы 75-80-жыллыкъларында бу ауруудан къыйналадыла. Дагъыда къартайыу иммун системаныишлеуюню осалланыуунда кёрюнюп къалады. Адамны замансыз къарт этген ауруула -  диабет эм гепатитдиле.

-Медицинада  жашлыкъны–къартлыкъны шарт белгиленнген чеклери бармыдыла?

- Жашаууну 59 жылгъа деризаманы адамны бишген жылсанына саналады, 60-дан 74-жыллыкъла уллайгъан адамладыла, 75 жылдан 89-гъа дери жашагъанла къартладыла, 90-жыллыкъладан абаданла уа узакъ ёмюрлюледиле, дейдиле ООН-ну специалистлери.

Цивилизацияны битеу осалишлерине да къарамай,жерни башында адам улунужашау этиуюню орталыкъжыл саны кёбейе барады.Бюгюнлюкде ол жаны бла ёлчем 70-80 жылгъа жетгенди. Медицинада этилген  тёрт революция орталыкъ жыл санны къыркъ жылгъа кёбейтгендиле. Ала уа быладыла: гигиена (XVII ёмюр); антисептиклени чыгъыулары (XIX ёмюр); дарманланы салыу (вакцинация) (XIX ёмюр); антибиотиклени табылыулары (XX ёмюр).

Медиклени оюмларынакёре, уллайгъан адамланысаны 2025 жылгъа беш керегекёбейирикди эм  миллиарддан атларыкъды.

-Гигиена, антисептикле, вакцинация (дарман салыу), антибиотикле жашауубузну узун этгендиле. Энди коронавирус къысхартмаса…

- Алимле анга да амал табарла! Биз кесибизни къолубуздан келгенни этерге керекбиз: тазалыкъны жюрютюрге, ашыбызны–сууубузну тап къураргъа, заманында жукъларгъа, солургъа, аны бла бирге мыйыбызны ишлетип турургъа. Жарыкъ умутлары болгъанла, бир мурат этгенле кёп жашайдыла. Суратла ишлегиз, китапла жазыгъыз, жангы тиллеге юйренигиз, ариу кийимле кийигиз, къысхасы, жашагъыз, сора къартлыкъ да сизге ашыгъып жетмез!