Нарт эпосдан тепсеуге кёчген сейир сыфат

Материалда Алмостуну, анга аталгъан тепсеуню юсюнден хапар бардырыллыкъды. Этнограф, хореограф  Къудайланы Мухтар да жазгъанды аны юсюнден кесини китапларында, аны оюмлары бек сейирдиле. Алайды да бурун заманладан бери Алмостуну юсюнден халкъда кёп таурухла жюрюйдюле.

Аланы асламысында айтылгъаннга кёре, таулуланы бир элинде эртте заманлада  бир эр киши жашап болгъанды, ол Алмостуну тутуп юйюне элтгенди, аны кесине бойсунууда сакъларгъа сюйгенден чачындан бир тюкню юзюп букъдуруп къойгъанды.

Кюнлени биринде иеси жиннге боза бишир дегенди. Ол да, къазанны отха асып, керекли жумушланы этип, суусапны хазыр этгенлей, юйдегиле арбазгъа чыгъадыла, отоуда эки гитче сабийни къоюп. Ала уа Алмостудан  ашарыкъ тилегенде, ол чач тюкню къайда болгъанын айтсагъыз берликме дейди. Алай бла тюкню кесине къайтарып, эркин болады, сабийлени уа къайнай тургъан къазаннга атып, агъачха къачып кетеди.

В. Преле  аны юсюнден былай жазгъанды: «Алмосту узун чачлы къара шайтанды, адамны акъылдан шашдырады. Ол жапма тюбюнде неда эски тирменде жашаучуду».

Нарт эпосда Алауганны жашы тиширыу эмегенден туугъанды деп айтылынады. Аны атына Къарашауай атагъандыла. Туугъан кюнюнде аны Элбрус башында чыранла ортасына атып къойгъандыла, анда сабийни кеси сютю бла бёрю ёсдюргенди. Минги тауну башында башха нартланы сабийлери да жашау дерсле алгъандыла, аланы да бёрюле айнытхандыла.

Ол нарт сабийледен жаратылгъанлагъа  Алмостула деп айтылады эпосда. Ала сёлешмегендиле, алай адам тилни ангылагъандыла. Иссиликге, сууукълукъгъа да бирча тёзюмлю болгъандыла, от эте билмегендиле, ашны айыртламагъандыла. Алмостула дорбунлада  кечиннгендиле, малла тургъан жерледен узакъ болмагъанлай, къалгъан-къулгъан азыкъланы ашап.

Къайсы юйюр да этген ашларындан анга юлюш чыгъарып, босагъа юсюнде, мал орунда, буруула башында къоюп болгъанды. Ол жаратса: «Апсаты сизге бир кийик саугъаласын», - деп айтханды деп ийнаннгандыла. Алай болмаса уа, битеу юйюрге: «Сизни арбазыгъыз къуру болсун, къабырларыгъызгъа таш салынмасын», - деп къаргъыш этгенди.

Алмосту ариу, эриши, огъурсуз, огъурлу тиширыуну сыфатын алыргъа да болгъанды. Шайтанла андан тюз бёрюден къоркъгъанча къоркъгъандыла. Ала  аны кёрмегендиле, ол а аланы бек иги кёрюп турур онгу болгъанды.

«Алмосту» тепсеуню биринчи тюрлюсюнде  майданнга Алмостуну сыфатларында чачларын да ийип къауум къыз чыгъадыла, ала къой териден тигилген къапталларын да тюгю бла тышына кийипдиле.  Майданны мюйюшю сайын чабып, къашыкъланы, табакъланы зынгырдатадыла, аш излегенча.  Аланы къатларына толу табагъы бла тепсеучю къыз жууукълашады. Къазауат этип айланнганланы таматалары ол табакъны алады да, бирсилери аны тёгерегине басынадыла, аш ашагъанча этип.

Андан сора ала от чакъдыргъан тепсеуню башлайдыла. Алагъа жашла да къошуладыла, къолтукъларындан тутуп. Ала Алмостуланы башларындан тюк юзерге кюрешедиле, алай болалмайдыла. Къызла жашлагъа бурулуп, юслерине баргъанда, тепсеу тёгерек кенгереди. Жашла къызланы башха жанларындан келип, аланы къолтукъларындан тутаргъа излейдиле. Къызла жерлеринде тёгерекге буруладыла, аланы муратларына жетерге къоймагъанлай.

Ызы бла уланла, къызла да бир бирлерини тёгереклерине барадыла, жашла къызланы къолларындан тутуп, жюзюклерин тешерге кюрешедиле, алай болалмайдыла. Къалай-алай болса да, ахырында, кюреше кетип,  тешедиле. Къызла, жюзюклерин тас этип,  хыйлалыкъ къылыкъларындан да къуру къаладыла. Тынгылауукъла, жууашла боладыла да, эр кишиле аланы  сахнадан алып кетедиле.

Экинчи тюрлюсю.  Таурухда айтылгъаннга кёре, эр киши башына къоян бёрк кийсе, Алмостуну кесине женгил бойсундураллыкъды. Жашла, сахнагъа чыгъып отча тепсеуню башлайдыла. Ол кезиуде Алмостула чыгъып, кеслерин къолтукъ тюплеринден тутдурургъа къоядыла. Ахырына дери ала жашлагъа тынгылагъанлай барадыла. (Къоян бёркню къамиш да алышындырыргъа боллукъду.  Тепсеуню оноучусу къолунда къамиш таякъчыкъны тутуп, тепсегенлеге буйрукъла береди.  Алмостула къамишни кёрюп, жашланы кеслери тепсерге чакъырадыла, къолтукъларындан тутадыла).

Ючюнчю тюрлюсю. Тиширыу  къоян териден женгсизни кийип, сабийни тёгерегине «Алмосту» тепсеуде баргъанды, шайтанла  ол жинден къоркъгъанларыны сылтауундан  ала баланы изгилтин этмез ючюн къуралгъанды ол. Бир жанында эр киши сюелип, Алмостуну чачындан тюкню тутуп тургъанча кёргюзтеди. Ол аны къолунда болгъаны къадар, жин бойсунуудады. Тепсей-тепсей, ючюсю да майданны бир жанына сюеледиле.