Ёксюзню мутхуз кюню

Хапар

Бизни сабийлигибиз къалай зауукълу болгъанын ол заманда билалмай эдик. Тийреде алты-жети сабий ёсдюрмеген юйюр жокъ эди. Эрттенден ингирге бир кюн бизде, бир кюн къоншу юйде, болгъанны да чачып, ойнар эдик. Бир ананы бети къарангы болуп кёрмегенме, жарыкъдан-жарыкъ болгъан болмаса.

Атам-тынч, огъурлу адам, сегиз жылында тас этгенди атасын. Ол биринчи классда окъуй тургъанлай, ат уруп ёлген эди ол. Тёрт къарындаш бола эдиле. Ыннасы Забитхан, атасыны кичи къарындашы Алиймырза, аны юй бийчеси – бир кюйсюз тиширыу, эки сабийлери – жашчыкъла, атам бла анам – бары да бир юйде жашагъандыла.

Ол былай эсгериучю эди. Атам ёлгенден сора, окъургъа онгум болмай, бир классдан сора тауусалмадым. Кесимден уллу эки къарындашым школну бошап, андан ары билимлерин ёсдюрюрге шахаргъа кетдиле. Менден гитче алтыжыллыкъ къарындашым бла мен юйде. Онеки жылымда атамы къарындашы тырман эте башлады. 

– Энди сен уллу жашса. Къой кютерге бар, – деди. 
Къой къошу да, тууар къошу да бар. Алагъа къарар жалчылары да бар. Ыннамы, харип, бир адамны жюрегин къыйнап, не адамны сёзюн этип эшитмеген эдим. Бир тынч адам.

Кюнден-кюннге къыйындан-къыйын бола барады жашауубуз. Алиймырзаны къатыны кюн бермейди бизге да. Билмейме ненча заман ётгенин, бизни да къоюп, анам элде жыл саны уллайгъан бир кишиге эрге кетеди. 

Билген Аллахды, ыннам бизни жапсарыргъамы айта болур эди: 
«Санга мында, келиним, жашау боллукъ тюйюлдю», - деп, кесим къоймай бергенме анагъызны эрге. Сабийлени элтирик тюйюлсе мен ёлгюнчю дегенме.

Мен бек сейир этеме, къаллай жюрек керекди анагъа, тёрт эр киши сабийни къоюп кетер ючюн.

Не кёп къыйналса да, ёлюп кетгинчи кечалмады аны атам. Жашауу, сабийлик сынамай, къошда къойла кюте, Алиймырзаны жалчысы болуп ётгенине бек жарсыучу эди. Бютюнда ыннама келини аман болгъанына. Бети, чоюн къарасыча,  - къарадан, бурун жанында да бир уллу губусу бла. Кёзюмю аллында алай къалгъанды.

Болмазгъа къалгъанда, Алиймырза бахчаны тёбен жанында агъачдан юйчюк ишлетди. Ыннамы, ёксюз туудукъларын да ары чыгъарды. Кёп да бармай, аладан гитчеси не болду эсе да, ёлюп къалды.

Тамата къарындашым Назир, окъууун бошап, устазлыкъ этеди. Экинчибиз Хызир кондитер фабрикада бригадир болуп ишлейди. Мен а къошда не хайыр эталсам, ыннагъа келтирип береме. Ариу сыфатлы ыннам тозурагъанды. Жанындан бек сюйген жашы замансыз жашаудан кетгени, гитче жашы юйден ёксюзлери бла бирге тышына чыгъарып къойгъаны, аллында чабып ойнай тургъан туудукъчугъу, не затдан ёлгенин ангыламагъаны – бу къадар къыйынлыкъ тюшюп, къартлыгъына ынна аман болгъанды. Жашау сындыргъанды.

Къошдан мен терк тюшалмайма элге. Келсем да, юсюме-башыма къараргъа, быстырымы жылтыргъан жерин жамаргъа адамым жокъду. Бир жол, ач болуп, атамы къарындашына барама, ким биледи, олтур, аша дер эсе деп. Алада уа тиширыула, жыйылып, изеу болуп, чепкен согъа тура эдиле. Мени кёрюп, келинибиз: Не иги болду келгенинг, эшек керекди дей эдигиз да, ма мынга ташымагъа къоюгъуз отунну, – деди. Ачлай кетдим. Бир кюн а изеуге, аш салып, ашай тургъан заманларына барама. Къатынладан бири уа: «Бу ёксюзге да ол ашдан берсегиз а», - дегенинде, Алиймырзаны юй бийчеси: «Анга бергенден эсе, арбаздагъы парийге берсем а», – деген эди.

Кесими туугъан анам барбызмы-жокъбузму, жашауун бардырады, юч къыз бла бир жаш ёсдюреди. Жаз болса, аякъ кийимим болмай, жалан аякъ айланама. Бир кюн агъач къаура киреди табаныма, кюрешеме - чыгъаралмайма. Эки кюнден аягъым кёбеди, жер басаргъа къоймайды. Кимге барайым?

- Асыры ауругъандан, кече кёзюмю къысмагъанма, – деп, анамы анасына барама. Кёргюзтеме.

Аллах, Аллах, ой ананг ёллюк, кел, ананга элтейим, ол бир мадар этер, – деп, къоймай ары барабыз.

Барсакъ, чепкен согъа тура эди. Артына къарап, бизни кёрюп, ётюгюз, нек келдигиз деген да жокъ.

– Жанынг ол чепкеннге кирип къалыр эсе, сабийинге нек къарамайса? Аягъы ирин этип турады, - деп чамланады къызына. Не медет, жеринден ёрге да къопмады, къарагъан да этмеди.

 Ма ол затланы кечалмай эди атам.

- Назир юйдегили болады, юй бийчеси - къабартылы къыз. Жашчыкъ да тууады. Атына Вова деп атайдыла. Хызирни юй бийчеси уа – биргесине ишлеген тиширыу сабийлери болмагъанды. 

Алай тургъанлай, Германия бизни къыралгъа чабыууллукъ этеди. Уллу-гитче да сагъышлы боладыла. Военкоматда къыстау иш барады. Къолуна сауут аллыкъ жашланы урушха иедиле. Атамы эки къарындашы бир кюн кетген эдиле фронтха. Бир ауукъ заманны письмолары келе турдула. Назирден келген къагъыт бюгюн башхады. Къоркъуп, ыннама окъудум. «Къыралыбызны къоруулай, жигитча жоюлгъанды», – деп жазыла эди. Ынна да, мен да бир бирни къучакълап жилядыкъ. Хызирден келмейди къагъыт. Бир жылдан мени да чакъырадыла. Ыннама жаным ауруйду. Кеси къалай турлукъду? Сагъышла башымы аладыла. Эки кёзю бир зат да кёрмейди.

Мен ишчи аскерге тюшеме. Ростовха жетебиз. 

– Андан эсе, фронтха ийсегиз эди, – дейме.

– Угъай, мында да къарыулу жашла керекдиле, – деп, унамайдыла.

Энтта бир къыйынлыкъ - миллетибизни туугъан жерлеринден кёчюргенлерин эшитгенимде, ыннам не болду деген къайгъыгъа киреме.

Уруш бошалгъандан сора, къайры барыргъа билмейбиз. Биргеме – эки элчи жаш. Ючюбюз да Къыргъызстаннга барабыз. Жарсыугъа, жолда бара, бир нёгерибиз тифден ёледи. «Бизге да жукъгъан болур», – деп, къоркъуу киреди ичибизге. Аурукъсунуп Фрунзеге жетебиз. Мен затымы да билмейме, аязгъанымда, нёгерим къууанады.

- Оллахий, къоркъутдунг. Санга бир зат болгъан сунуп, кесим бир танымагъан жеримде къалама деп, бек абызырадым, – дейди.

Кюнден-кюннге халым мажал бола барады. Биз жатхан палатада биз танымагъан жаш жатады. Аны жууукълары жокълай келедиле да, ол жашны эгечи къайсы элденсиз, деп сорады. Айтабыз. Манга айланып:

– Мени атым Лейлады. Сизни жууукъ-ахлуларыгъыз бармыдыла?, - деп сорады. 

– Хау, ыннам бла къарындашым, саумудула билмейме, атам-анам а жокъду.

Ол кюнден сора, къарындашы больницадан чыкъгъандан сора да, Лейла манга жылы ашчыкъ келтире турады. Иги болуп, больницадан чыгъар заман жетгенде, къайры барыргъа билмейме. Орамгъа чыгъып, арсарлы болуп тургъанымлай, Лейланы кёрюп, къууаннгандан, абызырап, не айтыргъа билмей къалама. Ол а:

– Анам къоймай ийгенди, ол жашны  бизге алып кел деп, – деди.

– Уялмай къалай барайым?

– Кел, нёгеринги да ал да, кел, бир да, эки да айтма.

Нёгерим адамларын табып, ары кетген эди. Барама танымагъан юйюме. Лейланы анасы, бир ушагъыулу тиширыу, жарыкъ тюбейди. Юсюмде жамау саллыкъ жерлеге да жамау салып, жуууп бередиле. 

«Аллах насыпха берип турады быланы манга. Жууугъум жокъ. Былагъа къысылайым», - деген акъыл келеди. Лейланы анасы Жансурат:

– Айып этме, Аллах ючюн, мени эгечим барды. Унасанг, юйдегинг жокъ эсе, аны санга къурар эдим, – дейди.

Ичимден этген муратыма жете тургъаныма къууанама. Былагъа ушаса, ол да аман адам болмаз деп, ыразылыгъымы билдиреме.

Биринчи кёргенимде, бир алаша эришичик кёрюннген эди. Той-оюн да жокъ, юйдегили болдукъ. «Ёксюзню кюню – артда» деген нарт сёзню кертилигине шагъат болама. Насыбым тутханды юй бийчем бла. Намыслы, адежли, адепли, терен акъыллы, ишчи тиширыуду. Бизни элчиле Павлодар областьха тюшген эдиле. Изледим ыннамы, къарындашымы да, тапмадым. 

 Биз тургъан совхозгъа элчи жаш келеди къалай эсе да. Анга тюбедим хапар сорургъа. Къууандырмады, ыннам кёчерден алгъа ауушханды, къарындашымдан а хапарсыз тас болгъан къагъыт келгенди. Алиймырза бла юй бийчеси, бу  хауаны кётюралмай, ёлгендиле. Бир жашы сау хапар барды, экинчиси фронтдан къайтмагъанды. Атасы-анасы да анга бек кюйген эдиле.

Аллахны ахшылыгъындан, алты сабий бардыла. Бир бирни билип жашайдыла. Артха, туугъан жеригизге, къайтыргъа эркин этгендиле деген буйрукъ чыгъады. Къууанчыбызны чеги жокъду. Биринчи кёчюп келгенлени ичинде эдик биз да. Кюз арты эди. Ол агъач юйчюгюбюзню отуннга уруп бошагъанлары себепли, кирир жерибиз болмай, алыкъынчы адамлары къайтмагъан таш юйлеге хаух киребиз. Жаз башында юйню иеси да кёчюп келди. Сау болсунла, юй ишлегинчи чыгъыгъыз деп айтмадыла. Бирге турдукъ. 

Кёчюп келген кюнден бери къыркъ эки жыл, къарыусуз болгъунчу, колхозда къойчу болуп ишледим. Не билейим, не хыйсапдан излей эди анам, письмо келди. Кечгинлик тилей эди. Юч къызы да къазахлылагъа баргъан хапар барды. Жангыз жашы ёлгенди дейдиле. Письмода: «Къарт, къарыусуз болгъанма, мени кесинге элт. Кечгинлик бер», – деп тилейди. Юй бийче: «Бар!» – деди. Баралмадым. Назирни юйдегисин излеп айландым, табалмадым. Жашчыгъы, кеси да ачдан ёлгендиле дейдиле жууукълары. 
Билеклик этерге къарындашым жокъ, къарындашым дерге эгечим жокъ, ата-ана жылыу сынамадым…

Байтуугъанланы Исмайыл.
Поделиться: