«Инвестор табылса, сёзсюз, туризм элни айныууна, адамларыбызны къолайлыкъларын игилендириуге бек уллу себеплик этерикди»

Кёнделен тау эллени арасында бек уллуладан бириди. Бюгюнлюкде анда 6 мингден аслам адам жашайды, 1200-ден аслам арбаз бардыла. Шёндюгю тау эл къалай жашайды, айныу онглары бармыдыла, жарсыуланы тамамларгъа къолдан келемиди? Бу эм кёп башха соруулагъа элни администрациясыны башчысы Атмурзаланы Жамалны жашы Марат жууапла береди:

- Марат, биринчиден, газет окъуучуларыбызны сени бла танышдырсакъ тюз болур. Элге таматалыкъ ненча жыл этесе?

- Тёртюнчю жыл барады, ары дери уа орунбасарны къуллугъунда 8 жыл ишлегенме. Биринчиден а, элни колхозунда, ызы бла Тырныауузда тау-байыкъландырыучу комбинатда да ишлегенме. Кёнделеннге къайтханымда,  школгъа устаз болуп киреме, алай эки ай да озгъунчу администрациягъа чакъыргъандыла.

- Эл тамата, сёзсюз, бек къыйын эм жууаплы ишледен бириди. Властьны бетин сиз чыгъарасыз, халкъгъа, аны излемлерине, жарсыуларына сизден жууукъ бир къырал орган  да турмайды.  Адамла бла бир тил тапхан къыйынмыды?

- Кёнделенча уллу элде бюгюнлюкде жамауатда ангылаулукъ, бирлик къаты болгъаны бек къууандырады.  Жаш къауум, тамата тёлю да не жумушха да бирча сюеледиле. Межгитни, къабырланы тапландырыу, элни ичинде башха жумушла болсунла,  бирге толтурабыз. Ол а бек ахшы тёреди.

Сёз ючюн, Малкъар халкъны къыраллыгъы къайтарылгъан кюннге аталгъан къууанчлагъа хазырланнганда, аланы бардыргъанда, байрамгъа аталгъан чаришлени къурагъанда да халкъ бирча болушхандыла. Жамауатны къармашыуу бла байрамыбыз иги болгъанды.

- Шёндюгю заманда бек уллу жарсыу адамланы иш бла жалчытыуду, къолайлыкъларын игилендириудю…

 - Жерибиз азды, бир тюрлю предприятие жокъду. Аны бла байламлы ишчи жерле жаланда школ, амбулатория дегенча бюджет организациялада бардыла. Аны бла бирге уа элчиле бахчаларында тирлик ёсдюрюп, мал тутуп кечиндиредиле юйюрлерин. Аны ючюн а адамла тышына кетедиле, бирлери Нальчикде, Москвада орналадыла, башхалары Якутиягъа, Кърымгъа барадыла. Алай ала ата юйлерин, элни унутмайдыла, къолларындан келгенича болушадыла.

- Ушагъыбызгъа хазырлана, элни сайтында Кёнделенни айнытыуну планына къарагъанма. Анда уа орамланы, социал объектлени, инженер ызланы тапландырыргъа белгиленеди. Экономиканы айнытыуда уа туризмге  ышаныулукъ уллуду. Ол жаны бла проектигиз хазырмыды?  

- Рекреация зонагъа Тызыл аууш киргенди.   Ол бек сейир, ариу жерледен бириди: чучхурла, кёл, жаяу айланырча жерле, агъач  да бардыла. Алай инвесторланы табып, аны адамла сюйюп солугъан жерге бурургъа онгубуз жокъду. Элчиле кеслери кафе, тюкен ачаргъа кюрешедиле, алай турист комплексге айландырыр ючюн уллу къоранчла керекдиле. Тызылны адамла биледиле, келгенле да бардыла. Инвестор табылса, сёзсюз, туризм элни айныууна, адамларыбызны къолайлыкъларын игилендириуге бек уллу себеплик этерикди. 

Социал объектлени юслеринден айтханда уа, музей, музыка школ, Маданият юй ишлейдиле, адамла алагъа сюйюп жюрюйдюле. «Единая Россия» партияны программасыны чеклеринде былтыр маданият юйде тапландырыу жумушла бардырылгъандыла, ол санда жылытыу система  жангыртылгъанды. Алай  аны да тынгылы тапландырыргъа тийишлиди.

Алгъын тёрт школубуз бар эди, алай оптимизация бардырылып,  экиси къалгъанды. Эркин болгъан мекямда профессионал билим бериу учреждение къураялсакъ эди деп кюрешебиз. Дагъыда спорт комплекс, боксдан спорт школ бардыла, тутушуудан секцияла да къуралгъандыла. Ауур атлетикадан бёлюм да ачылгъанды кёп болмай.  Футбол майдан салыргъа жерибиз  барды да, тийишли программагъа къошулурча мадарла толтурабыз.  

- Сёз ючюн,  адамланы саулукъларына къаратыр онглары уа бармыдыла?

- Алгъын Кёнделенни кесини участка больницасы болгъанды.   Хирургия, жукъгъан ауруулагъа къажау бёлюмле ишлегендиле,  сабийле туугъан бёлюм окъуна бар эди,  мен да анда туугъанма.

Алай оптимизация деген сылтау бла аны амбулаториягъа тюрлендиргендиле.  Элде бек уллу проблема къуралгъанды. Къан басымлары кётюрюлгенле, жюреклери ауругъанла Тырныауузгъа баралмайдыла -  ол саулукъларына бютюнда уллу заран саллыкъды.  Амбулаторияда уа терк болушлукъ берген бир бригада ишлейди. Ол саусузну алып кетсе, бек аздан, 3-4 сагъат озады артха къайтхынчы. Ол кезиуде  башхагъа хата болса, адамлагъа  кеслерине мадар этерге, машина излерге тюшеди.  Республиканы оноучулары бу жарсыуубузгъа эс бурурла деп бек ышанама. 

- Жууукъ кюнледе халкъ бек уллу байрамладан бирин белгилерикди – Уллу Хорламны кюнюн. Кёнделенде уа къазауатны жигитлерини хурметине республикада бек уллу эсгертмеледен бири къуралгъанды. 

- Аны бир жанында ол къанлы урушда жанларын берген 756 кёнделенчини аты жазылыпдыла, башхасында уа къазауатдан сора ёлген ветеранланы хурметлерин кёргенбиз - 209 жерлешибизни. Комплексни арт жанында Бахсан район бла терекчикле салып, «Шуёхлукъну аллеясын» къурагъанбыз.

Эсгертмеге кёп адам уллу къыйын салгъандыла, аланы арасында районну алгъыннгы башчысы Уяналаны Кязим да.  Ол толу комплексди, этиллик жумушла къалмагъандыла, жаланда аны эмда «Скорбящий горец» эсгертмени тап халда тутаргъа борчлубуз. 

Комплекс ачылгъанлы уа Уллу Хорламны байрамында «Ёлюмсюз полк» акцияны бардырабыз. Халкъ ол къазауатда жоюлгъан аппаларыны суратларын алып, бир тизгиннге сюеледиле. Ол да аланы атларын ёмюрлюк этерге болушады.

Жарсыугъа, элде бир ветераныбыз да къалмагъанды. Болсада 90-95-жыллыкъ таматаларыбыз а бардыла. Алагъа къыралны, республиканы башчыларындан алгъышлаула, саугъала бериучюбюз. Быллай таматалары болгъан эл а, сёзсюз, байды.

- Юй, тукъум таматала уа ишинге ыразымыдыла?

- Аллахны ахшылыгъындан, атам, анам да биргемедиле.  Атама 88 жыл толгъанды. Аны тёлюсю кёпню кёргенди,  кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын сынагъанды. Ол Кёнделеннге къайтхан кюнден пенсиягъа чыкъгъынчы колхозда ишлегенди. Анам Хауа  школда устаз болуп  45 жыл уруннганды.

Бирде жюреклери да къыйналады кеч келсем, быллай жууаплы иш неге керек эди деп кёллери да толады. Тамамланнган жумушха ыразы болсала, къууаннганларын билдиредиле, кемчиликлени да кёргюзтедиле.

- Элни башчысына энтта айырсала уа унарыкъмыса ишлерге?

- Бу иш бек къыйынды, жууаплыды, аны башында да айтханбыз. Алай халкъ тийишли кёрсе, ыразылыгъын билдирсе, угъай дерик тюйюлме. Аллымда элге таматалыкъ этгенлени юлгюлерине таянып ишлерге кюрешеме, тюз этгеним, кемчиликлерим да болурла.