Ауругъан сабий бла къаллай бир турургъа жарайды?

РФ-ни Социал страхование фондуну къырал жумушла эм социал коммуникацияла жаны бла департаментини башчысы Татьяна Лотоцкая ангылатханнга кёре, больничныйни болжалы сабийни жыл санына эм къаллай бирге къыйын ауругъанына кёре болады. Ол кёп заманны ауруй эсе, ишлемегенлерини юсюнден къагъытны юйюрню башха-башха членлерине берирге да жарайды. Бала амбулатор багъыуда эсе, биринчи он кюнде анга къарагъаннга хакъ страховой стажына кёре тергеледи. Андан сора заманда хакъ айлыгъыны орта эсебине кёре къуралады. Сабий стационарда эсе уа, ахча битеу ауругъан кезиуюнде анга къарагъан атаны не ананы страховой стажына кёре тёленеди.

Ана эки жылны сабийден ауурлугъу болуп неда сабий тапханы бла байламлы отпускада тургъан эсе, ауругъан балагъа къарагъаны ючюн пособие ары дери ишлеген жылларында алгъан хакъыны ёлчемине кёре тергеледи. Сабий амбулатор багъыуда тургъан кезиуде доктор 15 кюннге больничный (ауругъанны саулугъун экинчи кере тинтгинчиге дери) берирге болады. Ол болжалны созууну юсюнден оноуну уа  медицина организацияны врачларыны комиссиясы этеди.

Сабий анга къарагъан адамны жыл сайын берилген тёленнген отпускуну (адам хакъ тёленмеген отпуск алса да) кезиуюнде ауругъан эсе уа, анга къарагъаны ючюн ахча тёленирик тюйюлдю. Нек дегенде ол кезиуде къарагъан адам алайсыз да ишлемейди.

Компенсацияны къалай алыргъа боллукъду?

РФ-ни Социал страхование фондуну социал программала эм жыйымдыкъ-аналитика иш жаны бла департаментини башчысыны орунбасары Любовь Савина жууаплайды:

 - Инсан кесини ахчасына алгъан техника реабилитация амалла неда тамамлагъан жумушлары ючюн компенсация алыргъа боллукъду. Ол Социальный страхование фондну регионда жер-жерли бёлюмюнден тёленеди. Алай ол, сиз алгъан зат сакъат адамны медико-социальный экспертизаны эсеплерине кёре жарашдырылгъан реабилитация программасында бар эсе, тёленирикди.

Аллай программа жокъ эсе, неда бир тюрлю затны анда жазылгъандан тышында алыргъа сюйген эсегиз, фонд къоранчларыгъызны къайтарлыкъ тюйюлдю. Компенсацияны ёлчемин да фонд кеси аллай реабилитация затланы ахыр кере къаллай багъагъа алгъанына кёре тохташдырады.

Тёлеуле къалай этилгенлерини низамы Саулукъ сакълау эм социальный айнытыу министерствону 2011 жылда 31 январында чыгъарылгъан 57-чи номерли буйругъунда бегитилипди.

Ата декретге къалай чыгъаргъа боллукъду?

РФ-ни Социал страхование фондуну къырал жумушла эм социал коммуникацияла жаны бла департаментини башчысы Татьяна Лотоцкая аны былай ангылатады:

 - Декрет бла сабийге къарагъаны ючюн берилген отпускаланы бир бирден айыра билирге керекди. Декрет – ол тиширыу сабийден ауурлугъу болгъаны эм сабий тапханы ючюн ишден эркин этилген кезиудю. Эр кишиге аны берир амал жокъду. Алай сабийге къарагъаны ючюн отпусканы ол да алаллыкъды. Аны бла, кертиси бла да, артдан-артха кёпле хайырланадыла. Башкирияда окъуна 2016 жылда сабийге къарагъанлары ючюн пособияланы 4279 эр киши алгъандыла, 2017 жылны он айында уа – 4261. Бу болум асламысында ананы хакъы атаныкъыдан эсе кёп болгъан юйюрледе тюбейди.  

Сабийге къарагъаны ючюн отпусканы аммасы, аппасы, бир башха жууугъу неда опекуну алаллыкъдыла. Отпускну саулай неда кесеклеге юлешип алыргъа да жарайды. Аны талай амал бла юлеширге болады. Сёз ючюн, биринчи жылны отпускагъа ана барады, экинчи жылда – ата, амма неда башхала. Отпускагъа оформление заявление берилгенлей этилип башланады.

  Ана бла тенг ата да пособие алыргъа эркинди. Сабийге къарагъаны бла байламлы ахча алыр ючюн, ол иш бла жалчытханнга заявление жазаргъа, анга сабий туугъаныны юсюнден шагъатлыкъ къагъытны бла ананы ишлеген неда окъугъан жеринден справканы къошаргъа керекди. Справкада ана ата бла бирге сабийге къарап отпускада болмагъаныны эм аны ючюн пособие алмагъаныны юсюнден жазылыргъа да тийишлиди. Ана бир жерде ишлемей эсе, социальный къорууланыу органдан ол пособие алмагъаныны юсюнден справканы келтирирге керекди. 2017 жылда сабийге къарагъаны ючюн эм гитче пособие 3065,69 сомду эм экинчи неда андан сора туугъан сабийлеге къарагъаны ючюн – 6131,37 сомду.   

Декретныйле къаллай бир боллукъдула?

 РФ-ни Социал страхование фондуну страховой тёлеулени бериуню жалчытыу жаны бла управленияны бёлюмюню башчысы Ирина Савченко.

- Быйылны индексация этилген кезиуге къошханлары себепли декрет отпускада ай сайын берилген тёлеуле орта эсеп бла 3,5 минг сомгъа ёсерикдиле, - дейди.  Декретныйлени 31 кюннге эм уллу ёлчемлери 62 552,11 сомгъа жетерикди, ол 2017 жылдагъындан 3609 сомгъа кёпдю. Больничный тёлеуле да аллай бир боллукъдула. Алай, быллай бир ахчаны алыр ючюн, официальный иш хакъ да уллу болургъа тийишлиди: 2017 жылгъа айлыкъла бирге 755 мингнге жетерге керекдиле (бир айгъа иш хакъ 63 мингден аз болмазгъа керекди), 2016 жылда уа – 718 мингнге. Хакълары гитчереклеге уа тёлеуле да азыракъ боллукъдула.

 Законнга тийишлиликде декрет отпуск 140 кюндю. Бу болжал бошалгъандан сора ары дери ишлеген ана сабийге къарагъаны ючюн отпускагъа чыгъаргъа эм аны ючюн тёлеулени алып турургъа эркинди, алай аланы ёлчемлери гитчерек боллукъду – 24 536,57 сом. Ала да уруннган кезиуде алгъан хакъыны ёлчемине кёре тергелликдиле.

 Андан тышында, Правительство сабий пособиялагъа да къошар умутлуду. Алай бла медицина организациялагъа эсепге сабийден ауурлукълары болгъанлай ал кезиуледен тюшген тиширыулагъа бир кереге берилген тёлеуле эм сабий туугъанлай бир кереге берилген пособияла ёсерикдиле

Энчи предпринимательде ишлегенле пособияланыкъалай алыргъа боллукъдула?

 Энчи предпринимательледе урунуу келишим тауусуп ишлеген тиширыула сабийден ауурлулукълары болгъаны эм сабий тапханлары ючюн пособияланы башха ишлеген гражданлача аладыла. Пособияны алыуну юсюнден заявленияны сабийден ауурлугъу болгъаны эм сабий табыу бла байламлы берилген отпуск бошалгъандан сора 6 айгъа кеч къалмай жазаргъа керекди. 10 кюнню ичинде иш бла жалчытхан предприниматель пособияны тёлеуню юсюнден оноу этерге эм ахчаны берирге керекди.

Башчысы улутхачы болгъанын билдирген ишчини къалай къорууларгъа боллукъду?

  Жууапны РФ-ни Урунуу министерствосуну къырал эм муниципал къуллукъ этиу, улутхачылыкъгъа къажау иш бардырыу жаны бла къырал политиканы толтургъан департаментини директору Дмитрий Баснак береди:

  - 2016 жылда коррупция бла байламлы къырал ишчиледен 8,5 минг билдириу келгенди. Аладан 25 процентинде уголовный ишле ачылгъандыла. Аны ючюн коррупциягъа къажау законнга къошакъ этерге кереклиси баямды. Жангыз да къырал ишчилени угъай, улутхачылыкъны юсюнден билдиргенлени барысын да къорууларгъа тийишлиди. Законсуз ахча алыуну юсюнден айтхан ишчини эки жылны ичинде къыстаргъа неда дисциплинар жууаплылыкъгъа тартыргъа жангыз да энчи комиссияны оноуундан сора жарарыкъды. Сора, ол комиссияны жыйылыууна борчлу халда прокурор да къатышыргъа керекди.

Школда къаллай жангы дерсле кийирирге боллукъдула?

ВЦИОМ бардыргъан соруугъа кёре, гражданланы 73 проценти школда ПДД-гъа юйретиуню дурус кёредиле. Дагъыда 63 проценти-аскер хазырланыуну къошууну эм 44 проценти да хар окъуучугъа финансла жаны бла билим бериуню тюзге санайдыла. Алай сорулгъанланы ючден экиси «Основы религиозных культур и светской этики» деген предметни кетериу  ючюн болгъандыла. Сора, кёпле рисование бла музыканы керек сунмайдыла.

 ПДД-ны жорукълары ОБЖ-ны программасына кийирилгендиле, алай Правительствода ол азлыкъ этеди, деген оюм барды. Болсада, ГИБДД-ны башчысы Михаил Чернов ПДД-дан энчи дерсле бардырыуну сабийле кеслери сюймеселе, аны орунуна жорукълагъа юйретиуню башха амалларын излерге тийишлиди, дейди. «Бусагъатда биз Билим бериу министерство бла бирге ишлейбиз эм школлада хар кюнден «къоркъуусузлукъну такъыйкъаларын» бардырыр умутлубуз», - деп ангылатханды ол. Ол сагъыш этгенича, быллай къысха «минуткала» неда классдан тышында юйрениуле хайырлыракъ боллукъдула.