«Ёсюп келген тёлюню халкъыбызны хазнасындан ангылауу болса сюеме»

Россейни халкъ устасы (2001 ж.) Жангуланланы Хамзатны жашы Ибрагимни  бюгюн да тутадыла адамла эслеринде. Ол этген агъач аякъланы, таякъланы неда аны  фотоаппарат бла алдыргъан суратларын  сюйюп, сыйлап сакълайдыла юйлеринде.

Бу огъурлу, халал къарт бла къадар тюбетгенине, аны бла ушакъ бардырыргъа онгум болгъанына ыразыма. Аны таза жюрегинден чыкъгъан алгъышлары да эсимдедиле. Жангулан улу бла тюбешиуюм журналистикада эм ал атламым эди. Аны себепли ол артыкъ толу да тюйюлдю. Алай а ала аны айтхан сёзлеридиле, аны ючюн да эм биринчи интервьюум болгъаны себепли да сакълагъанлай тургъанма. Биз аны бла тюбешип, кёп бармай, жарсыугъа, акъсакъал дуниясын алышхан эди. Биз бюгюн сизге тежеген ушакъ да басмаланмай къалгъанды.

Ол кеси этген таякъларындан бирин да берген эди саугъагъа. «Быланы жюрютген адам саулугъундан хазна къыйналмайды, узакъ ёмюр да сюреди, сизге да насып келтирсин» - деп, кёп ариу сёз айтхан эди. Аны алайлыгъына, кертилигине шагъат болургъа тюшгенди. Ол  таякъны къайын атам жюрютгенди. Аны къолуна алгъаны сайын, устагъа алгъыш эте жашагъанды.

Агъачдан адырла этгенинден сора да, публицистика, жазыучулукъ, сурат алыу иш бла да кюрешгенди. Аны «Зепака» деген повести халкъыбызны зор бла кёчюрюлгенини юсюнденди. «Чудесный дар» деген китабы ючюн а (2002 ж.) диплом бла саугъаланнганды.

- Ибрагим, къол усталыкъгъа къалай юйреннгенигизни юсюнден айтсагъыз эди.

- Мени анамы атасы Баккуланы Шыйых бек хунерли адам болгъанды. Гитче заманымда окъуна аны ишлегенине къарап туруучу эдим. Ол бир зат этип бермеген Огъары Малкъарда хазна юйюр жокъ эди.

Атадан, анадан да эртте айырылгъаным себепли, мени школдан башха ёксюз сабийле бла бирге кёп жерлеге айландырып тургъандыла. Бир жол а Нальчикге, пионерлени юйюне келгенибизде, Шахмырзаланы Саид билимли болургъа кереклисини юсюнден кёп айтхан эди. Алай бла мен артда таулу школ – интернатда да окъугъанма. Билим алыргъа итиниуюбюз болгъанлыкъгъа, уруш къоймагъан эди.

Къол усталыгъ а манга Аллахдан келгенди. Нек дегенде пенсиягъа дери мен сурат алыучу болуп урунуп тургъанма. Ишни къойгъан кезиуюмде шахарны орамында бара тургъанымлай, кесилип тургъан терекни кёреме, аны бутагъын алып, юйге келтиреме. Бир зат эталыр эсем деп кюрешеме да, кесим да билмей тургъанлай онбеш сынжыры болгъан ариу гоппан ишлейме. Ма алай бла башлагъанма мен бу жумушну.

- Сурат алыучу болуп ишлегенме дейсиз. Сора сизге сурат алгъанмы огъесе агъачдан бир зат ишлегенми жууукъду? Аланы араларында башхалыгъ а бармыды?

- Эки затны тенглешдиргенде бир башхалыкъ неде да бола болур. Алай мен аланы къачан да бирден айырмагъанма. Нек дегенде сурат алыу бла къыралны бек иги заманында кюрешгенме. Туристлени хайыры бла республикабызны ариу жерлерин да кёргенме. Айхай да, кёп аламат кадр да алгъанма, сора аланы жыйышдырып, альбомла да жарашдыргъанма.

Агъачдан адырларымы да суратларын алдыргъанма. Нек дегенде аланы кёбюсюн манга юлеширге тюшгенди. Сора этген затымы сураты къалса, ол сакъланса да игиди. Агъачдан ишлеген затларым Къашхатауда, Искусстволаны институтунда да бардыла. Таякъланы да мингнге жууугъун адамлагъа саугъалагъанма. Сау болсунла, кёпле ыразылыкъларын билдирип, ыспас этгендиле.

- Адырланы ишлей туруп къайсы агъачны хайырланасыз?

- Мен каштандан этеме аланы. Ол жумушакъды да, аны бла ишлерге тынчды.

- Жумушакъ агъач сакъланнган а этемиди?

- Аны тюз соргъанса. Каштандан ишленнген затланы сакълагъан къыйын болады. Жумушакълыкъларындан сора да, ала къургъакъсысала, жарылып къаладыла. Мен а алай болуп, этген жумушум зырафланмаз ючюн, адырланы ишлей туруп, аланы къайнатхан да этеме. Ол заманда уа суугъа къаллай болса да кереклисича бир жау къуяма. Каштан агъач жауну бек иги жутады. Аны себепли ол артда жарылмазгъа да жарайды. Къайнатханым бла чекленип къалмай, мен адырны ариу ишлеп бошагъандан сора лак бла да бояйма. Аны себепли аланы кёп заманны сакъларгъа боллукъду.

- Сюйюб а къайсы адырны ишлейсиз?

- Кёлленсенг, нени да этерге болады. Алай кёбюсюнде юллелени, таякъланы ишлерге бек сюйгенме. Эрттеден келген тёрелеге кесим да бир зат къошаргъа да кюрешгенме. Сёз ючюн, мен таякъланы «хан таякълагъа» ушатып ишлегенликге, бусагъатда аллай материалла жокъдула. Сора кесинг да бир зат къошмай болмайса.

- Юйде къурагъан кёрмючюгюзде да таякъла бла юллеле аслам жерни аладыла. Алай мени сейир этдирген а чепкен агъач бла гоппанланы ариулугъуду. Бу тукъум затланы кертиси бла да бурун заманлада къаллайла болгъанларын билип ишлеген а къыйын тюйюлмюдю?

- Аланы барысын да сабий заманымда кёзюм бла кёргеним эсимде къалып, алай этгенме. Чепкен агъач бла чоллакъгъа уа кёпле да сейирсиннгендиле. Ким биледи, мен халкъыбызны тарыхын, турмушун бек сюйгеним да болуша болур манга. Тарыхны уа сюйгеним бла бирге билген да этеме дерге боллукъма.

Таулула эртте заманлада жюрютген адырланы атларын окъуна шёндю кёбюбюз билмейбиз. Сёз ючюн, биз бусагъатда неге да «бочка» деп къойгъанлыкъгъа, халкъда аны тёрт тюрлюсю жюрютюлгенди. Эсимдеди, сабий заманымда уллу юйдегиледе чапчакъ (бочканы бир тюрлюсю) болуучусу. Анга бир 400 чакълы литр сыйыннганды. Анда уа бишлакъ, тузлукъ сакълап болгъандыла. Кесине да гитче басхыч салыннганды.

- Этген затларыгъызны альбомларын да чыгъаргъансыз. Биринчи кёрмючюгюз а къачан болгъанды?

- Ишлеген адырларымы юслеринде да суратла салып тургъанма. Сурат да, адыр да бирча сакъланыр деген акъылда. Ёсюп келген жаш тёлюню халкъыбызны хазнасындан ангылауу болса сюеме. Аны себебинден къурагъан эдим кёрмючлени да. Биринчи кере уа адамла этген адырларымы 1998 жылда Музыка театрда кёрюрге онг тапхандыла.

Хау, фахму къудуретден келеди, алай илхамсыз а бир иш да тынгылы боллукъ тюйюлдю. Аллах бергенден сора да, тутхан жумушунгу кесинг жюрегинг бла сюерге, аны хурметлерге керексе. Сёз ючюн, бизни ишибизде хар этген затынга къол жылыуунгу бересе. Андан сора уа ол фахму, хунер сени жанынгда, къанынгда да болургъа керекди.

- Адам кеси билген затны бу жашауда биреуге къояргъа да керекди. Табийгъатны жорукълары алайдыла. Сизни уа къол усталыкъгъа тюшюндюргенигиз бармыды?

- Юйрет дегеннге мен билген затымы бир заманда жашыргъан, къызгъаннган, эриннген да этмегенме. Хасания элни школунда эки жыл ишлегенме. Анда да усталыкъны бу тюрлюсюне бек иги, ариу тюзелген жашчыкъла бардыла. Аллах айтса, ала да бир ыз къоярла деп ышанама.

Тукъумдан адамланы алып айтханда уа, бу иш Жангуланланы къанында болгъаны себепли, аталарыбыз башлагъан жумуш ёчюлмез деп ийнанама. Къол усталыкъ бла жашладан бири да кюрешип тургъанды. Мени ызым бла бюгюнлюкде баргъан  а туудугъум Элдарды.