Иш кёллюлюклери бла махтау тапханла

Кёп болмай эски газетлени къозгъай, 1959 жылда КъМАССР-ни Баш Советине депутатха  кандидатланы сайлау баргъаныны юсюнден бир ненча материалгъа тюбегенме. Республикабызны баш къырал власть органына тийишли кёрюлгенлени араларында Чомартланы Даканы къызы Лейля бла   Кючмезланы Гитчени къызы Азикат да болгъандыла. Ала экиси да Къабарты-Малкъарны Баш Советини тёртюнчю чакъырылыууну депутатларына айырылгъан эдиле. Бири - Лашкута, башхасы  Совет айырыу округладан.

Ауур жюкню жашлай боюнуна алгъан эди

Аланы юслеринден окъуй келгенимде, жигерликлери, чыдамлыкълары да, бир жанындан, сейирге къалдыргъандыла, башха жанындан а, уллу хурмет этеригим, бизни халкъда аллай тиширыула болгъанларына ёхтемлениригим да келгенди. Ала къыйын ишде сабий къызлай урунуп башлагъандыла. Сёз ючюн, Лейля 1941 жылда алыкъа орта школну бошамагъан эди. Быллымда битеу эр кишиле фронтха кетгенде, сют-товар фермагъа ишлерге кеси ыразылыгъы бла баргъанды.

Хау, аны тийишли билими, сынауу да жокъ эдиле, алай а къураучу хунери, къыралына, халкъына жараргъа итиниулюгю да бар эдиле. Кесини юлгюсю, оюмлу сёзю бла  ол тенглерин да ызына тизгенди. Назик къызла, маллагъа къарагъанлары бла къалмай, ашларын да кеслери хазырлагъандыла. Дагъыда кёп башха жумушланы тамамларгъа тюшгенди алагъа. Ма ол жигерликлерини хайырындан ферма сют алыу бла районда биринчилени санына киргенди.

Артда уа,Къыргъызстанда, «Искра» артельде Лейлягъа арталлыда башха ишни толтурургъа тюшгенди. Таматала, аны жигерлигин эслеп, кёп да бармай, бал туз чюгюндюр ёсдюрген комсомол-жаш тёлю звенону башчысына саладыла. Ол а ишни олсагъат къолгъа къаты алгъанды. Тенг къызлары бла бирге алагъа буюрулгъан жер бёлюмге урлукъ салгъандыла, сугъарыргъа тынч болурча илипинчикле да ишлегендиле, заранлы хансладан тазалагъандыла.

Аты сау областьха айтылгъанды

Алай, нек эсе да, колхозда аладан аз тирлик  алгъан болмагъанды. Лейляны жюреги асыры къыйналгъандан, фермагъа кетип къалырмы эдим, деген акъыл да келгенди. Алай таматала анга алай этерге къоймагъандыла, сен комсомол къыз ушайса да, къыйынлыкълагъа терк окъуна хорлатып нек къояса деп урушхандыла. Лейля чюгюндюр ёсдюрюуню амалларыны юсюнден не къадар кёп билирге кюрешеди. Хар битимге да энчи къараргъа, семиртгичлени да тюз эмда заманында сала билирге керек болгъанына тюшюнеди.

Заман оза баргъаны бла звено башчыны да усталыгъы ёседи. Сёзю, иши бла да ол башха къызланы да кёллендиреди. Ала, кече-кюн демей, сабанланы сугъаргъандыла, минерал семиртгичлени, кюлню, тауукъ багушну да тоннала бла ташыгъандыла. Алай бла аз-аздан алчыланы жетип башладыла.  Алгъа  бир гектардан 250,320,480, ахырында уа 500 центнер чюгюндюр алдыла. Аллай бирни Кант районну бек сынаулу сабанчылары окъуна жыялмагъандыла. Лейляны аты битеу Фрунзе областьха айтылгъанды, аны юсюнден газетле жазгъандыла.

Жангыдан мюлк къурау

Къабарты-Малкъаргъа уа Чомартлары 1958 жылны жаз башында къайтхандыла. Биягъы Лейля бек къыйын участкаладан бирине тюшгенди. Элбрус районну Виноградов атлы эл мюлкю энди къурала башлагъан эди.  Не ахча, не машина – жокъ. Юйле окъуна жетишмей эдиле. Къырал берген ссудагъа колхозчула  мюлклерин къурап тебирегендиле. Лейля уа жиберсегиз,нартюх ёсдюрюуню къолгъа алыр эдим деп тилегенди. Правлен аны дурус кёргенди.

Нартюх ёсдюрюучюлени звеносу да къуралгъанды. Анга уа школну энди бошагъан къызла – Отарланы  Зухура, Байкъазыланы Люба, Отарланы Шамчек, Чомартланы Фатимат эмда башхала киргендиле. Алагъа 17 гектарны бёлгендиле. Бир ненча кюнню ичинде ол жер ташладан бла заранлы хансладан тазаланнган эди. Ма андан сора сюрдюрюп, хар гектаргъа 10-шар тонна мешхут къуйгъандыла. Урлукъну да машина киралмагъан жерге кеслери къоллары бла салгъандыла. Артда да кёп къыйналыргъа тюшгенди, алай иш кёллю, хунерли башчыны хайырындан звено  алгъан тирлик колхозда бек уллу болгъанды. Хар гектардан 50-шер центнер нартюх алыннган эди.

Алай Лейляны аны бла тынчайып къалыр умуту жокъ эди. Нартюх ёсдюрюучюлени республикалы кенгешлеринде сёлеше, ол хар гектардан 60 центнер мирзеу алыргъа,жетижыллыкъны (1959-1965 жыллада) ахырына уа аны тирлигин 150 центнерге жетдирирге сёз берген эди. Анга кертичи да болгъанды. Аны ма ол жигерлиги, эслилиги, ариу къылыгъы ючюн да колхозчула бек сюйгендиле, уллу хурмет да этгендиле.  КъМАССР-ни Баш Советине депутатха кандидатха да бирча ыразылыкъда айыргъандыла.  

Алчы звено башчы

Кючмезланы Азикат 1950 жылда 7 классны бошагъандан сора Къазахстанны Талды-Курган областыны Къаракалин районуну Сталин атлы колхозуна ишге киргенди. Кёп да бармай а жаш къызны звено башчыгъа саладыла. Жангылгъан да этмегендиле. Ол бал туз чюгюндюрден бай тирлик алыуну амалларына бек терк юйреннген эди.  

1957 жылда аны бийик правительстволу саугъагъа - Урунууну Къызыл Байрагъыны орденине – тийишли кёредиле.  Ол жыл окъуна  областьны эл мюлк кёрмючюнде биринчи даражалы диплом да бередиле. Алчы звено башчыча Азикат эл мюлк Советге депутатха да айырылгъанды.
1957 жылда Совет районну Герпегеж элине къайтхандан сора уа ол заманда къуралгъан «Шуёхлукъ» колхозгъа ишге  тохтайды – бу жол нартюх ёсдюрюучюлени звено башчысы болуп. Ол бек къыйын тёшлю-мёшлю жерледе 30 гектарны алады да, аны тап халгъа келтирир ючюн къадалып кюрешеди. Урлукъ салгъандан сора да, тынчайыргъа онг чыкъмагъанды. Болсада тирлик звено сюйгенча болмагъанды – хар гектардан жаланда 28-шер центнер мирзеу алыннганды.   

Андан сора Азикат нартюх ёсдюрюуню агротехника жорукъларын жик жиги бла билип, аладан таймазгъа кюрешгенди. Къызла нартюхню  юч кере чагалагъандыла, жерни дайым да жумушатханлай тургъандыла, мешхут къуйгъандыла. Бир жылдан  а хар гектардан 65-шер центнер мирзеу алгъандыла.  «Аны бла тынчайып къалыргъа керек тюйюлбюз. Республикада 100 эмда андан да кёп центнер жыйгъан звенола кёпдюле. Биз а аладанмы аманбыз»,-деп кёллендиргенди ол звеносун.

1959 жылда алагъа 45 гектар жер бёледиле. Азикат бла аны нёгерлери 35 гектарны хар биринден 90 центнер, 10 гектар жерде уа -120 центнер окъуна  жыяргъа къаст этгендиле. Ол борчларын ала бет жарыкълы толтургъандыла.
  Герпегеж элни уруннганлары 1957 жылда Кючмезланы Азикатны Къабарты-Малкъар АССР-ни Баш Советине депутатха да айыргъан эдиле. Бу ишине да ол жууаплы кёзден къарагъанды, эллилерин бир да сокъурандырмагъанды. Аны себепли ала аны къырал властьны баш органына депутатха жангыдан тийишли кёргендиле.

Текуланы Хауа.
Поделиться: