«Жюрек-къан тамырланы аурууларындан багъыу кезиуюнде башланса къутулуп онг барды»

Жюрек-къан тамыр ауруула бек жайылгъандыла шёндю, аладан ёлюп кетгенле да аз тюйюлдюле. Аны сылтауларыны юсюнден КъМР–ни саулукъ сакълау министерствосуну Кардиология арасыны кардиологу Жанатайланы Людмила  айтады.

- Людмила Леонидовна, ауругъанлай врачлагъа мычымай жетемидиле саусузла?

- Жарсыугъа, угъай. Бизни аурууларын оздургъан саусузларыбызны жаланда африкалы саусузла бла тенглешдирирге боллукъду. Бу тюрлю болумну сылтауларына уа асламысында хауа болумланы осаллыкъларын эм миллет энчиликлени санаргъа керекди. Бусагъатда кючню излеген иш бла бек аз кюрешгенлери бютюнда уллу магъаналы сылтауду. Жылны ичинде асламысында тепмей жашайбыз. Ол а жюрекге бек уллу хата этеди.

Къыйын ауругъанларын билип тургъанлай да  бизни саусузларыбыз врачха угъай, билгичлеге неда халкъ багъыучулагъа барыргъа сюедиле.Кардиология уа, математикача, хар затны да жик жиги бла билиуню излейди.

- Багъыу кезиуюнде башланса, сау болургъа боллукъмуду?

- Болмай а, жюрек-къан тамыр системаны аурууларындан  багъыу кезиуюнде башланса  къутулургъа онг барды. Кардиохирургга аритмияны, ишемия деген жюрек аурууну къыйын тюрлюлеринден ауруп тюшген пациентле бир ыйыкъдан сора больницадан толусунлай сау болуп кетедиле. Ол а тамашалыкъ иш тюйюлмюдю?

- Адамла врачлагъа алагъа ышанмагъанлары ючюн да бармайдыла.

- Мен кесими коллегаларыма, ол санда къыралыбызны узакъ, къыйыр жерлеринде ишлегенлеге да, уллу хурмет этеме. Толу ийнанама, врачланы
билимлерини битеулю даражалары башха специальностьланы келечилерини билимлеринден эсе онглуракъды. Болсада  бюгюнлюкде медиклени бир къауумуну усталыкъларын ёсдюрюрге онглары жокъду. Андан сора да, медицинада вуздан сора тренингни - уста докторну къолунда ишлеуню - магъанасы бек уллуду: жаш специалист андан кёп затха юйренеди.

Дагъыда бир осал  ишни юсюнден да айтыргъа керекбиз. Терапевтле жюрек-къан тамыр системалары ауругъан пациентлени тийишли специалистлеге ол саусузла атлаялмай къалгъандан сора ётдюредиле.

Кертиди, терапевтле бир кишиге да хата этерге сюймейдиле, ала ол саусузланы кеслери иги этерик сунадыла. Андан сора да, аллай пациентни бир ауукъ заманны кардиолог багъып турады. Кардиохирургга уа саусуз «африкалыны болумуна» жетгенден сора тюшеди.

- Кардиохирургну пациенти болмаз ючюн  не этерге керекди? Жюрекни саулугъуну мурдору неди?

- Адамны сабийлигинде чархы къалай къуралгъаныны магъанасы уллуду. Саулукълары иги атадан бла анадан туугъан сабийни жюреги ауруса, бил да къой - аны анасы сабийден ауурлугъу болгъан заманны биринчи айларында жугъуучу ауруудан къыйналгъанды. Андан сора да, ата-ана сабийлерин  он - онеки жыллары толгъунчу, аны кёп къымылдаргъа, спорт бла кюреширге юйретирге борчлудула. Ол затланы тийишли мардада этген сабий чыдамлы болады, тап жюрюрге юйренеди.Ол тюрлю затла этилселе уа, жюрекни тап ишлеуюн жалчытадыла. Адам аллай жашау халгъа сабийлигинден окъуна юйретилмесе, абадан болгъандан сора ол кесини чархын эм саулугъун тап халда хазна туталмайды.

- Адам акъылын башына жыл саны келгенден сора жыйса,  саулугъун игилендирирге сюйсе,  неден башларгъа керекди?

- Спорт бла алгъын арталлыда кюрешмеген адамла хар кюнден бир сагъатны терк атлап жюрюп турургъа керекдиле. Бир ай озгъандан сора уа таза хауада алай хар кюнден айланыуну болжалын эки сагъатха жетдирирге боллукъду.Алай бла уа адамны чархы кючню излеген ишлени излеп башларыкъды.

Жашауда низамлылыкъны  магъанасы да уллуду. Жюрекни тебиуюню эки энчилиги бардыла: кюндюз жюрек теркирек урады, кече уа (адам жукълап тургъан заманда) бираз шошаяды. Алай бла уа жюрек кече солугъан этеди, кюч-къарыу алады. Ол себепден а кече жукъларгъа хар кюнде да бир кезиуде жатыуну магъанасы бек уллуду. Кесигизни биология заманыгъызны узакъ болжалны ичинде бузуп турургъа жарамайды.

Азыкъ ашауну, суусап ичиуню да тап режимин сакълагъыз. «Эрттен азыкъны кесинг аша, тюшлюкден шуёхунга да юлюш чыгъар, ушхууурну уа саулайда душманынга берип къой» деген нарт сёз кардиологну кёз къарамы бла арталлыда тюз тюйюлдю. Эрттенликде  чархынг алыкъа уянып бошамагъан заманда азыкъны тойгъунчу ашау физиологиягъа бек къажау ишди. Ингирде ачлай жатсагъ а, биз нерва системабызны жангырыууна чырмау этебиз.Азыкъны адам кезиулю ауузланыу заманнга къыйналмай жетерге онг берлик тенгли бир ёлчемде ашаргъа керекди.Саулукъну тап халда сакълауну бек керекли болуму – жюрекге ауурлукъну дайым да бир ёлчемде тутууду.