ФАХМУСУ, ЭСЛИЛИГИ, ЧЫРАЙЫ ДА АНГА ЭС БУРДУРГЪАНДЫЛА

   Малкъар театрны келечилери - Уллу Ата журт урушну солдатлары
 

Москвада ГИТИС-ни малкъар актёр студиясында окъуп келип, сахнабызны жарытхан, артда уа Уллу Ата журт урушха кетип, андан къайтмагъан актёрладан бири Жантууланы Элмырзаны жашы Азнор болгъанды.

Ол 1919 жылда Кёнделенде къолайлы, мадарымлы, юйюр къайгъысын эте билген кишини юйюрюнде тёртюнчю сабий болуп туугъанды. Элмырзаны сегиз сабийи да эл-жамауат сюйген адамла болуп ёсгендиле. Бу ариу юйюрню таныгъанладан бюгюн сорсагъыз да, жаланда ариу хапар эшитиригигизге ишексизме. Аладан Малкъар театрда кёп жылланы администратор болуп ишлеген, Кёнделенде анам бла бир классда окъугъан халал да, жарыкъ да Ханафийни, кёп жылланы ичинде Нальчикни культура эм солуу паркында баш инженер  болуп тургъан огъурлу Шарапийни, эгечлери Лейляны бла Раяны бек иги таныучу эдим. Сау болсунла, тюбегенде, эркелетмей къоймагъандыла.  

Азнор да Кёнделенде, аланы барысыча, жетижыллыкъ школгъа жюрюгенди. Баям, жыр, назму айтыугъа, тепсерге, сахна оюнлагъа да жюреги мында тартдырып башлагъанды. Аны бла тенгшиле айтханнга кёре, къысха сахна оюнланы кёргюзтюу, жыр-тепсеу къауумла къурап, аланы эришдириу ол заманда хар бир окъуу мектепде да жашауну излеми болгъанды. Жантууланы Азнор, аны тенгшиси Маммеланы Ибрагим, ала кибик башха жашла, къызла къурагъан сатира назмуланы айтып, жашау кемчиликлени туура этген тёре бар эди ол жыллада. Кёнделен кеси да, Элбрусну район арасы болуп, санат, маданият жаны бла да кёп жерледен алда болгъанды.

Азнор окъугъан школ бюгюн да сакъланады элибизде. Ол Чегет жанында бийикдеди. Аны мекямында артда, Уллу Ата журт уруш бошалгъандан сора, ёксюз сабийле тургъан юй болгъанды. Малкъар халкъ сюргюнден къайтхандан сора – интернат школ. Ызы бла – 3-чю номерли школ.  Бюгюн да окъуйдула анда сабийле. 

Жантууланы юйлери уа, алгъын къанжалбаш болуучу эди,  анга къарап, туурада кюнлюм бетде сюеледи. Мал багъыу жаны бла окъууу, ангылауу да болгъан Элмырза сабийлерин элде жюрюген не тюрлю ишге да юйретгенди. Жай солуу айларын Азнор да, къарындашлары, башха кеси тенгшилеча, къошда ётдюргенди.  

Бир жол ол да элге энип тургъанлай, малкъар студиягъа жаш адамланы жыядыла деген хапар жайылгъанды. Аны къой, ГИТИС-ни ара шахардан ол жумуш бла келген устазлары кеслери келгендиле Кёнделеннге! Азнорну атын да ала ол заманда эшитгендиле. Жашны кеси бла тюбегенден сора, аны жыр айтыуда, тепсеуде фахмусуна, эслилигине, чырайына да эс буруп, орта школну бошамагъанын да эсге алмай, студентлени санына жазгъандыла.  Ала бир элли беш нёгер жаш болуп тебирегендиле узакъ Москвагъа – Балаланы Омар, Махийланы Алий, Малкъарланы Магомет, Шауаланы Магомет эмда Жантууланы Азнор. Бешисини да къадарлары тюрлю-тюрлю болгъанды. 

Алай бла  1935 жылдан башлап  1940 жылны кюз артына дери биринчи малкъар студиячы жашла бла къызла (отуз адам) Москвада окъугъандыла. Ол жылланы аланы хар бири да жашауларында бек зауукълу заманнга санагъандыла. Малкъар студияны студентлери анда кёп сейир затха кёз ачхандыла.  Дерследе эшитгенлери бла бирге  театргъа барып, анда ойнагъанланы ишлерине къарап, аладан дерс алгъанлары, аланы билимлерин байлыкъландырып къоймай, кеслерин жюрютюу халларын да тюрлендиргенди. Москваны театрлары окъуу-юйрениу институтла болгъандыла ол малкъарлы жашлагъа бла къызлагъа. Студентлени алада баргъан спектакльлеге хакъсыз къараргъа эркинликлери болгъанды.  Анда уа – битеудуния сахна искусствону белгили драмалары, трагедияла, комедияла, мюзиклле… Алада белгили артистле ойнагъандыла. Ала къурагъан сыфатланы дискуссиялы формада тинтиу бек керекли иш эди студиячылагъа. Ол сахна бла байланнган къайсын да юйретгенди – актёрун, режиссёрун да. Уллу артистлени жууукъ таныгъан жаш адамла, айхай да, кеслерин бек насыплылагъа санагъандыла. Аланы сахнагъа сюймекликлери бютюнда бек бегигенди, къараучуланы алларында жууаплылыкълары ёсгенди. 

1940 жылда октябрь айда Москвада окъугъан биринчи студия Нальчикге юч диплом спектакль бла къайтханды: Лопе де Веганы патчахлыкъ ючюн кюрешни юсюнден  «Къой шауданы»; Всеволод Ивановну Узакъ Востокда граждан урушну бетлерин суратлагъан «Бронепоезд 14-69»; Мольерни «Скопенни хыйлалары» (хыйлачы Скопен къартланы алдап, ачхаларын алады, жууапха тартылгъанда уа, ёле тургъанча этип, кечгинлик алады).   Профессионал миллет театрны иши бу юч сахна оюн бла башланнганды. 

Лопе де Веганы «Къой шауданы» деген трагедиясында Жантууланы Азнор магистр Хиронну ойнагъанды. Ол онбешинчи ёмюрде Испанияда жашагъан жигит эмда ёхтем аскерчи жашны сыфатын къалай аламат къурагъанын кёпле айтадыла. Вс. Ивановну «Бронепоезд 14-60» деген драмасында уа Жантууланы Азнор американлыны сыфатын къурагъанды. Дагъыда сахнада кёп жигитни ойнарыкъ эди актёр, аны ол жыл окъуна аскерге чакъырмасала.  

Аскер къуллугъун Жантуу улу Украинада башлагъанды. Ол анда чекни сакълагъанды. Юйюне, сюйген тенглерине, ишине тансыкълыгъы хорлап башласа уа, назмула жазгъанды. Артха къайтып, сюйген малкъар сахнасында кёп жигитни сыфатын къураргъа умутлу эди ол. Алай…

Уллу Ата журт уруш башланнганда, аны, ол заманлада кёп билимли адамланы ийгенча, аскер училищеге окъургъа жибергендиле. Ол анда къысха офицер курслада лётчикге окъугъанды. Баям, ол бир отделенияны командири болгъан болур эди ансы, юйге ийген къагъытларындан биринде алай хапар жазгъан эди.  Жаш офицер кёкде, жерде да къазауатха ненча кере киргенин ким билсин, 1942 жылдан арысында аны ызын  ёмюрлюк къумла басхандыла. 

Къарындашлары, эгечлери излегенде, сурап жазгъанда, Москвадан ара архивден  «1943 жылда Киев шахарны тийресинде тас болгъанды» деген жууап келгенди. Ма алай ёчюлгенди малкъар сахнаны жарыкъ жулдузларындан бири – мени жерлешим Жантууланы Элмырзаны жашы Азнор.