Бир къырал экзаменлени быйылгъы заман болжаллары

Россейде Бир къырал экзамен тохташдырылгъанлы бери окъуу жылны бу кезиуюнде окъуна бериллик сынауланы расписаниялары къуралады. Алай бла ЕГЭ-лени, ОГЭ-лени да къачан берилликлери белгили болгъанды. Ол а, биз акъыл этгенден, ата-аналагъа, сабийлени кеслерине, аланы устазларына да таплыкъды.

Эсгерте кетейик, бизде бу экзамен биринчи кере эксперимент халда 2001 жылда бир-бир регионлада берилгенди. Ызы бла (2003 ж.) ол сынаула 46 регионда бардырылгъандыла, артда уа – 65-синде (2004 ж.). Тёрт жылдан а ЕГЭ-ле саулайда къыралны школларына кийирилгендиле. Андан бери выпускниклерибиз экзаменлени бу форматда бергенлей келедиле.

Анча замандан бери аны къурамы, бардырылыуу да аз-аз тюрлендириле да турады. Билгенибизча, расписаниясы да алгъадан жарашдырылады. Алай бла, айтханыбызча, быйылгъа ол хазырды.

Эм алгъа мурдорлу кезиуню юсюнден айтсакъ, мектеплени тауусханла сынауланы сайлагъан предметлеринден - географиядан, литературадан эмда информатикадан берликдиле (25 майда). Борчлу ЕГЭ-леден бири – орус тилден – 28 майда бардырыллыкъды.

Математиканы мурдор (база) эмда профиль тюрлюлери да бир кюнде  - 1 июньда - боллукъдула. Тёртюнчюсюнде уа тарыхны бла физиканы айыргъанла берликдиле экзаменлени. Биология уа сагъынылгъан айны онбиринчисинде озарыкъды.  

Быйыл школчула тыш къыраллы тилледен ингилизчаны, французчаны, немисчаны, испанчаны эмда къытайчаны сайлагъанлары да белгили болгъанды. Бу сынаула эки кюнню бардырыллыкъдыла. Алай а аланы барысындан да тестле онбиринчи июньда боллукъ эселе, «сёлешиу» кезиу а, сайланнган предметге кёре, эки кюнде 15-16 июньда ётерикди.

Алай а ары дери ЕГЭ-лени болжалгъа дери кезиую (досрочная волна) да боллукъду. Белгиленнгеннге тийишлиликде, ол быйыл 20 мартда башланырыкъды. Быллай сынауланы, сёз ючюн, мектеплени экстерн амал бла тауусханла, колледжлени, техникумланы, тыш къыраллы школланы бошагъанла берликдиле. Бирси жылла ачыкълагъаннга кёре, бу заманда алай кёп выпускник бермейди сынауланы.

Алай бла болжалгъа дери кезиу географиядан бла орус литературадан (20 март) башланырыкъды. Ызы бла орус тил (23 март), математиканы эки тюрлюсю да (база эм профиль, 27 март) тыш къыраллы тилле, биология эмда физика (30 март), тыш къыраллы тиллени «сёлешиу» кезиулери (1 апрель), обществознание эмда информатика (3 апрель), тарых эмда химия (6 апрель) боллукъдула.

Билгенибизча, экзаменлени расписанияларында резерв болжалла да бардыла. Ала бир тюрлю сылтау бла сынаулагъа келалмай неда аланы кезиулеринде жазып бошамай, сёз ючюн, саулугъу къыйнагъан, алай а артда апелляция комиссия эркинлик берген, ишлери  сыйырылмагъанлагъа деп къураладыла. Ол кюнледе ЕГЭ-лени дагъыда алада кереклисича бир балл алалмагъанла да берирге боллукъдула. Резерв кезиуле да юч кередиле – апрельде, июньда, сентябрьде.

Выпускник бир тюрлю чурум бла пунктха келмеген огъесе борчлу экзаменледен минимумну бералмагъан неда аладан экинчи кере да «экиле» алгъан эсе, ол сынауланы сентябрьдеги резерв кюнде дагъыда жазаргъа боллукъду. Алай эсе да, эсгерте кетейик, жангыдан жаланда орус тилни эмда математиканы мурдорлу (база) тюрлюсюн берирге жарарыкъды. Алай бла быйыл ЕГЭ, тёреде болуучусуча, юч кезиуде – болжалгъа дери (20 март – 13 апрельге дери), мурдорлу (25 май – 29 июнь) эмда къошакъ (сентябрьни тёртюнчюсюнден жыйырма экинчисине дери) бардырыллыкъды.

Тогъузунчу классланы тауусурукъланы юслеринден айтсакъ, ала тёрт ОГЭ берликдиле. Орус тилден бла математикадан борчлу халда эмда кеслери эки предметни сайларгъа керекдиле. Ала бла байламлы да сынаула юч кезиуню бардырыллыкъдыла – 21 апрельден 16 майгъа дери; 22 майдан 30 июньнга дери; сентябрьни тёртюнчюсюнден онсегизинчисине дери.

Ангылата кетейик, бирси жыллада школланы тауусханла ЕГЭ-лени болжалгъа дери неда мурдорлу кезиуге деп къуралгъан къошакъ (резерв) кюнледе берирге боллукъдула. Быйыл мектеплени бошарыкъланы эки экзамени, сёз ючюн, бир кюннге тюше эселе, аладан бирин къошакъ кезиуде жазаргъа жарарыкъды. Алай а резерв кюнлеге бирсиле артыкъ бек да ышанмасынла, алагъа сылтаулары айыпсыз болгъанына (ауругъанына неда башха бир тюрлю болумгъа тюшгенине) шагъатлыкъ этген, эркинлик берген къагъыт келтирирге керек боллукъду.