Аутист сабийлеге деп биринчи класс ачылгъанды

Биз «аутист» деген сёзню эшитгенликге, аны магъанасын ангыламай тургъанбыз. Медицина илмуланы доктору, КъМКъУ-ну профессору Теммоланы Лейла: «Он жыл мындан алгъа бир айгъа эки аутист сабийни келтире эдиле ата-анала манга  консультациягъа, энди уа он-онекисине къарайма. Аутистлени саны  ёлюп барады»,-дейди. Аны айтханына кёре, аутистлени психика айныулары тенглеринден артха къалады, ала ашны, кийимни бек айырадыла, атларын айтып, чакъыргъанлыкъгъа – бармайдыла, эшитгмегенча этип къоядыла, кеслерини юслеринден ючюнчю бетде айтадыла. Бу сабийле тёрт къауумгъа бёлюнедиле, биринчи  эм экинчи къауумгъа киргенле, алагъа тынгылы, кереклисича, эс бёлюнсе, школну, университетни да бошап, ишлеп, юйюр къурап, жашайдыла. Кереклисича эс бурулмаса уа, психоневрологический интернатлагъа тюшедиле.

Профессор Теммоланы Лейла  айтханнга кёре, бусагъатда не Шимал Кавказда, не Къабарты-Малкъарда аутистлеге деп ара жокъду. «Радуга» реабилитация араны мурдорунда аутистлеге  деп ара ачаргъа боллукъ эди. Алай дефектологла,  логопедле, юйретиучюле, АВА-методика бла ишлей билгенле керек боллукъдула. Жарсыугъа, бизни республикада саулукъларында кемчиликлери болгъан сабийле бла ишлеген специалистле жокъну чегиндедиле»,-дейди Лейла Азретовна.

Сабий аутист болгъанын шарт медико-психолого-педогогика комиссия айтады. Диагноз салыннгандан сора ата-анада специалистлеге  барып, къайда окъургъа, айныргъа боллугъун билирге бочрлудула. Лейла Азретовна къарагъан аутистлени араларында медицина эм ингилиз тилни факультетилерин бошагъанла бардыла. Сабий школда  башхала бла бирге окъуялмай эсе, аны юйде тыйып тутаргъа жарамайды. Башха жолланы, амалланы излерге керекди. Быйыл Нальчик шахарда биринчи номерли школ-интенратда биринчи кере биринчи класс ачылгъанды. Аны директору Захохова Балкъыз айтханнга кёре, бу башламчылыкъ бек къыйын иш болуп чыкъгъанды, болсада ата-аналаны, сабийлени да къууанчлары чексизди.
                     

Энди юйлерине кетерге сюймейдиле.

Сабийлени устазлары Жолаланы Жаннет айтханнга кёре, аутистле жангы затлагъа бек къыйналып юйренедиле. Аны себепли  биринчи ыйыкълада классха кирирге унамай жиляй эдиле. Энди, беш  айдан сора, биягъы жиляйдыла: дерследен сора юйлерине кетерге унамай. Алгъа окъутуу эрттенликден онекиге дери баргъанды, энди уа тёртде бошалады. Жети сабийден бири бек терк айнып  барады, экинчи жыл аны саулукълу сабийлени  классына къошарыкъдыла. Ахырысы бла да сёлешмеген бир балачыкъ тыншчыкъ сёлешип башлагъанды. Хау, аны айтханын жаланда бетден бетге эшитирге боллукъду, алай тынгылап тургъан сабийге жети жылында тил чыкъса, аны атасы-анасы къалай къууаннганларын ангылагъан къыйын тюйюлдю.

Жаннет битеу интернетде болгъан дерслеге къарайды, башха шахарлада ишдеген устазланы сынаулары бир-бирде болушады. Алай аутист сабийле бла ишлеген бир тынгылы арагъа барып, юйренирге сюе эди. Не десек да, Россейде алыкъа сынау азды. «Мен республиканы башчысына приёмгъа  барып, аутистлени проблемаларыны юсюнден айтыргъа акъыл этип турама-дейди профессор Теммоланы Лейла. –

Израильде болгъанымда, аутистле тургъан арагъа  барып, аланы ишлери бла шагъырейленнгенме. Нальчикде аллай ара ачылса, бизге жаланда Кавказдан угъай, битеу Россейден да келликдиле болушлукъ излей».

Биринчи номерли  школ-интернатда  аутистлени музыкадан дерслери да бардыла, аланы Наталья  Мосиенко бардырады. «Музыкотерапия багъыу амалды. «Сёз бошалгъан жерде музыка башланады»,-дегенди Бетховен. Хау, бизни сабийлерибиз барысы да тынгылмайдыла мен салгъан макъамлагъа. Алай тёзюм, заман керекдиле»,-дейди ол.

Педагог-психолог хар бири бла энчи ишлегенин чертеди. Биринчи ыйыкъда ата-анала  сабийлери бла бирге дерследе олтуруп тургъандыла. Бусгаъатда балачыкъла кеслери къаладыла, жиляусуз-сыйытсыз, ата-аналары уа тынч ишлерине кетедиле. Дерследе окъуучуланы жетишимлерин устазла видеогъа алып, жууукъларына жибередиле. Ахырысы бла да не классха кирирге, не партагъа олтурургъа унамагъан балачыкъ кюнлени  бир кюнюнде сау сагъатны сурат ишлеп тураса, анга ким да къуаныр!
   

 «Манга маршруткада окъуна къычырадыла»

Биринчи номерли школа-интернатда бир аутист сабийни анасыны монологун  жазгъанбыз. Аны, мени оюмума кёре, хар ким да окъуса иги боллукъ эди.

- Мен баш ием бла бек иги жашап тургъанма, насыплы эдим. Биринчи къызыбыз онтёртюнчю гимназияда битеу бешлеге окъуйду. Экинчи къызыбыз а аутистди. Диагнозну эки жылы толгъанда салгъандыла.  Астраханьда реабилитация арагъа бир ненча кере баргъанбыз, анда бир кесек болушхандыла. Врачлагъа кёп жюрюрге тюшгенди, жууукъларыбыз-ахлуларыбыз, тенглерибиз бизге эрийдиле. Бизни быллай жашауубузгъа баш ием тёзалмагъанды, кетгенди. Жангызлыгъыма къошакъгъа дагъыда башха къыйынлыгъым барды: къайры барсам да аутист сабийим бла, адамла онг кёзден къарамайдыла. Къызым, бир затха бюсюремесе, къычырып башлайды.

Ол алай жабы этгенинде, маршруткада адамла: «Такси чакъырып нек айланмайсыз? Маршруткада къартла, сабийле да жюрюйдюле, ала сабийигизни къычырыкъларындан элгенирге боллукъдула»,- дейдиле.  Мени кюн сайын таксиде айланырча ахчам къайда?  Бир кесим ёсдюреме эки къызымы да. Бу классны ачылгъаны манга бек уллу къууанчды. Сабийим билимли болса сюеме. Сурат этерге, жырларгъа бек сюеди. Ким биледи, алыкъа бир белгили жырчы боллукъ эсе да!»
Хар бирини къадары – устазланы, врачланы къолларында

Жарсыугъа, орта школлада окъуялгъан аутистлени окъуна бир-бирде школ директорла, устазла кечиндирирге сюймейдиле. Нек? Алагъа аслам эс бурургъа керекди да, аны ючюн. Бир жол манга бир тиширыу телефон бла сёлешип, болушлукъ тилейди. «Сабийими школдан кетерип, юйде окъуу формагъа кёчюредиле. Мен а ол жамауат ичинде, тенглери бла бирге ёссе сюеме. Тилейме, болушугъуз», - дейди. Ол къабартылы тиширыу эди. Мен аны эркинликлерин къорууларгъа кюрешгенимде, ол заманда Нальчик шахарны билим бериу департаментини башчысы: «Бу сабий жууугъугъузмуду?» - деп соргъан эди.

«Жууугъум угъай да, миллетибиз окъула башхады», - дегенимде,  сейир этген эди. Шёндю адам адамгъа болушхан тёре къуруп барады. Ол заманда бу сабийни ата-анасы бла Теммоланы Лейла тюбешген эди. Сабийлерини саулугъун тинтип, ол школда къалыргъа кереклисин чертгенден сора, аны  классда азыракъ сабий болгъан школгъа кёчюредиле. Бюгюнлюкде ол школну жетишимли бошап, тюз тенглерича жашайды. Бу ишни юсюнде окъуна ангыларгъа боллукъду:  школ директор неда устаз айтхандыла деп, сабийни юйде тыйып, айнырына ийнанмай тохтап къалыргъа жарамайды. Хар сабийни айныр жолу да, къадары да энчидиле. Насыпха ийнаннганла, арымай-талмай анга жол тутханла, итиннген муратларына жетедиле. Ата-ананы балаларына сюймекликлери кёп затны хорлайды.