Ата журтну къоруулаучулары

Бир юйюрден - алты жигит

Уллу Ата журт урушха къатышхан таулуланы юслеринден айтханда, бир юйден юч, тёрт, беш къарындаш къазауатха кетгенлери болгъандыла. Аланы кёбюсю къайтмагъандыла. Диналаны Иссаны да жети жашындан алтысы  чакъырылгъан эди фронтха: Хасан, Алий, Хусей, Ахмат, Сафар, Шарапий. Жаланда гитчелери – Ханапий – къалгъан эди урушха къатышмай. Ол да – жыл саны жетмей.

Диналаны Исса бла Текуланы Хауа Кёнделенде огъурлу юйюр ёсдюре жашай эдиле. Маллары кёп, къолайлары да иги. Алай бир заманда аллайланы къырал кулакга чыгъарып, болгъан харекетлерин сыйырып, туугъан жерлеринден узакълагъа ашыра эди. Иссаны юйюрюне да сынаргъа тюшдю аллай артыкълыкъны. 1935 жылда декабрьни аягъында, битеу дуния жангы жылны байрамын белгилейбиз деп тургъанда, элни оноучулары Иссаны эм дагъыда Кёнделенден къолайлы жашагъан бир къауум юйюрню кулакга чыгъарадыла. Малларын сыйырадыла, башха харекетлерин торгга саладыла.

Юч тамата жашын да тутуп кетедиле. Юй бийчеси Хауа бла къызы Зулейха эм гитче жашлары мал оруннга кёчедиле. Эшиги, терезеси болмагъан, кёкден тамычы тамса, ичине ётген аллай бир жер. Кюндюз къалай болса да, кече сабийле  аналарыны тёгерегине басынып, хар тауушдан элгене, къалтырай, тангларын алай атдырып тургъандыла.

Бир кюн оноучула келип: «Туругъуз, тебирегиз», - дедиле. Адамла ёгюз арбалагъа миндиле. Зулейхагъа онтёрт жыл бола эди. Ол а, арлакъда кезлеуге барып, бауур тёбен жатып, суу ичеди. Элни милиционери кёреди да, ол да элли жаш, жете барып, къызны табаны бла уруп: «Сени мында ичер сууунг тауусулгъанды», - дейди. Ыйыкъдан артыкъ тургъан эди сабий къызны этинде къаралгъан ызы. Милиционер а Иссаны, аны юй бийчесин да уста таныгъан адам.

Кёчюрюлюрге буюрулгъанла Нальчикге келдиле, андан поезд бла Батайскге жиберилдиле. Анда Иссаны жашларын да юйюрлерине къошдула, сора Узбекистаннга ашырдыла. Ма алай тюшгенди Иссаны юйюрю Ташкент областьны Тёбен-Чирчик районуну 16-чы совхозуна.

Баргъан жерлериндеги ара мюлк мамукъ ёсдюре эди да, къарындашла, эгечлери Зулейха да анда ишге тохтайдыла. 1949 жылда Зулейха ишде болдургъан жетишимлери ючюн Ленинни орденине тийишли болгъанды. Ары дери уа бу юйюрде кёп тюрлениуле болдула. Отуз тогъузунчу жылда Финляндия бла уруш башланды. Анда бизни аскерледен кёп адам къырылгъаны халкъгъа жайылады. Иссаны жашларыны жетген заманлары. Аталары энди быланы урушха алырла деп, асыры жарсып тургъандан, жюреги жарылып, ёлюп къалады.Къарындашла ол къыйынлыкъдан къутулгъан эдиле. Алай урушну уллусу уа, миллионла бла адамланы жутхан заманы, андан сора башланды.

Хасан – Иссаны тамата жашы – Ленинград тийресинде уруш этгенди. Къызыу сермешледен биринде, инбашына окъ тийип, ауур жаралы болады. Биринден бирине ётдюре, ахырында муну Улан-Удэге госпитальгъа ашырадыла. Анда 1943 жылны декабрини ахырына дери жатады. Онг къолу ишлемей къалады да, уруш этерге жарарыкъ тюйюлдю деп, аскер къуллукъдан эркин этип, юйюне ашырадыла.

Алий жаяу аскерчи эди. Украинаны тийресинде бардырылгъан кёп къызыу сермешлеге да къатышханды. Хорламдан сора юйюне сау-саламат къайтады. Бери келгинчи совхозда ишлеп тургъанды. Андан келгенден сора уа – Кёнделенде колхозда. Урунууну ветераны 1983 жылда ёлгенди.

Хусей да, кетген кюнюнден башлап, Хорламгъа дери уруш этгенди. Юйюне уа  1946 жылда майда къайтханды. Юсюнде ууакъ жаралары кёп эдиле. Бери келгенден сора Кёнделенде жашап тургъанды.

Ахмат да жаяу аскерчи эди. Уруш бошала туруп, ауур жаралы болады. Душман огъу жашны быгъынына тийип, бирси жанына ётген эди. Аны хатасындан госпитальда кёп жатады. Юйюне 1948 жылда келеди. Жарсыугъа, жарасы иги болмайды. Больницалагъа да кёп жюрюп тургъанды. Алай ол да болушмады. Жарасыны юсюне да бир аман ауруу къошулуп, кёп къыйналып тургъанды. Эркинлик болгъандан сора да, бери къайтмагъанды. Юйдегили болуп, Узбекистанда жашап тургъанды. 1967 жылда ёлгенди.

Сафарны 1942 жылда декабрьде аладыла фронтха. Анга да бек къыйналыргъа тюшгенди. 45-миллиметрлик топ расчётну командири эди. Украинаны жеринде уруш этгенди. Кишинёв, Будапешт, Прага тийрелеринде бардырылгъан къызыу сермешлеге къатышханды. Венгрияны тийресинде бардырылгъан бир сермешде нёгерлери бла алты танкны кюйдюргенди. Ол кюн алайда нёгерлери да ёлюп, душман артха къачхынчынга дери топдан немис танклагъа атдыргъанлай тургъанды. Урушда этген жигитликлери ючюн Сафаргъа Къызыл Жулдузну, Махтаулукъну ючюнчю  даражалы орденлери эм кёп башха майдалла берилгендиле.

Сафар кетип, бир айдан а Иссаны алтынчы жашы Шарапий да чакъырылады аскерге. Ол а, къарындашларыча, тюзюнлей урушха тюшмейди: Узбекистанны тийресинде уллу аскер заводда минала ишлеп тургъанды. Къайнагъан темирни орунлагъа къуюп, миналагъа къапла эте эди. Аны ол заманда онсегиз жылы да  толмагъан эди.

Миналаны къапларын къуйгъан жерде экеу-экеу ишлей эдиле. Аланы кюнлюк мардалары 1500 къап болгъанды. Шарапийни нёгери уа, ол да таулу жаш, Огъары Малкъардан  Мусукланы Хажимуратды. Была уа 2400 къап этип тургъандыла.

Бир кере уа заводну къуллукъчулары Шарапийге бу жол рекорд этерге керексе, дейдиле. Ол кюн Диналаны Шарапий бла Мусукланы Хажимурат 3000 минагъа къап къуядыла. Асыры арыгъандан, цехден чыгъалмай къалгъан эдиле. Ишлейми эдиле таулу жашла!

Бираздан а, иги уруннганы ючюн, Шарапийни бригадирни орунуна саладыла. Къуллугъун да бардыра, ишин да къоймагъанлай, мардасын да артыгъы бла толтургъанлай тургъанды.Заманларында жылы ашлары болмай, бир къабын гыржын мажарсала, аны эки этип ашай,  бир бирлерине билеклик эте, болуша, уруш бошалгъынчы алай кечиннгендиле.
Хорламдан сора заводда комбайнала чыгъарып тебирейдиле. Ол заманда Шарапийни заводну жашау журт-коммунальный мюлкюне башчы этип саладыла. Анда да ишин тынгылы бардырады. Адамланы юйлерине ремонт этдиреди, тозурап тургъан канализация, суу, жылыу баргъан ызланы жангыртады. Жаш тёлюге уа ишден сора солурча жерле къурайды.

Бир кюн муну заводну парткомуну бюросуна чакъырадыла. «Москвада Хорламны байрамына аталып, физкультура парад боллукъду. Заводдан бир адам барыргъа керекди да, биз сени ары жиберебиз», - дейдиле. Ол заманда бюрону члени, бир оруслу тиширыу: «Динаев кёчюрюлген халкъны адамыды. Аны сиз аллай сыйлы жерге къалай жибересиз», - деп тохтайды. Парткомну таматасы уа узбекли жаш эди. Ол а: «Къайсы халкъдан болгъанын билмейме, алай ары барыргъа уа сенден, менден да ол тийишлиди», - деп къаты болады. 

Аны хайырындан Узбек ССР-ни келечилерини санында Диналаны Шарапий Москвада парадха къатышхан эди.Азиядан къайтхандан сора Нальчикде тохтагъанды. Кёп жылланы бешинчи номерли къурулуш управленияда ишлеп тургъанды. Ол да  дуниясын  алышханды.  Жаннет ахлусу болсун.