«Биз анда къыралыбызны буйругъун толтургъанбыз»

    
15 февральда Совет аскерле Афганистан Республикадан чыгъарылгъандыла  

1989 жылда 15 февральда эрттенликде 10 сагъатда СССР-ни бла Афганистан республиканы къырал чеклеринде Амударья черекде кёпюрден совет аскерчиле ётгендиле. Тизгинни бек ахырында генерал-лейтенант Борис Громов келгенди. Бу ишни кёргенле эсгергенлерича, генерал тохтап, башын Афганистан жанына буруп, бир минут шумсуз тургъанды.  Журналистле айланып ол: «Анда 40-чы армияны бир аскерчиси да къалмагъанды»,-дегенди.  
 

Ма алай бла бошалгъанды он жылгъа жууукъ баргъан, 14 мингден аслам совет аскерчини бла миллиондан кёп мамыр афганлыны жашауларын юзген къанлы уруш.
 

Къабарты-Малкъардан ол къазауатха интернационал борчларын толтурургъа 1800 жаш баргъанды. Сёзге, жаланда Кёнделенден анда 22 жашыбыз къуллукъ этгендиле. Жарсыугъа, 55 жерлешибиз къазауатдан юйюрлерине, ата-аналарына къайтмагъандыла, уруш бошалгъандан сора уа жараладан, жюреклери кюйюп да юч жюзден аслам адам ёлгенди.

Хар замандача, бюгюн битеу къыралда да бушуулу митингледе афган урушда жоюлгъанланы эсгередиле, баш урадыла. Ол къазауатны ветераны Чеченланы Азнор да быллай ишлеге  къатышыучуду. Ол акъыл этгенича, быллай жумушла жаш тёлюню юйретиуде магъаналыдыла.

Азнор урушну юсюнден ахырда сагъынмайды. Соруула берип, сермешлени юслеринден айтырын не бек излеген эсем да: «Заманны» окъуучулары ючюн ушакъ этерге унагъанма ансы, аны эсиме тюшюрюрге   ахырда сюймейме. Бюгюнлюкде жашау андан ары барады, олду бек магъаналысы»,-деп жууаплап къояды ол.
 

Афганистанда ол  1983-1985 жыллада къуллукъ этгенди. Бу къыйын жерге тюшгенин атасы Хамбийден бла анасы Раядан жылдан да аслам букъдургъанды. Жюреклерин къыйнамайым деп, Германияда къуллукъ этеме деп тургъанды.  «14 майда туугъан кюнюмдю. 12-чисинде уа Огъары Жемталагъа амманы кёре барыргъа хазырланабыз. Ингирде уа повестка келеди. Хо да, алыкъа 18 жылым да толмагъанды, бир белги салып къоярыкъ болурла, деп келеди эсиме. Элден артха бара, военкоматха къайтабыз. Ары киргенлей, башха жашла бла бирге мени да автобусха олтуртуп къоядыла. Жаланда атам, анам бла саламлашыргъа онгум болгъанды ансы.  Афганистаннга баргъаныбыз акъылыбызгъа да келмегенди»,-деп эсгереди ол.

 Ашхабадда юйрениуледен сора ол Афганистаннга Шинданд провинциягъа тюшеди. Бу жерни юсюнден эшитмеген, баям, адам болмаз. Аскерчиле анга ёлюмню ёзени  деп атагъандыла.  Граждан эм аскер аэропорт, стратегиялы магъаналы объектле да анда орналгъандыла. 

Андан Азнор  Фарахруд деген жерге кёчюрюлгенди, БМП-ны механик-водители болгъанды. Ол къуллукъ этген аскер бёлюмге онминутлукъ хазырлыкъны ротасы дегендиле. Аны да къалай ангыларгъа боллукъду.  Разведчикле тёгерекде-башда халны сюзгенден сора, аланы ызларындан жаяу аскерле кеслерини къуллукъларын башлагъандыла. 

 Чечен улу  Къашхатаудан Улбашланы Алим, Огъары Малкъардан Гадийланы Руслан, жаннетли болсунла, экиси да Афганистанда жоюлгъандыла, бла бирге къуллукъ этгенди. «Жашларыбыз анда къалгъандыла. Артда, мамыр жашауда, биз сени ары жибермеген эдик, деген сёзлени  эшитирге тюшгенди. Алай биз анда къыралыбызны буйругъун толтургъанбыз»,-дейди бизни ушакъ нёгерибиз.    
 

Шёндюгю болумгъа кёре оюмлап къарасакъ, ол уруш къыралыбызны къоркъуусузлугъун жалчытыргъа, дунияда кесини даражасын кючлерге магъаналы болгъанды. «Бизге СССР-ни юг жанында чеклерин сакълайбыз, биз болмасакъ, алайда америкалыла тохташырыкъдыла, деп ангылата эдиле»,-деп къошады ол. 

Афганлыланы уруш этип хорлагъан, халкъны кесине бойсундургъан кюч алыкъа чыкъмагъанды. СССР сора бу къыралгъа НАТО-ну аскерлери кийирилгендиле, алай ала да муратларына жеталмай, 2014 жылда андан кетерилгендиле. Азрет  айтханыча, аланы уруш бардырыуну амаллары ахырда энчидиле. «Асламында жашырын, партизан къазауат бардыра эдиле. Атдыла, терк окъуна букъдула. Бир жол рейдледен биринде къаяны ичинде афганлыланы базасын тапхандыла бизни аскерчиле. Анда  уа адамгъа жашау этерге не керекле да бар эдиле. Бу ташлы жерде ала къайдан чыкъгъандыла деп сейирге къалырча эди.  Алайда къазауат къаты баргъанды, кёп жашыбыз жоюлгъандыла»,-деп эсгереди ветеран.  

Афган къазауатны геополитика, политика, социальный магъанасын тарыхчыла энтта тинтип, андан кёп жангы оюмла этерле. Болсада Совет къырал а анда мамыр жашауну къураргъа итиннгенди. Гидроэлектростанцияла, газ быргъыла, аэропорт, нефтебазала, промышленный предприятияла, поликлиникала, окъуу учрежденияла, жолла, кёпюрле, заводла, битеу да бирге 200-ден аслам объект хайырланыргъа берилген эди.  Азнорну айтханына кёре, аскер бёлюм орналгъан тийреде мамыр адамла да бизни аскерчилеге ариу кёзден къарагъандыла. 

- Фарахруд черекде дамба ишлетген эдик, алай бла элчилеге суу жыяргъа онглары бар эди. Адамла быллай къыйын жерледе къалай жашайдыла деп сейир этип тургъанма. Анда отунну базманда тартып сатхандыла, газны юсюнден не айтырыгъы барды. Танышларымдан бирлери уруш этген жерлеге къайтып баргъандыла. Аланы айтханларына кёре, совет къырал ишлетген бир-бир объектле  бузулгъандыла,-дейди ол. 

 Бюгюнлюкде уа Азнор мамыр ишледен бири бла кюрешеди – жолланы халларын, ала излемлеге къалай келишгенлерин тинтеди. «Дортранссервис» предприятияда «Жол лаборатория» деген энчи машинаны жюрютеди. Быллай техника къоншу регионлада биринде да жокъду.  «Алгъын бу ишни толтурургъа бек аздан тёрт адам керек эди, ала да бир кюннге жолну 10 километринден кёпню сюзалмагъандыла. Энди уа бир оператор бла бирге кюннге 100-200 километрни барабыз, камерала, компьютер битеу  керекли белгилени эсепге аладыла»,-деп ангылатады ол.  

Эр кишини жашауунда баш борчу, баям, ариу юйюр къурауду. Аллахны ахшылыгъындан, Азнор юч баланы ёсдюреди: эки къызны бла жашны.  

Къысха ушагъыбызны ахырында урушну кеси кёзлери бла кёрген ветеран «Заман» газетни окъуучуларына мамырлыкъ тилейди. «Уруш бир игилик, ахшылыкъ да келтирмейди. Тынчлыкъгъа багъа бере билирге борчлубуз»,-дейди ол.