Сейирлик тюбешиу

Мен Байдаланы Ибрагимни тамата къызы Сакинатма. Бахсан ауузунда, Къызгенде туугъанма. Жашлыгъым да андаётгенди. Башха таулу тиширыулача, юй тутаргъа, аш-азыкъ, жюниш этерге юйреннгенме. Кёчгюнчюлюкге да Бахсан ауузундан чыкъмагъанма. Уруш башланыр жылланы аллында Тилланы Абуталимге эрге баргъан эдим. Алгъа ала Иткъолда жашай эдиле, тюз да Минги Тауну аягъында. Бир-эки жыл анда жашай турабыз да, артда уа Губасантыгъа кёчебиз. Уруш Бахсан ауузуна жетген заманда бизни эки сабийибиз бар эди. Биринчибиз къызчыкъ эди - Халимат, аны гитчеси уа жашчыкъ. Анга Махти деп атайбыз. Баш иеми саулугъу жарамай, аскерге алмагъан эдиле. Жашай турабыз. 1944 жылгъы март айыны 8 кюню да жетди. Ол кюннюачыуун, къыйынлыгъын жаланда кеси сынагъан ангыларыкъды. Башхаланыча, биз¬ни да аскерчиле юйлерибизден къыстадыла. Къолубузгъа алалгъаныбызны алдыкъ. Къалгьан харекетибиз, хапчугубуз, малыбыз, мюлкюбюз къалдыла.

Жолда къалай баргъаныбызны юсюнден айта турмайма. Халкъ сынагъанны биз да сынадыкъ. Ач да, сууукъ да болдукъ, башха къыйынлыкъла да кёрдюк. Азмы, кёпмю бардыкъ, бек узун, азаплы да жолну къыдырдыкъ. Кюнлени биринде бизни элтген поезд Алма-Атада тохтады. Алайда тюшюрдюле. Бахсан ауузундан кёп адам бар эди. Барыбызны да элтдиле да, бир бараклагъа къуйдула. Юйюр сайын бирер отоу жетеди. Бир къууанчым - атам, анам, эки эгечим –Нюржан бла Лиза, жангыз къарындашым Даниял да алайгъа тюшедиле.

Экинчи кюн окъуна тиширыу, эр киши деп къарамай, ишге сюредиле. Элтедиле угьай, сюредиле. Жан-жаныбызда аскерле туруп, ишге да элтип, андан да къайтарып тургъандыла. Ишлеген а Алма-Атаны ГЭС-инде эте эдик. Жер къазып, бокълауучла бла топуракъ ташып турдукъ. Хар адамгъа этер ишин ёнчелеп бере эдиле. Андан аз этиб а бир да кёрме. Ылытхынла бла жер тюйюп, арысакъ, аланы кюреклеге алышып, ишибизни алай бардыра эдик.    

Бир жылдан сора алайда тургъан таулуланы асламысы Сарыбулакъ деген бир элге кёчебиз. Ол Алма-Атаны шимал жанында эди. Алай Сарыбулакъны хауасы асыры жарашмагьандан таулу адамгьа, бир жыл да турмай, ары кёчгенлени асламысы артха Алма-Атагъа къайтабыз. Биягъы бараклада жашайбыз, ГЭС-ни къурулушуна жюрюп, ишлей турабыз. Кесими да юй сюртюучюлеге бригадир этедиле. Эки жыйырмагъа жууукъ адам ишлей эди кьолумда. Асламысы таулу тиширыуладыла. Къолубуздан келгенича бир бирге билеклик этип, ишибизни да бардырабыз, жашаргъа да кюрешебиз.

Ючюнчю сабийибиз да анда тууады. Ол да жашчыкъды. Анга Мухутдин атайбыз. Тынч сабийчик. Жашау берген къыйынлыкъны ангылагъанча, бир тюрлю аман къылыкъ этмей ёсе эди. Онайлыгъында уа экижыллыкъ сабий сунар эдинг. Къайда биргеме ишге да элтип турдум. Къолума да жетдирмей эдиле ишчи нёгерлерим.

Сабийге жыл болгъан заманда бараклада жашагъанлагъа тиф ауруу тийди. Таулула анга тели ауруу, дейдиле. Къыйын ауруу эди, ит ауруу. Андан ауругъанла бек къыйналгъан эдиле. Барыбыз да, биркъауум адамдан къалгъанла, больницагъа тюшдюк. Жашчыгъ а аурумады. Аурумай дагъыда бараклада Геккиланы Чокаш деп биреу къалгъан эди да, Мухутдиннге ол къарап турду. Артда ким эсе да бизни ауругъаныбызны Сарыбулакъда къалгъан атама бла анама билдиредиле. Андан бизге къараргъа эгечим Нюржан келеди. Келеди дегенде да, бир элден башха элге баргъан ол заманда алай тынч иш тюйюл эди. Комендантдан да къутулуп, жолда да кёп къыйналып, ахырында биз болгъан жерге жетеди. Жууукъдан, ахлудан тифден ауруп больницада 8 адам жата эдик. Бизни барыбызгъа да эгечим къарап турду. Ингирде уа, бараклагъа барып, Мухутдиннге да къарай эди. Бир кюн а баракланы коменданты сабийни сабий юйге ётдюрюп къояды. Эгечимкёп излеп, кёп къыйналып, сабийни Алма-Атадан узакъ болмай сабий юйлени биринде табады. Бизге къарагъандан сора, бош заманында аны да жокълай
турады. Биржол къарындашыбыз къаты ауруйду. Аны къатында адам турур керекли болады. Ол атабызны жангыз жашы эди. Алыкъа юйдегили болмагъанды кеси уа. Жашаууна бек къоркъдукъ. Сора айтдым эгечиме: “Не да болсун, Даниялны къатындан кетме, аны жангызлай къойма. Сабийге ба¬рып этеригинг жокъду. Аш-суу берген жерде инжиллик тюйюлдю. Бу ыйыкъны ичинде жангыз къарындашыбызны къатында тур", - дедим.        

Эгечим да айтханымлай этди. Аллахха шукур! Къарындашыбыз да ауруудан къутулду. Баш ием да, мен да игирек болгъанлай, эгечими да алып, сабий болгъан сабий юйге барабыз. Эгечим а ары жюрюген заманда бир медсестра бла шагъырей болгъан эди да, жолда бара тургъаныбызлай,аллыбызгъа ол чыгъып къалады. “Энди уа къайрысыз, - дейди. - Сабийигизни алып кетгенсиз да”. “Биз сабийни алмагъанбыз, алыргъа энди бара турабыз,- деди эгечим. “Мен сизни жашчыкъны таныйма, алгъаракъда аны алып кетгендиле”, - дегенни айтды.

Ол тиширыуданайырылдыкъ да, чапханлай бардыкъ сабий юйге дери. Аны таматасына тюбедик. Ол а, андагъы докторланы барын да кабинетгежыйып, кёп заманны оноулашып турдула. Андан чыкъгъандан сора, бизни да алып, къабырла болгъан жерге элтдиле. Анда бир сабий къабырны кёргюзтюп, бу сизни жашчыкъныкъыды, аны тюнене асырагъанбыз, дедиле.

Къабыр, кертиси бла да, гитче адамныкъы эди, алай эски болгъаны кёрюнюп тура эди. Эгечим ала айтханнга ийнанмады, къайдан эсе да кюрек мажарып келди да, ол къабыр¬ны къазып тебиреди. Мычымай алайгъа сабий юйню врачлары барысы да жыйылдыла. Сора таматалары былай айтды: “Къа¬бырны ачсагъыз, тиф ауруу жангыдан жайыллыкъды. Алай болса, сизни сюдге берликбиз». Не этерик эдик, биреуню жеринде, тыш адамыны ичинде, атыбыз бандитге чыгъып. Закон жокъ эди. Кимге барлыкъ эдинг тарыгъа? Андан да уллу палахха къалмайыкъ дедик да, жиляй-жиляй алайдан кетдик.

Бюгюн унутханма, кимни эсине келген эди, алай ол бараклада жашагъанладан биреу былай айтды: «Биз ёмюрледен бери мал кютюп жашагъан миллетибиз. Келигиз, къурулушну къояйыкъ да, бир ферма тёгерегине жыйышайыкъ».

Алма-Атадан узакъ болмай Каскелен деген район барды. Анда «Абай» колхозгъа барабыз. Ол мюлкде кесибизге юй да ишлейбиз, сют-товар фермагъа ишге киребиз. Мен ийнек сауучу, къарындашым бла баш ием а тууарчыла болуп.

Биз ол жерге кёчгенли беш жыл озады. Анда лимонла ёсдюре эдиле. Къазахлы къатын бла аны эри эдиле къалауурлары уа. Анама ары бир иш бла барыргъа тюшеди. Жумушун да тамамлап, ингирде къайтып келеди да: “Аллах, Аллах, мен бюгюн анда бир жашчыкъны кёрдюм да... Асырыбек ушагъандан сеники сундум”, - дейди. “Энди къайсы къазахлыны сабийи да сизге Мухутдин болуп кёрюнюрюкдю», - деп къойдум мен а.

Дагъыда бир юч жыл чакълы заман озады. Ол юйюр терек бахчадагъы ишлерин къоюп, эл ичине кёчюп келеди. Эл уллуду. Къазахы, оруслусу, башхасы да кёп. Мында кёп тюрлю миллетлени келечилери жашайдыла. Ол жашчыкъ, бир башха адамгъа да къошулмай, бизни сабийле бла шуёхлукъ жюрютюп тебирейди. Кёп кечелени юйюмде да къалгъанды. Тамата жашым Махти бла жан бла тёммекча болгъандыла. Андан да сейири уа - экиси да бир классха барадыла. Школ биз тургъан жерден узакъ болгъаны себепли Махтини школгъа бир жыл кечжиберген эдик.

Алай эте, заман оза барады. Жаш да уллу болгъанды. Бир жол бу манга анам, депсёлешип тебирейди. Ярабий, бу ман¬га былай нек айтды деп, сейир да этдим. Уялдым да, сормадым. Сабийле айтханлары ючюн этген сунуп къойдум.

Ол кюнден башлап жаш манга: «Анам», - демегенлей сёлешмегенди. Жашны къазахлыла атагъан аты Нюрсолтанды.

Мени жашымы сабий юйден алгъан къатынны бир келини бар эди. Аны да бир жашы болгъанды. Ол тиширыу а мени жашым тургъан сабий юйде ишлеп болгъанды. Сабийни алыргьа да ол болушханды. Анга кёре аны ким болгъанын да билгенди.

Ала тургъан элге кёчюп келгенде, биз¬ни танып къояды. Мен сабийни излей сабий юйге бара тургъан заманымда кёрген болур эди. Бир кюн аланы араларында уллу даулаш чыгъады. Ол заманда бирси тиширыу кесини сабийи да эшите тургъанлай, Нюрсолтанны, бизни юсюбюзден да айтып къояды. Кюнлени биринде ол жашчыкъ эшитген хапарын Нюрсолтаннга жетдиреди. Ма ол замандан сора башлагъанды жашым манга анам деп. Кесибилгенди, бизге уа айталмагъанды. Алай эте, иги кесек заман озгъанды. Жаш школну да бошайды, аскерге да барады. Андан къайтхандан сора тракторчугъа юйретген курсланы бошап, усталыгъы бла элде ишлеп тебирейди. Кёп да турмай бир оруслу тиширыуну алады. Ол тиширыучукъ да тюбеген жеринде: “Анам”, - деп алай сёлешеди. Баш иеси айтханы ючюнмю былай этеди деп тургъанма. Къайда кёрсе да, келинча намыс этип тургъанды.

Элде экеулен билген хапарны букъдургъан бек къыйынды. Ол бир кюн болмаса да, бир кюн жайылады. Бютюнда сейири неди десенг а, хапарны бизден къалгъан битеу эл биле эди. Бир кюн гитче эгечим Лиза келеди. “Кел”, - дегенни айтды ол, - бу хапар не зат эсе да, ахырына бир чыгъайыкъ, тюзюн билейик”.

Салып бардыкъ жашны юйюне экибиз да. Къатыны бек жарыкъ тюбеди. Жашынг ишдеди, бусагъат келирге керекди, деди. Бир 5-6 минут сакълагъан болур эдик, ол заман бизге асыры кёп кёрюннгенден, тёзалмай, ючюбюз да аны ишлеген жерине бардыкъ. Узакъдан окъуна, бизни келе тургъаныбызны кёрюп, нёгерлеринден бири: “Нюрсолтан, ананг келе турады», - деп къычырды. Нёгерлери да биле кёре эдим.

Чабып жетди мени Мухутдиним. Къазахлы къатын анга Нюрсолтан атагъанлыкъгьа, ол мени Мухутдинним эди. «Анам», - деди, къучакълады, - мен сени эрттеден да билип тургъанма, айталмагъанма, кеч».

Экибиз да, алайда олтуруп, кёп жилядыкъ, хапар да айтдыкъ. Хар затны ачыкь этдик. Мен да кечгинлик тиледим, сабийлигинде ана жылыууму бералмагьаным ючюн.

Андан бери тас болгъан Мухутдиним бла ана бла балача байламлыкъ жюрютебиз. Шёндю ол Алма-Атадан узакь болмай, Каскелен районну Авангард элинде жашайды. Эки къызы, эки жашы бардыла. Аллах алгъышлагъанладан болсун узакъда къалгъан балам.