«Элледе фахмулу сабийлерибиз кёпдюле, аланы айнытыргъа онгла къураргъа керекди»

Ахыр жыллада спортчуларыбыз хорламлары бла аслам къууандыра турадыла, кёп болмасала да, секцияла ачыладыла, гитче, уллу да жарау этеди. Бюгюн бизни ушакъ нёгерибиз стилевой каратеден тренер, айтхылыкъ каратечи Шахмурзаланы Шахмурзады. Ол стилевой каратеден спортну устасыды, 1996 жылда дунияны кубогун алгъанды, Россейни, халкъла аралы эришиулени призёруду. Бизни бла тюбешиуюнде Шахмурза улу ишини, жетишимлерини юсюнден айтханды.  

- Шахмурза, бек алгъа, спортха къалай келгенигизни юсюнден билдирсегиз эди.

- Спорт бла кюрешип биринчи университетде 1998-1999 жыллада башлагъанма. Аны ректору Барасби Карамурзовну башламчылыгъы бла сабийлени жыйып, аланы жарау этдирип тебиреген эдим. Кесим инженерно-технический факультетни бошагъанма, алай бу жаны бла бир кюн да ишлемегенме. Студент жылларымда алгъыннгы алтынчы номерли школда Мурат Сабанчиевде жарау этгенме. Алгъа ары кесиме жарар деген сагъышда нёгерим бла бирге жюрюй эдим. Ол сагъатда эришиулеге къатышыргъа умутум болмагъанды. Алай аз-аздан анга аслам эс бёлюп башлайма. Ары дери жети жылны уа эркин тутушуу бла кюрешгеним а артда каратеде да болушханды.

Бюгюнлюкде уа Мурат бла бирге ишлейбиз, сабийлени юйретебиз. Шёндю бизге абадан, гитче да жетмиш адам жюрюйдю. Мен юйретген къауумлада 7-11-жыллыкъ эмда абадан класслада окъугъан 17-18-жыллыкъла бардыла.

- Аланы къаллай шартлагъа кёре сайлайсыз? Сизге хар сюйген да келаллыкъмыды огъесе бир тюрлю излемлеригиз бармыдыла?

- Ауругъаны, медицина жаны бла къыйналгъаны жокъ эсе, хар сабийни да алабыз. Ол алты-жети жылында болаллыкъмыды, тюйюлмюдю деп таукел айталлыкъ тюйюлсе. Жарау этип башлагъандан сора чыдаялмагъан кетеди, къалгъанлары къаладыла. Белгилерге керекди - экинчилери кёбюрекдиле.

- Жарау этиуде аллай гитчеле алагъа салыннган борчланы уа толтураламыдыла?

- Шёндю сабийле, юч-тёрт жыл мындан алгъа болум бла окъуна тенглешдиргенде, къарыусузурукъдыла, саулукълары осалыракъды. Юлгюге бир шартны келтирейим, алгъа медицина къараугъа бир он адамны элтсек, аладан эки-ючюсюню бар эдиле бу жаны бла проблемалары. Бусагъатда уа аллайланы саны 6-7 адамгъа дери ёсгенди. Кёпле скалиоздан неда кёзлери ауруп къыйналадыла, асламысын да ол жашау-турмуш болумлары бла, бек биринчи уа, компьютерни аллында кёп туруу, телефонла бла байламлыдыла. Алгъын элден сабийле спорт бла бир-эки жыл кюрешгенден сора эришиулеге да къатышала эдиле. Энди уа аллайла бек аздыла, бек болса, бир-экиси.   

- Аланы алгъадан да эришиулегеми хазырлап тебирейсиз?

- Угъай, бусагъатда федеральный законнга тийишлиликде эришиулеге къатышыргъа эркинлик 12-13 жылында бериледи. Ары дери уа биз аланы физический жаны бла къарыуларын ёсдюребиз, башха затлагъа, приёмлагъа юйретебиз. Жыл саны жетгенде уа, итиниулюгю бар эсе, эришиулеге элтип башлайбыз.  

- Бу иш учуз тюйюлдю. Властьны жанындан болушлукъ бармыды огъесе къоранчланы ата-анала, кесигизми тёлейсиз?

- Кертисин айтханда, асламысында къоранчла ата-аналаны боюнларындадыла. Сёз ючюн, бу солуу кюнледе Ростовда СКФО-ну чемпионатында болгъан эдик. Анда хорлап, бир жашыбыз Россейни чемпионатына ётгенди. Ма ары кесибизни машиналарыбыз бла барып келгенбиз.

- Ашихара-каратеден башха зат бла уа кюрешемисиз огъесе жангыз да анымы айнытасыз?

- Бир жангы затны башларгъа эрттеден муратыбыз бар эди да, бюгюнлюкде республикада шаркъ аскер единоборстволаны кудо деген тюрлюсюн жая турабыз, андан бёлюм ачханбыз. Алай бла жаш адамларыбыз энди кеслерин кудода да сынаяллыкъдыла. (Кудо каратени мурдорунда къуралгъанды, алай анга спортну талай башха тюрлюлеринден элементле киредиле: боксдан - къолла бла, тайский боксдан – тобукъла бла уруу, дзюдодан - бууу бла ачытыу приёмла, каратеден – аякъла бла уруу. Сора аны техникасын жарашдыргъан Такаси керти сермешде хайырланылмагъан затланы кетергенди. Спортчуланы эришиулеге айыргъанда, башхаладача болмай, мында аланы ауурлукълары, ёсюмлери да эсге алынады. Авт.)

- Ол бары да сабийлени физический жаны бла кючлеудю. Юйретиуге уа магъана беремисиз, нек дегенде сабий тренери айтханнга бек тынгылайды.

- Сёзсюз. Ала бери гитчеликлеринден тюшедиле эм ата-аналарындан эсе бизни бла кёбюрек турадыла. Ол себепден юйретмегенлей болмайса. Сора къайсы спорт да адамны низамгъа салады. Къуруда командасы бла, адамла арасында тургъан сабий ала бла иги ара, байламлыкъла къураргъа, жамауатда кесин тап жюрютюрге юйренеди. Бизге жюрюгенле бири къалмай профессионал спортчула болуп къаллыкъ тюйюлдюле, алай аланы жашауларында ахшы ыз къояргъа итинебиз.  

Тютюн, ичги дегенча осал къылыкъланы юслеринден айтханда, аллай затлагъа уллу кёллюлюк этерге жарамайды. Биреуню баласын алай эте тургъанын эслесем, кёрмегенча этип кеталмайма. Бизни сабийлигибизде абадан, танымагъан адам окъуна зат айтса уялгъан, тынгылагъан эте эдик. Бусагъатда уа хал тюрленнгенди,  ала жууап къайтарыргъа угъай демейдиле.

- Къалай сунасыз, анда-мында бир секцияла ачыу бла чекленмей, спортну система халда айнытыу бу болумну игилендириуде хайырлы болурму эди?

- Хау, Совет Союзну бу жаны бла сынамын алыргъа керекди. Эсимдеди, школгъа жюрюп башлагъанымлай, атам, къолумдан тутуп, тутушуугъа элтген эди. Ол заманда кружокланы талай тюрлюсю, пионер организацияла бар эдиле. Сабий заманын хайырлы ётдюрюрча мадар этиле эди. Болуучуду, 13-14-жыллыкъ жашны келтиредиле, ол а, отоуда кеси дуниясында жашаргъа юйренип, аягъы юсюнде кючден сюеледи, физический жаны бла ишлеуню кётюралмайды. Ата-анала балалары юйде тура эсе, анга къоркъуу жокъду деп сунадыла. Ол а алай тюйюлдю. Къачан болса да, ол андан чыгъады, уллу жашауну кёрюп башлагъанда уа, сынамы болмайын, кереклини-керексизни да алады. Былайда ол къаллай къауумгъа тюшгенине кёреди не да. Аны ючюн жангыз спортну угъай, башха жаны бла да юйретиуню къолгъа алыргъа тийишлиди.        

- Сизге жюрюген абаданыракъ къауумну жетишимлерини юсюнден дайым эшите турабыз. Аланы юслеринден толуракъ айтсагъыз эди.  

- Ала бизге жюрюгенли 7-12 жыл болады, къырал, халкъла аралы бийик даражалы турнирледе, Европаны бла дунияны чемпионатларында къытхан майдалларын санап чыгъаргъа онг жокъду. Хулчаланы Темерлан, Байсыланы Исмайыл Россейни юниор жыйымдыкъ командасына киредиле. Османланы Марат бла Ринат, Руслан Шогенов, Алан Макоев да абадан жыйымдыкъ команданы санында эришедиле.

- Шахмурза, башда санагъан спортчула къыралны жыйымдыкъ командаларында эселе, ала жарау этерге мындамы къаладыла огъесе тышындамы юйренедиле?

- Угъай, биздедиле. Нек дегенде ахыр он жылны эсеплерине кёре ашихара-каратеден РФ-де эм кючлю школ мында – Нальчикдеди. Шартланы келтиргенде, Венгрияда дунияны ахыр чемпионатында тогъуз финал сермешден жетисинде бизни спортчула сермешгендиле, аладан алтысы уа  Къабарты-Малкъардан кесибизни жашла эдиле.    

- Ашихара-карате спортну Олимпиада тюрлюлеринден тюйюлдю. Мен оюм этгенден, кёпле ала бла кюреширге сюедиле.

- Хау, аланы асламысы сайлайдыла. Алай биз кирген шаркъ единоборстволаны школуна жараугъа сиз айтхан тюрлюледен эсе кёп адам жюрюйдю. Биз да сюе эдик аны Олимпиадагъа къошсала, алай кесибизни да даражалы турнирлерибиз асламдыла. Спортчуларыбыз да, алагъа къатыша, республикагъа, къыралгъа очкола келтиредиле.

Каратени проблемасы аны асыры кёп тюрлюсю, анга кёре уа жоругъу да аслам болгъанындады. Бусагъатда аланы бирикдириу иш барады, башха-башха стильлени келечилери бир бирлери бла эришалырча турнирле къураладыла. Алай бла бу иш ахырына жетдирилсе, мен оюм этгенден, Олимпиадада эриширге онг чыгъарыкъды.

- Мен ангылагъандан, сиз жангыз да жашчыкъланы юйретесиз.

- Хау, алгъа къызларыбыз да бар эдиле. Сёз ючюн, талай жыл мындан алгъа Ирина Глущенко дунияны эки кере чемпиону болгъан эди, къара бел бауну да къоруулагъанды.

Бир-бирледе эришиуледе спорт бла профессионал халда кюрешген тиширыуну эр кишиден айыргъан къыйын окъунады. Ала спортну быллай тюрлюлери бла кюрешгенлерин огъурламайма, алада саулукъгъа чып кёп тюшеди, къызны чархы да бузулады. Сабий заманларында физический жаны бла айныр ючюн, бираз жарау этиуню хатасы жокъду. Сора бусагъатдагъы жашау алайгъа келгенди, адам кесин къоруулая билирге керекди. Къызла уа жюзюу, гимнастика дегенча тюрлюле бла кюрешселе игиди.    

- Жарсыугъа, бусагъатда жашауну къайсы жанында да проблемала аз тюйюлдюле. Сиз а ишигизде къаллай чырмаулагъа тюбегенсиз, финансированияны тышында?

- Бусагъатда тренерлик бла кюрешгенле бек аздыла, ол угъай, жокъну орунундадыла.  Иш хакъы - аз, жууаплылыгъы уа –кёп. Насыпха, быйыл бизге эки жангы тренер келгендиле, ол а, халны эсге алсакъ, уллу къошумчулукъду. Былайда Спорт министерство да бираз болушханды. Элледе бёлюмле къуралсала сюе эдик. Анда ёсе келген тёлю заманларын тюз хайырланырча артыкъ онг жокъду, алай алада фахмулула иги да кёпдюле. Хар кюнден сабийлерин бизге жарау этерге келтирген ата-анала да бардыла. Ала артда, абаданыракъ заманларында, жашагъан жерлеринде гитчелени юйретип башласала, бек иги боллукъду. Сора республикадан тышына да кёп жаш адамла кетедиле, аланы асламысы артха къайтмайдыла. Аны бла биз тренерлени, жетишимли спортчуланы да тас этебиз. Аланы мында къалыргъа сюерча мадар табаргъа тийишлиди.  

Ахырында ата-аналагъа айтырыгъым ала сабийлерини юслеринден нени да билирге керекдиле, ким бла айланады, не бла кюрешеди. Ала заманларын бошуна оздурмазча онгла къураргъа, кружоклагъа жюрютюрге, спорт бла кюрешдирирге тийишлиди. Аланы юйретирге жарагъан кезиулерин ычхындырсакъ, артда тюз жолгъа салгъан къыйыныракъ боллукъду.

Ушакъны Кульчаланы Зульфия бардыргъанды.
Поделиться: