Ананы къачы

Жашау халла

Хаулатны, алыкъа бетинде жашлыкъ ингилиги кетмеген, аллай уллу да, толу да кёзлеринде, суху желча ётюп кетген  ёмюрюнде кёре келген къыйынлыкъларыны сураты ишленип къалгъан тиширыуну, жангыз таянчагъы да, жангыз кёз жарыгъы да жашыды – Ахмат. Сора ма бу тёрт отоулу къошунбаш юй. Аладыла анга жашау кюн бергенле.  Жангыдан тириле келген элде андан мажал мекям ишленмеген эди ол заманда. Алай жаш юйюр жангы юйге кёчген къууанчын эталмай къалгъан эди.

Бу журтну ёз къолу бла ишлеген Керим, Хаулатны баш иеси, жангы юйюнде жыл да жашамай алышхан эди дуниясын. Ол ауушханда Ахматчыкъны энди атлай башлагъан заманчыгъы эди да, ол ата жылыуну хычыуунлугъун сезмей, аны таянчакълыгъын кёрмей алай ёсгенди.

Энди, Аллахха шукур, хайт деген жаш болгъанды. Элде биринчиге саналады. Бийик билими барды, школну директоруну орунбасарыды. Атасына ушаш, узун бойлу, чырайлы, юй кёллю жашды. Ким бла да ариу  тиллиди, нёгерликге сакъды. Жангыз анасын ыразы этерге уа неден да бек къайгъыргъанлай турады. «Сен мудах болма, аначыгъым, ансы мен сени не айтханынгы да этерге хаппа-хазырма!»,-деп, кёлюн кётюрюрге кюрешиучюдю, аны мудахланып кёрсе.

Хаулат а заманы озуп баргъанын, бу юйге келин келирге керек болгъанын жашына кюн сайын айтханлай турады. «Мени къууанырымы сюе эсенг, бу юйге келин келтир. Заманынгы оздурма,  заман дегенинг бир къаршыды, сахиник желча, шууулдап, озуп кетеди. Сора басымлыкъ келеди да, адамгъа учунуу, талпыныу, сюймеклик деген затла, салам отча, терк алып, терк ёчюлюп къаладыла»,-дейди. Алай не кёп айта эсе да, Ахматдан не «хау», не «угъай» деп бир сёз эшитмейди.

Бир кюн а биягъы къадалып жашха: «Къаллай тап къызла бардыла. Бири биринден ариула, игиле, адеплиле, чертлеуюк чыбыкъла кибик, субайла. Ма сёз ючюн, Зубайдада не шарайып табарыкъса? Не уа Сакинатда? Азмыдыла алача чолпанкёзле?»-дейди.

Ахмат а, бир кесек тынгылап тургъандан сора: «Алагъа айтырыгъым жокъду, ання, ариу да, аламат да къызла аз тюйюлдюле мында. «Къолунгдан келсе, къоншунгдан ал»,- дегенлей, сен элибизден къызны сюе болурса келин этерге. Алай мен жаратхан къыз къоншу элденди»,-деди.  Сора, не айтырыкъ болур деп, анасыны бетине ышанлап къарады.

Жашыны кёзлерини жилтирегенлеринден ангылады Хаулат аны жюрегинде сюймекликни оту гюрюлдеп жана тургъанын. «Келтир, жаным, жюрегинг тартханны. Сен сюйгенни мен да сюерме. Къаллайды, иги таныймыса? «Сайлагъаннга – чий гыржын» дегенлей болуп къалмайыкъ»,-деди ана. Сора жашыны кёзюне къарап, алай айтханына сокъуранды. Сёзюн ичинде биширалмагъаны ючюн кеси кесине ачыуланды.

Къачырып келтирди Ахмат ол ыйыкъда окъуна Айшатны. Ыйых кюн а жууукъ-ахлу, тийре адамы, жашны нёгерлери, биргесине ишлегенле да тойгъа жыйылдыла. Абаданла ашай, иче, жарыкъ лахор этип олтурадыла. Жашла бла къызла арбазда бир бирлерин алышындырып тепсейдиле. Арлакъда уа, бахча къыйырында, къазанла боркъулдап къайнайдыла. Хаулат тойчула арасында, урчукъча, бурулуп айланады.

Аны бутлары аурумайдыла бюгюн, бирде кесин терк-терк билдире туруучу жюреги да чанчханын къойгъанды. Тепсерге тартсала  да, угъай демейди. Жаш заманын эсине тюшюрюп, санларыны къымылдагъанларын сездирмей, сууда жюзюп баргъан къанкъазча, акъырын сюзюледи. Тепсеп бошагъандан сора кесини кёзю жетмесе, тойчула жарты къаллыкъ сунуп, бирде анда, бирде мында болады, шапалагъа, жумуш этип айланнган жашлагъа бир затла айтады…

Кёпге дери унутмай тургъан эди эл Ахматны бла Айшатны сау ыйыкъны баргъан тойларын. Бу арт кезиуледе таулада, аныча, жарыкъ къууанч хазна болмагъанды. «Сау болсун Хаулат, тиширыу башы бла алгъын тойларыбыз къалай барыучуларын жангыдан кёзге кёргюзтген эди»,-деп, унутмай сагъыныучудула къоншулары.

Ма алай башлагъан эди жаш юйюр жангы жашауун. Хаулатны жюреги хошлукъ, ырахматлыкъ тапханды, юйню эндиге дери аны сыртындан тюшмей тургъан ауурлугъун кесини боюнуна аллыкъ, аны арыгъан санларына женгиллик берлик адам келгенди деп. Болсада ананы ол татлы умутлары, эрттен туманча, чачылгъандыла. Жангы келин къадарында, Айшатны танг аласы бла туруп, от жагъып, аш-суу жылытып, эрин ишине ашырыр, арбаз, орам сыйпар, малгъа къарар акъылы жокъ эди.

«Охо, жашды, юйюрсюнюр, тюзелир»,-деп, ал кезиуде тёзе турду Хаулат. Бир эрттенликде уа, келини тура келгенлей: «Былай олтурчу къатыма, айтырыгъым барды,-деди. – Мен да болгъанма жаш келин. Не этеригими, неден башларымы билмей тургъан кезиулерим да болгъандыла юйюрсюннгюнчю. Алай биринчи кюнюмден окъуна, къайынларым къопхунчу, аягъы юсюмде болмай къалмагъанма, сабийден ауурлугъум болгъанда окъуна. Сенден тилеригим, жаным-кёзюм, баш иенге сакъ бол неден да бек. Аны ач къарангылай жибере турма ишине».

Келини бла алай сёлешген кюнюнден сора тюгел ай да озгъан болмаз эди, аны тузлугъу, мыстыгъа тартылгъанын кёрюп, Хаулатны жюреги къууанч тыпырлы болду. Алайсыз да къыйнамай эди Айшат кесин. Келген кюнюнден бери да бу юй белин бюгюп, ауур ишге узалмагъанды. Ахматдан тырман эшитмезлигин биле эди ол, къайын анасыны чыпыр-чыпыр этгенин а абериге санамагъанды.

Жашчыкъ тапханлы уа эртте тургъанны да къойгъанды. «Хо, харип, къагъанагъы барды. Кече тауушчугъун эшитдире-эшитдире туруучуду, тынчайа болмаз»,-деп, Хаулат, алгъынча, кеси ашырып тебиреди жашын ишге…

Энди юй тюбюнде сюркеле башлагъанды Ахматны жашчыгъы. «Кёзлери, къашлары, кюлгени да, тюз да союп къаплагъанча, ушайдыла аппасына, ол келгинчи бу ары бармасын ансы»,-дейди Хаулат, туудукъчугъуну кюлгенини къонгуроу тауушчугъуна къууана, анга къор-садагъа бола. Бир жол а сабий бла булжургъа къалып, къайнаргъа салгъан сютюн да тёкдю.

-Уф,уф, не аман ийис этдирдинг!-деди Айшат, жаулукъ этеги бла аузун жабып, артха къыстау бурула.  «Аллах бирди, муну энтта бир заты барды ансы, аллай бир юркмез эди»,-деп, ишекли болду Хаулат. Къууанды, Аллахха шукур этди тилегин эшитгени ючюн. Керти окъуна, кёп да бармай, Айшат дагъыда жашчыкъ тапды. «Экинчиси къыз болса иги эди. Жаш – тукъум тереги, къыз – ана билеги», - дегенле болдула. «Жашны берген Аллах къызны да берир»,-деп къойду Хаулат.

Келини уа экинчисине да бермеди ёшюн, аны да хазыр ашлагъа юйретди. Сабийлерине ёшюнюн берсе, ол юйден тышына чыгъаргъа онг тапмазлыгъын уста билгенди. Аны уа базаргъа жюрюр, сатыу-алыу бла кюрешир умуту барды. Юйде бегитилип, къарауаш болуп турмай, эркиннге чыгъаргъа, ариу кийинирге, сюйгенича жашаргъа сюеди. Сора къысха жумушчугъум барды деп, юйден терк-терк кетип турду. Ахырында уа, соргъаны-оргъаны болмай, базаргъа чыкъды.

Хаулат а, сёз болмасынла деп, жашына жукъ сагъынмайды. Шабат кюнде уа, дерс берген сагъатлары аз эдиле да, Ахмат юйге эртте къайтды.  Келсе, Айшат юйде жокъ, анасы бешик эхчей. Сабыр, басымлы жашды да, чамланмады, чочумады. Юй бийчесини къайтырын сакълады. Сора келе-келгенлей: «Сабийлени да къоюп, къайда айланаса бюгюнлю?» - деп сорду.

-Базаргъа чыкъгъанма, сатыу этеме. Отоуну тёрт мюйюшюне къарапмы турайым, Аллах сен кёп бер деп. Сенден кёргеним да жокъду сора, кеси башыма кесим мадар этерге керекме,-деди Айшат. Сора, тёгерек-башха къарап: «Бу эски-бусхуланы да атаргъа керекбиз тышына. Бусагъат заманда сиз болмасагъыз былай тозураулукъда ким жашайды? Аны да сагъышын этгенме мен»,-деп къошады.

-Сабийлени сагъышын а этгенмисе?

-Алагъа уа кесигиз къарагъыз, ала сизникиледиле.
Жашыны бла келинини уллу сёлешгенлерине тёзалмай, Хаулат отоугъа кирди да, экисин шошайтыргъа кюрешди. Алай Айшат, къайын анасын кёргенлей, огъурсуз бет алды. «Бар терслик сендеди! Сенсе муну манга юсгюрген, тагъылгъан итни юсгюргенлей! – деп къычырды. Хаулат абызырады, армау болургъа жетип, бираз турду, сора аз-маз эс жыйып: «Не хатамы кёргенсе, келин, мени аллай бир кёрюп болмазча?»-деп сорду.

Анасына алай оспар сёлешгени Ахматха неден да бек ачыу тийди. «Аягъынг киргинчи, таягъынг» дегенлей, кёзюнге шинжи болуп кёрюнюрча не хатасын кёргенсе анамы?» -деп къаты сорду.

-Ортагъа кирип тохтагъанын кёрмеймисе? Ма аны ючюн кесин угъай, суратын окъуна сюймейме кёрюрге!- деди Айшат иги эшитдирип.

-Башынга акъылынгы жый, сабийлеринги сагъышын эт.

-Сен эт аланы сагъышын, сенсе аталары!

-Мен айтхандан  хыйсап эт, алай болмаса, айырылыргъа тюшерикбиз,-деп, Ахмат тышына чыгъып кетди.

-Аяма, айырыллыкъ эсенг!- деп къычырды Айшат эрини ызындан.

Орталары аманнга кетгени бла Айшатха бютюн кенг жол ачылды. Энди мындагъы базар бла чекленмей, кюз артында бирлеге тагъылып, узакъ сатыулагъа жюрюп башлады.

-Къайтарама юйюне келининги, ання! Бу бизге сыйынырыкъ адам тюйюлдю! – деди бир  ингирде Ахмат Анасына.

-Угъай, балам, бир да, эки да айтма, минчакъла кибик сабийлеринги кёзюнг къыймай тышына къалай атарыкъса? Ёлген этейим кёз жилтинчиклерим бу арбазда кёрюнмеген кюн. Бу айтханынгы сюймедим. Аны унутуп къой, андан эсе юй бийченги ариу бла жууушдурургъа кюреш. Къаты болма, жюрюме къой сатыууна. Ёлемени бла кетемени алыкъа киши тыялмагъанды,-деди Хаулат, толгъан кёлюн кючден баса.

Жарлы тиширыуну киши юйюне чыкъгъан кюнюнден бери кётюрюп келген жюгю бютюн ауур болду. Алай жангызыны юйю чачылмасын ансы, ол не ауур жюкню да кётюрюрге хазырды. Жанындан бек сюйген туудукъчукъларына къарагъанны уа къыйыннга санамайды. Аны къой, аланы ойнагъан, кюлген тауушчукълары огъурлу ананы жюрегин жылыта, аны арыгъан санларына женгиллик да, жашау кюч да бергенлей турадыла.