Хасан кёлню жигити

Уллу Ата журт урушну 75-жыллыгъына
 Узакъ Востокда, Хасан кёлню къатында,  бизни чекге кирген японлу самурайла бла сермешген жигитлени араларында кёнделенчи жаш Хуртуланы Батокъаны жашы Мухутдин да болгъанды.  Ол жыл санына къошдуруп алай кетген эди аскерге. Пятигорскде окъуй тургъан жеринде къыралыбызны Япония бла чегинде заставагъа тюшеди. 

Чекни сакъларгъа чыкъгъанлары сайын командирле аскерчилеге къаты эсгертедиле: «Арт кезиуде бизни жаныбызгъа ётерге сюйген японлула кёп болуп башлагъандыла, сакъ болгъанлай туругъуз…». Кюнлени биринде Мухутдин бла нёгерлери, чекден ётген японлуну тутуп, заставагъа тапдырадыла. Ол чекчилени столовасында шапачы болуп ишлеген биреу бла тюбеширге эм аланы ашларына от къуйдурургъа келгенине женгдиреди. Алай бла шапачы шпион болгъаны ачыкъланады. Энчи составны тизип, аны аллында заставаны начальниги Хурту улуна бла аны нёгерлерине ыспас этеди. Кёп бармай а къызыл аскерчиле Хасан кёлню къатында японлу самурайла бла сермешге киредиле. Анда этген жигитлиги ючюн таулу жаш Къызыл Байракъны ордени бла саугъаланнганды эм аны окъургъа атлы аскер училищеге жибередиле.

Уллу Ата журт урушда Хурту улу офицер чыны бла айтхылыкъ аскер башчы Исса Александрович  Плиевни механизацияланнган атлы аскер группировкасында къуллукъ этгенди. Атлы аскерчиле душманны тылында рейдле бардыргъандыла, билмей тургъанлай чабып, гитлерчи гарнизонлагъа уллу халеклик салгъандыла, кёп солдатларын бла офицерлерин къыргъандыла, техникаларын бузгъандыла. Мухутдин битеу ол сермешлеге тири къатышханды. Бир ненча кере жаралы болуп, госпитальлада жатханды. Къысхасы, уруш аны «тюер» ючюн къоймагъан эди. Ёлюгюн жуугъанла кёргендиле этинде жара таплары кёп болгъанларын. Ёпкесинде осколкасы бар эди да, андан ёлюп кетгенди (жаннетли болсун).

Урушдан сора Хурту улу темир жол аскерледе къуллукъ этгенди, подполковник чыннга дери ёсгенди. Бир жол, командировкагъа баргъанында, темир жол вокзалны аллында къоюнунда сабийчиги бла бир тиширыуну кёреди. Ноябрь ай эди. Сууукъдан жунчугъан тиширыугъа сорады: «Вокзалгъа нек кирмейсиз?» «Комендант къояргъа унамайды», - деп жиляйды ол. Сёлешгенинден таулу болгъанын Мухутдин олсагъат окъуна ангылайды. Тиширыуну сабийчиги бла бирге вокзалгъа кийиреди. Аны шинтикге олтуртуп, кеси уа комендантны кабинетине киреди. Бир жаш адам лейтенант, башын ёрге да кётюрмей, столда къагъытлагъа къарагъан кибик эте турады.

- Жолдаш лейтенант, сиз аскерде къуллукъ этген болмазсыз, кабинетинге кесингден уллу чынлы офицер кирсе, честь берирге кереклисин билмеймисиз, - дейди Хурту улу комендантха. – Ахшы, акъылынг анга жетмейди дейик, мен, тюзюн айтсам, сизни честь бериригизни да кюсемейме, алай бу этгенинг неди? – деп къошады.

- Мен сизни ангыламайма, не затны юсюнден барады сёз?

- Ол, сиз вокзалгъа кирирге къоймай, тышында сууукъдан юшюй тургъан тиширыуну бла аны къоюнунда сабийчигини юсюнден барады.

- Эркинликсиз айланнган кёчгюнчюлени вокзалгъа къоймагъан угъай, тутаргъады бизни борчубуз.

- Адамлыкъ дегенде бир зат да жокъ кёреме сенде, - деп Мухутдин анга «сиз» дегенден «сен» дегеннге кёчдю.

Хурту улу миллет адамгъа артыкъ бек ушамай эди да, ал кезиуде комендант аны, баям, оруслу сунуп тургъанды. Малкъарлы болгъанын билгенлей а, ауазын тюрлендиргенди.

- Санга андан жетгени жокъду, бар жолунга, ансы кесинги да тутарма, - дегенди.

- Сен къалайла сёлешесе, лейтенант, мен ким болгъанымы кёрмеймисе, огъесе аскер чынладан ангылауунг жокъмуду?

- Барды, алай сен погонла жюрютюрге эркин тюйюлсе, - деп комендант Хурту улуну инбашларында погонларындан бирин юзюп алады.

Бир заманда да бир кишиге да кесин басынчакълатмагъан ёхтем таулу андан ары даулашха кирмейди, керохун чыгъарып, аны битеу окъларын, бирин да къалдырмай, комендантны юсюне къуяды…

Алайда Мухутдинни тутадыла, адам ёлтюргени ючюн анга уголовный иш ачадыла. Следователь аны «ТТ» керохуну сабында жазыугъа къарайды: «Кишилиги эм жигитлиги ючюн аскерни генералы И.А. Плиевден». Аты жазылгъан сауут бла саугъаланнганы, офицер намысын къоруулагъаны да болушхан болур эди Хурту улуна. Андан сора да, темир жол аскерлени командованиясыны жакъ басханы. Алай бла Мухутдин тутмакълыкъдан къутулады, аскер чынын а лейтенантха дери тюшюредиле.

Сабий заманымда мен Мухутдинни кёп кере кёргенме. Ол бизни атабыз бла шуёхлукъ жюрютгенди да, юйюбюзге терк-терк келиучю эди. Ма ол заманда да аскер кийимлерин тешмегенди, керохун да биргесине жюрютгенди.  Аны жигитлигини, кёчгюнчюлюкде бизни адамларыбызгъа эс тапдыргъаныны юсюнден атабыз кёп айтыучу эди. 

 

Текуланы Хауа
Поделиться: