Бизни жашауубузда модалары кетген затла бюгюнлюкде экинчи солуу алгъанчадыла. Буруннгудан келген сейир таш бурууланы элементлерин бусагъатда омакъ юйлени хуналарында эслейбиз, жангы мекямлада эрттегили кешенелени минара халлы башларына ушатыулагъа да шагъатбыз, юс кийимледе уа миллет тёреледе тигилгенлеге, аланы оюуларына къайтыу модельерлерибизни коллекцияларында дайым да жерлерин тапханлай турады.
Бу тизгинлени жазаргъа уа мени бир танышымы юсюнде кёрген омакъ, орусча айта, стилизованный кёнчек-кёлеги болгъанды. Анда ара магъананы тутхан зат а аламат башлыкъ эди.
Алайды да, жол сёзюбюзню башлыкъны юсюнден бардырлыкъбыз – озгъан ёмюрледе аны къалай жюрютгенлерине эмда бусагъатда жангыргъан халына.
Башлыкъ Шимал Кавказны адамларыны миллет кийимлеринде ара магъананы тутханладан бирине саналгъанды. Ол бу тийреледе жашагъан халкъланы барысында да жюрюгенди. Малкъарлыла уа жылы ысхарладан хазырланнган узун къулакълыгъа узун башлыкъ дегендиле. Аны кесин да сууукъ кюнде тери бёркню тышындан кийигендиле. Боюнда жюрютюлгеннге – боюнлукъ башлыкъ, къапталны неда кёлекни бел бауча салыннганнга уа белилик башлыкъ дегендиле. Ёре халлы къысха къулакълыны уа къулакълы башлыкъ деп билебиз.
Башха-башха халкъланы культура хазналарында жерин таба, ол хар этносну энчилигине кёре тюрлене баргъанды. Бир къауум замандан а ол миллет кийимни жасагъан, омакълыкъгъа деп жюрютюлген юс быстыргъа саналып тебирегенди.
Ата-бабаларыбыз, кеслерини ёмюрлеринде, таплыгъы, хайырлылыгъы ючюн кийгендиле аны: иссиликде ол букъудан сакълагъанды, къышда уа – сууукъдан. Кёп къонакъ жолоучуланы чыгъармаларында жауундан капюшон деп жазгъанларына тюбейбиз. Сёзсюз, ол тизгинледе была башлыкъны юсюнден айта болурла.
Аны хазырлагъан заманда тюрлю-тюрлю материалла хайырланылгъандыла. Жарыкъ тюрсюнлю иничке ысхарладан этилиннгенлени байла-бийле жюрютгендиле, юйде согъулгъан зыбырыракъ къумачдан жарашдырылгъанланы уа башхала кийгендиле. Башлыкъ сууукълукъдан неда иссиликден сакълагъанындан сора да, иесини юсюнден хапарлап болгъанды. Ол не къумачдан тигилгенине къарагъандан сора да, адамла аны тюрсюнлюлюгюне, къалай къысылгъанына да энчи магъананы бергендиле.
Бу баш кийимни кёп тюрлю халда жюрютгендиле. Сёз ючюн, аны артха сыртына атханны инбашлары мазаллыракъ, эркинирек кёрюнедиле. Абхазлыла уа муну башларыны тёгерегине чёргегендиле. Бирсиле уа – къулакълары бла кёзлеринден къалгъан бетлерин жабып да къойгъандыла.
Аны эмда омагъын а жаш адам къыз къачырыргъа барса кийгенди. Келинле уа, аланы ариу жасап, эрини жууукъларына эмда къыйматлы затныча саугъалагъандыла. Кёпле тюени жюнюнден хазырланнган жумушакъ, жылы, сейир тюрсюнлю ысхарладан тигилгенлени жаратхандыла. Алай фабрикалада согъулгъан жарыкъ бояулу къумачладан жарашдырылгъанладан да къачмагъандыла.
Бай жасалгъан башлыкъланы патчахны тукъумундан келечилеге, орус аскер башчылагъа саугъалагъандыла. Революциядан сора аланы музейлеге бергендиле. Сейир, тарыхлы тукъум тамгъала салыннган башлыкъланы бир къауумларын бюгюнлюкде Эрмитажны галереясында кёрюр онг барды.
Башлыкъ эр кишилени юс кийимине саналгъанлыкъгъа, Россейде онтогъузунчу ёмюрню ахырында жыйырманчыны уа ал жылларында аны тиширыула да жюрютюп тебирегендиле. Ол моданы ал атламларын этдирген а Мария Фёдоровна эди. Аланыкъыла алтын халыла бла оюула тюшген, бай жасалгъан жукъа ысхарладан тигилген аламат ариу затла болгъандыла. Орус шахарлада ол заманны бийик модасына келишген жукъа башлыкъчыкъны шахар гимназиялада окъугъан къызла да, аны кеслерича жасап, сюйюп жюрютгендиле. Анга шагъатлыкъны биз кёп телефильмледе кёрюрге болабыз.
Жолоучуну сууукъдан сакъларгъа деп жарашдырылгъан баш кийим заман бара баргъанда бай миллет юс быстырланы жасагъыча болгъанды. Алай элледе жашагъан къой, мал сюрген таулуланы уа ол не заманда да къардан – жауундан къутхаргъан чынтты нёгери эди.
Бусагъатда биз анга жангыдан къайтханбыз дерчады. Нальчикни орамларында салкъыныракъ кюнде боюнларына башлыкъ атып чыкъгъан жаш адамланы дайым да кёребиз. Билмейме бирсиле анга къалай къарайдыла, алай мени оюмума кёре, ол эр кишини сыфатына болмагъанча тап келишеди.
