Урушда, мамыр жашауда да хар заманда ал сатырда эди

Уллу Хорламны – 75-жыллыгъына    

Ахшы ишлери, ариу къылыкълары бла кёпге дери халкъны эсинде къаллыкъ адамларыбызны сагъынсакъ, ол тизмеде биринчи сатырда сюелгенлени араларында Башийланы Огъурлуну жашы Магомет да боллукъду. Ол кёп жылланы Къабарты-Малкъарны Халкъны жашау жумушларын жалчытхан министерствогъа башчылыкъ этгенди. Алай ары дери аны жолу ныхытлы эди.

Ол Огъары Малкъарда Зарашкыда туугъанды. Кесинден сора да, аны юч къарындашы, бир эгечи болгъанды. Аталары  сабийлени аш-азыкъ, кийим, башха керекли затлары бла жалчытханды. Билим алырларын, окъуулула болурларын излегенди. Жарсыугъа,  аны кёралмады. Отуз жетинчи жыл жууукъ - тенгни, ахлуну да жарсыта,  дуниядан кетди. Ол заманда Магометге онбеш жыл бола эди.

 Жаш элде школну тауусады. Андан сора Нальчикде педучилищеге киреди. Къыркъынчы жыл аны да бошап къайтхандан сора комсомолну Черек райкомунда ишлеп тебирейди. Бир  бёлюмге башчылыкъ этеди.

Алай уруш башланды да, жашланы къыстау аскерге алып тебиредиле. Экинчи кюн къарындашын Адрахманны чакъырдыла. Ол Майкопда тёртюнчю атлы аскер корпусха тюшгенди. Къыркъ ючюнчю жылда сермешледен биринде жоюлгъанды.

Бираздан къарындашы Зашко да кетеди фронтха. Дагъыда къауум замандан Магометни да чакъырадыла. Юйде акъылбалыкъ болмагъан къарындашы Хызыр къалады.

Магомет 417-чи дивизияны 448-чи энчи батальонунда къуллукъ этип тебирейди.  Биринчи сермешге  Моздок тийресинде къатышады - 1942 жылда  20 сентябрьде. Немислиле бизникиле тургъан жерге бир ненча  кере чабыууллукъ этедиле. Аскерибизни бираз  артха сюредиле. Болсада шахаргъа жеталмайдыла. Экинчи кюн а аланы кеслерин артха къуууп  тебирейдиле.

Алай башланнган эди малкъарлы жашны уруш жоллары. Кёп шахарланы  бла эллени азатларгъа къатышханды. Ала аны хар бири да ахыр кюню болургъа боллукъ эдиле. Аллахны ахшылыгъындан, аладан къутулгъанды.

Сталинград тийресинде сермешледен биринде батальонну комсоргу Баший улу, топ-окъ атылгъанына да къарамай, командирле тургъан жерден биринчи окоплагъа телефон байламлыкъны кёп кере тохташдыргъанды. Бир ауукъ  замандан жигит жашны политсоставны хазырлагъан къысха курслагъа окъургъа жибередиле.

Магомет, аны тауусуп, лейтенант чыны бла кесини бёлюмюне къайтады. Келгенлей, жаяу аскер батальонну комсоргуна саладыла. Кёп да турмай Кантемировка ючюн сермешге къатышады. Анда кёргюзтген жигитлиги ючюн  полкну комсоргуна сайлайдыла.

Андан сора Кърым жарым айрыкам,  Мелитополь, Перекоп, Чонгар шахарла ючюн атышыулада болады. Ала бек къызыу сермешле эдиле. Ёлюп кетгинчи ол аланы унутмагъанды.

Къыркъ тёртюнчю жыл. Жаз башы. Жабалакъ жауа. Магомет къуллукъ этген аскер бёлюм черекден ётеди. Ол кезиуде гитлерчиле уллу сауут кючлери бла чабыууллукъ этедиле. Къызыу сермеш башланады.  Бизникиле немислилени  танкларын кёп санда  кюйдюредиле. Ол заманда ала артха ыхтынадыла.

Минала салыннган жерге жетгенде, сапёрла аланы кетере тургъанлай, дзотладан душманла атдырып тебирейдиле. Аланы къурутургъа керек эди. Заданияны Магометге буюрадыла. Ол,  къауум нёгер да алып, дзотланы бирси жаны бла ётюп, гранатла атып, немислилени къырадыла. Аны хайырындан совет аскерчилеге андан ары барыргъа жол ачылады. Ингир алагъа Жанкой шахарны эркин этедиле.

Бираздан а Севастополь ючюн сермеш  башланады. Белгили  Сапун тауну къатында атышыуда таулу жаш энчи ётгюрлюгюн кёргюзтеди. Алайда ротаны командири жигитча жоюлгъанда, оноуну къолгъа алады.  Аскерчилени алларына ётюп, гитлерчиле таба чабады. Сюнгю урушха киргенде, душманладан тёртюсюн агъызады.

Сермеш бираз шошаяды. Алай   немислиле жангыдан пулемётдан атдырып тебирейдиле. Аны агъызыргъа Магомет эки нёгери бла тебирейди. Жашла, сюркеле барып, гранатла атадыла. Пулемёт тохтайды. Алай андан окъ тийип, Магомет ауур жаралы болады, госпитальда иги кесек жатады.

Андан чыкъгъандан сора Къайсын бла да тюбешгенди.  «Сын отечества» деген аскер газетни окъуй тургъанлай, анда поэтибизни назмуларын кёреди. Аны юсю бла Къулий улуну къайда болгъанын билип, аны ишлеген жерине барады. Бир бирлерине къууанадыла, алай халкъны кёчюрюлгени ючюн а бек жарсыйдыла.

Бу эки айтхылыкъ жаш бир бирлери бла шуёхлукъ жюрютгендиле. Къайсынны 1977 жылда «Тюнене» деген назму китабы басмаланады. Магометге  бергенинде былай жазылыпды: «Мени багъалы тенгим, сюйген адамым, фронтдагъы шуёхум, иги таулуладан бири, Башийланы Мухамматха. Узакъ ёмюрлю бол!».

Магомет немислиле бла дагъыда Югославияны, Австрияны, Чехословакияны жерлеринде бардырылгъан сермешлеге къатышады. Аскерден а 1946 жылны аягъында эркин этиледи. Андан сора жууукъларын кёп излеп, Къыргъызстанны Ош областыны Наукат районуну Чапаев атлы колхозунда табады. Андан къайтхынчы, областьны промкооперациясыны председателини экинчиси, мебель фабриканы директору болуп тургъанды.

Бери келгенден сора уа оналты жылны Къабарты-Малкъарны халкъны жашау жумушларын жалчытхан министрини къуллугъун бардыргъанды. Бу ишинде да уллу къурау хунери болгъанын кёргюзтгенди. Республиканы эллеринде,  районларында адамланы жумушларын жалчытхан юйле ишлетгенди, кёп ишчи жерле къурагъанды, специалистле хазырлагъанды. Ала, адамланы юйлерине барып, бузулгъан телевизорларына, холодильниклерине, башха затларына ремонт этгендиле. Тау жайлыкълагъа окъуна барып тургъандыла.

Бир жол обкомну биринчи секретары Тимбора Мальбахов Магометни ишин кеси тинтгенди. Ол заманда анга кёп ыспас да этип: «Ишни тюз былай аламат къурагъан болурса деп турмай эдим», - дегенди.

Урушда, урунууда болса да, Магомет хар заманда ал сатырда эди. Буюрулгъан борчун айыпсыз тамамлагъанды. Кёп алгъышлагъа, сыйгъа да тийишли болгъанды. Къыйынын къырал да унуталмагъанды. Къазауатда болдургъан жигитлиги ючюн Ата журт урушну  I-II даражалы орденлери эм кёп майдалла бла саугъаланнганды. Урунууда жетишимлери ючюн а Урунууну Къызыл Байрагъыны эм Халкъланы шуёхлукъларыны орденлери берилгенди.

Заманы жетгенде уа, пенсиягъа чыкъгъанды, алай юйде тынчайып турмагъанды. Шахарны школларында бола, окъуучула, устазла бла жолугъа, урушну юсюнден хапар айтханды. Кеси уа 1997 жылда дуниядан кетгенди.

Юйюрюню юсюнден сагъыннганда, бийчеси Огъурлуланы Абидат бла бир жаш, эки къыз ёсдюргендиле. Алим Пятигорскда  тыш къыраллы тиллени институтун бошагъанды. Танизат бла Сакинат да окъугъандыла, билим алгъандыла. Бири Нальчикде ательеледен биринде таматалыкъ этгенди, экинчиси да музыка школда ишлегенди.

ОСМАНЛАНЫ Хыйса.
Поделиться: