Тиширыу тютюн иче эсе…

Тыш къыраллада тютюн ичгенлени саны азая эсе, Россейде уа кёбейип барады. Миллет республикалада болум игирекди деген ётюрюк айтырыкъды. Бизде да, эр кишиледен, жашладан сора да, жарсыугъа, бир-
бир тиширыула, жаш къызчыкъла да тютюнсюз болалмайдыла. Бу  проблеманы юсюнден КъМР-ни Наркология диспансерини врачы-наркологу А.А. Пачевге тюбеп, ушакъ этгенбиз.

-Артур Аюбович, адам тютюннге терк окъуна нек юйренип къалады?

- Анда никотин барды, аны хатасындан тютюн ичип бир башлагъан артда аман къылыгъын къоялмайды. Бирле бир жыл ичмей турадыла да,

сора биягъы башласала уа, эки кереге кёп ичедиле. Мен кесим юч-тёрт кере къойгъанма тютюнню, алай, тёзалмай, алгъыннгы жолума къайтып тургъанма. Бир жол а къызым: «Папа, сенден бир затны тилерик эдим», -дейди. Мен а: «Айт. Къолумдан келген зат болса, этерикме», - дейме. Ол: «Тютюн ичгенинги къой», - дейди. Ийнанамысыз, уялгъан этген эдим сабийимден. Андан бери беш-алты жыл болады, мен а тютюннге бир кере да узалмагъанма.

-Жарсыугъа, шёндю школчу, студент къызла, уллу тиширыула да эр кишиле бла теппе-тенг ичедиле тютюнню.

-Бу проблемагъа жаланда врачла угъай, битеу жамауат да эс бурургъа керекди. Нек дегенде тютюн ичгени ючюн тиширыуну къарны болмазгъа неда сабийи кетерге боллукъду. Къагъанакъларына ёшюнлерин берген аналагъа тютюн ичерге арталлыда жарамайды. Бизде уа сабий тууучу юйню арбазында ауурлукълары болгъанла да, къолларында сабийлери бла чыкъгъанла да тютюн ичедиле.

-Кертисин айтханда, кёпле: «Битеу дуния да ичеди тютюн, башхалагъа болгъан, манга да болур», - деп къоядыла.

-Терсдиле. Жаланда юч -тёрт тарих келтирирге сюеме.Саулукъ сакълауну битеудуния организациясы билдиргеннге кёре, хар жылдан тютюн ичгенлерини хатасындан тёрт миллион токъсан минг адам ёледи. Тютюнчюлени жашаулары башхаладан эсе жыйырма жылгъа къысхады. Хау, жер башында бир миллиарддан да кёп адам тютюн ичеди. Алай аладан бирине да андан хайыр тюшмегенди.

Тиширыуланы уа тютюн ала бек сакъ болургъа кюрешген затларын урлайды -ариулукъларын. Чачлары тюшеди, тишлери саргъаладыла, артда уа къараладыла, тиш этлери ауруп къыйналадыла. Кёп тиширыула тютюнню хатасындан тишсиз къаладыла, ариу сыфатларын да тас этедиле. Жыйырмабешжыллыкъ тютюнчю къыз къыркъжыллыкъ тиширыугъа ушайды. Не десек да, тиширыуну ариулугъуна, аны кёзлерине, чачына, къолларына тютюн арталлыда келишмейди.

-Бир-бир тиширыула, тютюнню къойсакъ, семирип башлайбыз, дейдиле.

- Ол ётюрюкдю. Алыкъа тютюн адамланы арыкъ этип кёрмегенме. Кесигиз тютюнчю семиз адамланы эсигизге тюшюрчюгюз, ала арыкъ нек болмайдыла?

-Телевиденияда сюйген артистлерибиз, белгили политикле, бизнесменле - барысы да тютюн ичедиле.

-Ол тюйюлмюдю палах. Алагъа къарап, халкъ да букъулатып башлайды. Мени акъылыма кёре, тютюн ичерге жарамагъан жерлени кёпден-кёп этерге керекди.Ишде, кафеде, ресторанда тютюн ичерге эркинлик болмаса, тютюнчю ангыларыкъды аны аман къылыгъы башхалагъа заран тюшюргенин.Бюгюнлюкде уа школчу къызчыкъла бла жашчыкъла окъуна, уялмай, орамлада тютюн тартып айланадыла.Быллай жарсыулу хал школлада юйретиу, ангылатыу иш бек къарыусуз баргъанына шагъатлыкъ этеди.

-Эр кишиледен эсе тиширыулагъа бакъгъан къыйынмыды, тынчмыды?

-Къыйынды. Тютюн ичиуден да, ичгичиликден да. Бусагъатда ишсизликни хатасындан тиширыуланы кёбюсю базарлада ишлейдиле. Къыш къыямада, сатыу этеме деп, эрттенден ингирге дери тышында тургъан тынч тюйюлдю. Мен аланы ангылайма, кёбюсюню юйлеринде сабийлери сакълайдыла.Сууукъгъа тёзалмай, жылыныр ючюн тиширыула базарда тютюн да, аракъы да ичедиле. Бир-бирлери артда ичгичиле боладыла. Ичгичиле ёледи деген заманда тюшедиле бизге ансы, кеси ыразылыкълары бла келмейдиле.

Ичгини, тютюнню кеси аллыма къоялмайма, манга врачны болушлугъу керекди деген тиширыуну тапхан бек къыйынды. Аны себепли жууукъла-тенгле «не ишим барды, не зат этгенин кеси биле болур» демегенлей, бек алгъа ариу айтып ангылатыргъа, болмаса уа, урушургъа, андан да магъана чыкъмаса уа, врачха элтирге борчлудула. Миллет республикада тютюнчю, ичгичи тиширыуланы саны ёсюп баргъаны барыбызны да жарсытыргъа керекди.

-Тютюн ичиу ракны къозгъайды деген кертимиди?

-Кертиди. Тютюн ичген адамны ёпкелерини рак болурларыны къоркъууу ичмегенледен эсе он кереге уллуду. Сагъыш этигиз: он кереге! Алгъын тютюнчю тиширыуланы арасында эринлери рак болуп ауругъанла кёбюрек тюбеучю эдиле. Энди азыракъдыла – тютюнле фильтр бла чыгъадыла. Тютюн жюрекге да бек аманды. Аны себепли бу осал къылыкъгъа юйрене тургъанлагъа былай айтыргъа сюеме: жашаргъа сюе эсегиз, тютюн ичмегиз. Адам саулугъун бузаргъа угъай, сакъларгъа борчлуду.