Гвардиялы лейтенант - Калининградны къоруулаучусу

Уллу хорламны 75- жыллыгъына

84-чю гвардий мараучу аскер бёлюмню командирини строевой жаны бла орунбасары гвардий лейтенант Таппасханланы Османны жашы Мырта (бир-бир документледе аны аты Мурта деп жазылыпды) Уллу Хорламны кюнюне дери эки ай къалгъанда ауушханды.  Ол Восток Пруссияда Зеедаеву элни тийресинде басдырылыпды (бюгюнлюкде Калининград областьны Гурьев районуну Голубево эли). 

Къолума тюшген суратдан манга ачыкъ кёзлери, жютю къарамы, кесин ёхтем тутхан, ариу таулу жаш къарайды. Мырта билимли адам болгъанды – ол Яникойну  Эл советини  партия комитетине башчылыкъ этип тургъанды, артда Чегемни район администрациясында да ишлегенди.  «Андан аны Краснодаргъа аскер училищеге жиберген эдиле. Урушха да андан кетгенди», - деп эсгереди аны тамата жашы Науруз.   

Таппасханланы уланы урушха кетгенде, аны бир биринден гитче беш сабийи  къалгъанды. Тамата Наурузгъа жаланда алты жыл толгъан эди. «Атабыз жаралы болуп, анабыз Зули аны кёре баргъанды госпитальгъа. Кичибиз Мухадин  андан сора туугъанды», - дейди  Науруз.

Мырта къайда урушханы, къаллай къыралланы, шахарланы къоруулагъаны белгисизди. Бюгюнлюкде  Интернетде Уллу Хорламны тарыхына аталып тюрлю-тюрлю сайтла къуралгъандыла, ол санда Къоруулау министерство да кесини архив документлерин басмалагъанды. Алада совет аскерчилени юслеринден толу хапар алыргъа онг барды.

Мен аланы да тинтип кёрдюм, алай Таппасханланы Мыртаны юсюнден  шартла аздыла – ол аскерге чакъырылгъаны эмда къайда  басдырылгъаны. Болсада ол урушла, сермешле бла Кавказдан Восток Пруссиягъа дери жетгенди, къазауатны отунда юч жылны «къайнагъанды».  Ол шагъатлыкъ этеди аны жигитлигине, батырлыгъына, уста аскерчи болгъанына да. «Атам эки кере жаралы болуп, госпитальда жатып чыкъгъанды. Аны къайдан билеме десенг, юйде телеграмма сакъланнганды. Ол сау-саламатма, кесиме бакъдырып, аскер бёлюмге кетип барама, деп жаза эди анабызгъа», - дейди Науруз.

Мырта бла Зули кеси заманларына кёре билимли адамла болгъандыла. Айтханымча, Мырта Краснодарда окъугъанды, Зули а Нальчикде Ленинчи окъуу шахарчыгъын бошап, Яникойда школда устаз да болуп тургъанды. Ала бир бирлерине жазмай къоярыкъ тюйюл эдиле. «Фронтдан письмола болгъандыла, - дейди Науруз.   -  Атам таулу халкъ кёчюрюлгенин биле болмаз эди, Яникойгъа жашагъан юйюбюзге ийип тургъанды аланы.   Посылкала  да этгенди, суратларын да ийгенди.  Анабыз аланы окъуй да, жюреги къыйнала да, жиляй, биз да аны биргесине сарнай… Аммабыз, келинини жюреги жарылып къалады деп, къоркъуп, аланы кюйдюрюп къойгъанды. Атабыз а сау-саламатма, урушама, манга жарсыма деп жазады, деучю эди анабыз». 

Аталарыны къадарын билирге сюйюп, сабийле аны кёп излегендиле. Мырта 1945 жылда 24-чю февральда ёлгенди. Къабырын а урушдан сора иги кесек заман озгъандан сора тапхандыла.   Аскер Комиссариатдан Таппасханланы юйюрге  жууап 1987 жылда келеди.

«Ол  къалайда басдырылгъанын билгенде, анамы да элтип, ары   баргъан эдик. Ызы  бла гитче эгечим Майрусхан бла бир эгечибизни къызы да жокълагъандыла аны. Анда этилген суратла бюгюн да   юйде бек уллу ырысхыча, байлыкъча сакъланадыла.  Къабыр къызыл кирпичден къаланыпды.  Кенг  къабыргъада 1200 офицерни  бла аскерчини аты жазылыпды.   Текушев деп бир къабартылы тукъумну да кёргенме анда», - дейди Науруз.

Эсгертмени къатында элледен биринде жашагъан тиширыугъа тюбеп, андан сермешни юсюнден хапар алыргъа да насыбы тутханды. «Анга   урушну кезиуюнде 13-14 жыл толгъанын айтханды. Жер тепгенча  окъуна  кёрюннгенди, сермеш асыры къатыдан, немислиле, совет аскерчилени   барысын да къырып къойгъандыла, алагъа болушлукъгъа башха аскерле келгинчи, дегени эсимдеди», - дейди Науруз, кёлю толуп. 

Таппасханланы юйюр битеу кёчгюнчю миллетле бла бирге киши жеринде жашауну къыйынлыгъын, кюйсюзлюгюн  сынагъанды. «Мен   аппабыз – анамы атасы Къудайланы Къайсында  - тургъанма.  Биз бир бирден узакъда жашамагъанбыз.  Халкъны  кёчюредиле  дегенде, аппа мени юйге ашырады. Бир акъ тончугъум бар эди да, аны да киеме да барама. Арбазгъа киргенимде, анда бир аскерчиле турадыла. Ала  атабызны офицер кийимлери бла суратларын кёргенлеринде,    алыргъа сюйген затланы барысын да жюклерге эркин этип,   бизге бек болушхандыла», - дейди Науруз. 

Кёчгюнчюлюкде Таппасханланы юйюр Къыргъызстанда Кант областьда Саржон колхозгъа тюшгенди. Жерни къазып, бир юйчюк ишлеп, биринчиден  анда   жашап тургъандыла.  1947 жылда уа Къазахстаннга    Таппасханланы тукъум аслам болгъан элге кёчедиле.   Бизге бу хапарны айтхан Науруз а   Яникойда Эл советни председатели, форель заводну директору болуп кёп жылланы ишлегенди. 

Юйюрню кёчгюнчюлюкде сау къалдыргъан Зули а адежли, намыслы сабийле ёсдюргенди. Ол алгъаракълада жашаууну 96-жылында  ауушханды. Бюгюнлюкде уа Мыртаны бла Зулини 50-ден аслам туудукълары бардыла. Аллах аланы ёмюрлерин узакъ этсин!