КЕСИБИЗГЕ УА НЕ КЪАЛЛЫКЪДЫ?

Кеси кесибизге къалай болсакъ да, тышындан келген адамгъа хар заманда да иги болургъа кюрешгенбиз. Аны кёлюн алайыкъ ансы, бизден къорагъан окъуна этсин. Артдан-артха уа ол къалай эсе да тёреге айланып барады. Алай хар затны бир чеги болургъа керекди.

Юйюнге къонакъ келе эсе, къолунгдан келгенча сыйла: ашат, ичир. Алай ол мени тилими ангыламайды деп элинги, жеринги, сууунгу атын аны тилине нек кёчюресе? Аны къой да, биз ол затны жангы атын энишге, ёрге ётгенде кёрсюнле деп жазып салабыз. Ийнанмаймысыз? Ийнанырча тюйюлдю, алай шартды.

Бир юлгю келтирейик. Алгъаракълада Огъары Малкъаргъа барыргъа тюшеди. Черек ауузу ариуду, не айтдыраса. Бютюнда Чирик кёлге жетген жери. Чукуйлары булутланы жыргъан таула ортасында уллу, терен, тёп-тёгерек кёлге къарасанг, Аллах жаратхан сейирликден кёзюнгю алалмайса, алайдан кетеригинг келмей тураса.

Узакъ жерледен бери жюзле, мингле бла адамла келедиле. Кёкде учхан булутланы суратларын алгъан кёлге къарайдыла, ол тийреде, аш юйледе таулу хычинле, шишликле, жаубауурла ашап, заманларын зауукълу ётдюрюп кетедиле. Юйлерине келселе уа: «На Голубых озёрах аламат солудукъ», - дейдиле.

Хау, алай айтырыкъдыла, башха тюрлю угъай. Некми дейсиз? Ёмюрледен бери бу тийреледе жашап келген ата-бабаларыбыз айтхан Чирик кёлге ким эсе да биреулен Голубые озёра дегенди да, биз а аны сен тюз айтаса деп къойгъанбыз. Аны бла керти таулу аты, орусчагъа бурулуп, жангы ат къуралып къалгъанды. Кеси арабызда окъуна: «Къайрыса», неда «Къайданса», - деп сорсакъ, «Голубойдан», «Голубойгъа», - деп къоябыз. Ол неге ушагъан затды?!

«Чирик» деген сёз а бизни тилде бай дегенни магъанасын тутады. Кертиси бла да алай тюйюлмюдю? Ненча ёмюрледен бери кёлден, къошулгъаны болмай, сууу кетип турады. Ол а байлыкъ болмай, не затды? Огъесе тышындан келгенле таулу сёзню айталмазла депми къоркъабыз? Угъай! Бек тап айталлыкъдыла. Бизни тилден жумушакъ, ариу, бай да тил жокъду. Анга кёре къарачай-малкъар тил дунияда бек эрттегилиледен бирине саналады. Аны ангыларыкъ, кётюрлюк да жаланда кесибизбиз. Кесибизден башха аны ючюн биреу къайгъырлыкъ тюйюлдю.

Жер-суу атларыбыз а малкъар халкъы ёмюрледен бери бу тийреледе жашап келгенин, ол бизни Ата журтубуз болгъанын белгилейдиле. Башхабыз жокъду. Ма деп бир киши да кесиникин берлик тюйюлдю. Бизни борчубуз ол болгъанын сакъларгъады. Бюгюнлюкге дери ата-бабаларыбыз аны тынгылы эте келгендиле. Мындан арысында уа ол бизни боюнубуздады.

Аны уа къалай этерге керекди? Мени оюмума кёре, жерлерибизни атларын тохташдырайыкъ. Жокъду бизде атсыз не аууш, не тау, неда черек. Бир-бир ташланы окъуна бардыла атлары. Аланы хар бирине, къылыкъларына ушатып, атла аталгъандыла. Ала тохташдырылыргъа эмда жазылып салыныргъа керекдиле. Ансы жерлерибизни атларын орусчагъа бура неда атсыз эте барсакъ, биз аны къалай бла сакъларыкъбыз?

Дуниягъа белгили ариу жерлерибизни: Минги тау тийреси – «Приэльбрусьягъа», Чирик кёл – «Голубойгъа», Чегем чучхурла – «Водопадлагъа», Тыжынты уа «Девичьи слёзыге» бурулуп къалгъандыла. Аллай юлгюлени дагъыда келтирирге боллукъду. 

Бюгюнлюкде халкъла Совет Союзну заманында тюрлендирилген эл, журт атланы буруннгулуларын къайтарадыла. Бизге уа алай этерге нек жарамайды? Огъесе энчи закон чыкъсын депми сакъларгъа керекди? Ол а жууукъ заманда боллукъ тюйюлдю. Келигиз, кеси къайгъыбызны кесибиз этейик – жерлерибизни, сууларыбызны ата-бабаларыбыз жюрютген атларын сакълайыкъ.