«Артист сахнада битеу халкъны къадары, жазыуу аны къолунда болгъанча алай ишлерге борчлуду»

Къабарты-Малкъар, Ингуш республикаланы халкъ артисти, Россейни халкъларыны артиадасыны  лауреаты, Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны директору Жангуразланы Байдуллахны жашы Мажит. Бу жарыкъ кёллю, ачыкъ жюрекли, къудурет фахмудан толу юлюшлю сахна жулдузну танымагъан бизни республикада угъай, битеу Шимал Кавказда да хазна болмаз.

Белгилисича, халкъ арасында актёрну борчу уллуду: актёр – ол художникди, философду, жамауат къуллукъчуду, художестволу сёзню устасыды. Театр а къайсы заманда да миллетини кюзгюсю болгъанды. Ол жорукъну Жангураз улу бир заманда да унутмагъанды. «Халкъынга, тутхан ишинге, берген сёзюнге кертичилик – ма аладыла чынтты эр кишини эм ахшы актёрну ышанлары», - дейди ол.
 

Кёпле Мажитни комедиялы актёрча кёредиле, алай ол тюз оюм тюйюлдю.  Аны амплуасы андан кенгди: трагедияны жигитинден башлап драмалы персонажгъа дери. Артистни чыгъармачылыкъ жетишимлери кёпдюле. Ала Малкъар театрны сахнасында ол къурагъан аламат сыфатладыла: Тёппеланы Алимни «Артутайында» Лука, Н. Гогольну «Къатын алыуунда» Къуймакъ, Г. Горинни «Геростратны унутургъа» пьесасына кёре салыннган оюнда тутмакъчы, Р. Шериданны  «Дуэньясында» дон Херонимо, Токумаланы Жагъафарны «Чонай къатын алады» дегенинде Чонай, Ж.- Б. Мольерни «Тартюфунда» Оргон, Б. Нушични «Философияны докторунда» Живота эм кёп башхала. 
 

Театр уллу кёллюлени сюймейди, андан сора да, ол ишге толусунлай берилгенлени, чыдамлы инсанланы излейди. Мажит аллайладанды: жашауун  сахна искусство бла къаты байлагъан чынтты артист.
                             

Иш кёллю, жарыкъ юйюр

Жангуразланы Мажит 1967 жылда ариу тау эллерибизни биринде – Бабугентде туугъанды. Ол адет-тёрелени тутхан, адам къолуну къыйыныны багъасын ангылагъан, уллугъа, гитчеге да хурмет эте билген уллу, ариу юйюрде ёсгенди. Атасы Байдуллах жарыкъ кёллю жыргъа, хапаргъа уста адам эди. Уруш аулакъланы отларын кёрген фронтчу артда мамыр жашауда эл ферманы таматасы, бригадир да болуп  ишлегенди. Байдуллахха Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени  да берилгенди.

Анасы Тюменланы Ортабайны къызы Сакинатха бюгюнлюкде 80 жыл болады. Сабийлери айтханнга кёре, ол билген эрттегили жырланы, ийнарланы башхаладан эшитген окъуна этмегендиле. 

Ма аллай ишчи, жырны-оюнну сюйген юйюрде ёсгенди бизни жигитибиз. Ол гитчелигинден окъуна не къыйын жумушха да табылгъанды, къой кютгенди, чалгъы чалгъанды. Эллиле да бек сюйгендиле жарыкъ кёллю, кимни да къууандыра, кюлдюре билген жашны. Атына да ийнакълап  «артист» дегендиле. «Къоншу тиширыула базаргъа барлыкъ болсала уа, анама келип, Мажитни эрттенликде орамгъа чыгъарып бир тур, анга тюбесек,  жолубуз иги болуучуду, деучю эдиле. Билмейме, жашау тюйгенден сора ол тазалыкъ менде сакъланнган болурму», - дейди,  сагъышланып, ушакъ нёгерим.
                           

 Бийик умутланы жолунда

Жолла, жазыу да жашауда бизни къайры элтириклерин, жетдирликлерин киши да биле болмаз. «Къадар хар нени да кеси сюйген инсанлагъа тап тюшюреди»,- дегенди французлу философ Ф. Ларошфуко. Баям, Мажит къадар сюйгенлени къауумундан болур. 

1987 жылда аскерде къуллукъ этип къайтханлай, ол ГИТИС-де окъургъа сайлау урумланы  жетишимли ётгенди. Анда, ара шахарда, ол  шарт ангылагъанды къадар анга  ариу кёзден къарагъанын эмда чыгъармачылыкъ къолайлыгъын толусунлай жашаугъа кийирирге онг чыгъаргъанын. Аны себепли кече-кюн демей  окъургъа кёлленнгенди. 

А. Луначарский атлы ГИТИС-де ол  СССР-ни  халкъ артисти П.О. Хомскийни курсуна тюшгенди. Табийгъатдан берилген фахмулулугъу, итиниую, иш кёллюлюгю эм педагогланы ахшы кёзден къарагъанлары аны уллу жолгъа элтген гитче атламларын базыныулу этдиргендиле. Шёндю да ол къыйынларын аямагъанлай, аны тюрлю-тюрлю амплуалада сынагъанлай тургъан  устазлары Н.Д. Ковшовну, Д.Т.Ливневни  жюрек жылыуу бла эсгереди.

Белгилерге керекди, ара шахарда жашауну энчилиги Мажитни кёз къарамларын тюрендиралмагъандыла: ол алгъынча миллет культурасына кертичилей, халкъына табыннганлай къалгъанды.  Аны жюрегинде жашагъан Малкъаргъа сюймеклиги уа кюнден кюннге бютюн кючлене, жангы къарыу ала баргъанды. Ол кезиуледе ангылагъанды жаш артист халкъны культурасыны мурдорлары болгъан тил, эпос, фольклор, дин, икусство миллет театрны репертуарыны да мурдорлары болургъа кереклисин.

Онбеш жаш фахму къайтхан эдиле ГИТИС-де бийик билим алып. Мажитни къолунда уа айырмалы къызыл диплому. Мында уа алагъа ёз жерлери къучагъын жайып тюбегенди, Малкъар театр да ала бла ахшы умутларын байлап эди. Алгъа, алгъа, тохтамай алгъа! 
                         

  Кюлкю бла сагъышландыргъан

1998 жылда республикада Мажит къурагъан сатираны бла чамны ингири ётгенди. Аны аллында уа Каплан Вороков «Моя республика» газетде  былай жазгъанды: «Бу концертни бирсиледен энчилиги КъМР-ни сахнасына эстрада монолог жанрда ишлеген артист биринчи чыкъгъанындады. Бюгюнлюкге дери  быллай зат малкъар сахнада угъай, орус эм къабарты сахналада да болмагъанды».

Артистни кюлдюре билген фахмусу къанында болургъа керекди.  Чынтты актёр деп ол кезиуде айтылады. Чам бла сагъышландыра билиу,оюм этдириу хар бирине да берилмейди, алай Мажит ол жашырынлыкъланы чыгъармачылыкъ кючю бла кесине бойсундуралгъанладанды.

Ызы бла жыл да озгъунчу айтхылыкъ «О-ха-хай!» Музыка театрны сахнасын жарытханды. Ол концертде Мажитни жюгю уллу болгъанды – монологларын (аланы уа анга Токумаланы Ж., Къулийланы Х., Маммеланы И., Табакъсойланы М., Глашланы Б. жазгъандыла) айтханы бла бирге ол концерт программаны да аламат бардыргъанды. Аны биргесине уа Газаланы Алим, Мусукаланы Руслан, Мамайланы Фатима, Ольга Сокурова, къарындашла Апполаны Альберт бла Артур жыйылгъанланы къууандыргъандыла.
                         

   Театр – ёмюрлеге сюймеклик

Къыйынды актёргъа тохтамай алгъа барып тургъан. Биразгъа тохтап, жюрек жауунг тауусулса, артха бурулуп, жангы къарыу алып, алай келирге тийишлиди. Алай кёпге тохтагъанны уа чыгъармачылыкъ тотлукъ басып къояды. Ол затланы ангылап, Мажит да кесине солуу бермегенди. 

- Искусствону адамы бек биринчиден мени этгеним миллетиме жарармы деп сагъышлы болургъа керекди. Ишлеген а битеу халкъны къадары, жазыуу сени къолунгда болгъанча алай этерге борчлуса, - дейди жигитим.

1999 жылда Шериданны «Дуэньясы» малкъар сахнада тауча сёлешгени кёплени къууандыргъан эди. Мажит анда дон Херонимону ойнагъанды.  Л. Хорошавин  ол жыллада «Кабардино-Балкарская правда» газетде жазгъаныча,  актёрну оюну къараучуланы жюреклерине садакъ окъла жетдиргенча эди. Андан сора Къулий улу атлы театрны юсюнден ол ара шахарны театрларындан артха къалмай ишлеяллыкъды дегенча оюмла айтылгъандыла.

Башында сагъыннганыбызча, Мажитни кёп аламат рольлары къараучуну эсинде къалгъандыла. Аланы араларында «Тартюфдан» Оргон.  Аллай рольла бардыла, баш рольла болмай, алай битеу сахнада бола тургъан ишле аны тёгерегине тизилген. Оргон аллайладанды, спектакль кеси да малкъар сахнада кёргюзтюле тургъанладанды. 1991 жылда Жангураз улу бу жигитни сыфатында чыкъгъанынлай, болмагъанча къызыу къарсла къагъылгъан эдиле. Ол жаш актёрну къараучу жаратханын, кёрюрге сюйгенин билдирген къууанчлы шарт эди. 

Балтаны ал уруму къалай эсе да, ахыры да алайды дегенлей, бюгюн да барады Жангураз улу сахна искусствону къыйын жолунда Мельпоменагъа къуллукъ этгенлей, табыннганлай.  Сёзсюз, къараучу да сюйгенди аны. «Сау болсун миллетим. Аны ол сюймеклигин бир затха да алышаллыкъ тюйюлме, ол мени бек уллу, къыйматсыз саугъамды, насыбымды», - дейди ол кеси уа. Ол заманны тауушлукъ къарслары уа бюгюн да эшитилгенлей турадыла аны къулагъына, бирде къууандыра, бирде мудахландыра, сагъышландыра.
                           

 Хар затны кесини заманы, жери

2010 жылда Мажит Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны директоруну къуллугъуна салыннганды. Андан бери алай кёп заман озмагъанлыкгъа, ол аслам иш тындырыргъа жетишгенди. Театрны мекямы тапландырылгъанды, коллективни арасында байламлыкъла кючленнгендиле, жангы премьерала, сабий жомакъла терк-терк салынып башлагъандыла, гастроль тёреле да жангыртылып, бизни труппабыз къоншу республикаладан тышында да, тыш къыраллада даражалы фестивальлагъа къатышып къайтханды. 

Алгъаракълада  ала кечиннген мекям толусунлай театрны иелигине берилгенди. Республиканы Башчысы, башха къырал оноучула да кёз-къулакъ болуп, анда тынгылы реконструкция ишле бардырыладыла. Сёзсюз, Малкъар театрны тарыхында  кёп тюрлениуле болгъандыла, иги жумушла, къужур болумла да тюбегендиле. Хар затны кесини заманы, жери, сагъаты. Спектакльле да хар заманда айтхылыкъ болуп къалмайдыла, учхараракъ ётгенле да тюбейдиле. «Алай ол кезиуню ичинде бир зат а ахырысы бла да тюрленмегенлей келеди, - дейди Жангураз улу. - Ол да неди десегиз, Малкъар театрны иги ойнагъан, ишлерин сюйген, фахмулу актёрлары». 
                         

    Жашау нёгерле

Юйюр насыбы да тутханды артистни. Аны жашау нёгери Мамайланы Фатима КъМР-ни сыйлы артисткасыды, фахмулу макъамчыды, жырчыды. Жашлары Мусса студентди, ингилиз тилни аламат биледи. Къызчыкълары Мариям а школда окъуйду, ата-анасына ушап чыгъармачылыкъ жанына хунерлиди.

Бир жол Фатима бла ушагъыбызда ол юйюр жашауларыны юсюнден айта эди. Эслеген эдим аны хар сёзюнде, хар оюмунда баш иесине берген хурметни, намысны. Хау, искусствону жолунда баргъан эки инсаннга келишип турургъа бирде къыйын да бола болур. Алай бу юйюрде, сёзсюз, сюймеклик, сый-намыс, жарыкъ кёллюлюк жашайдыла. 

Жангуразланы ариу келинлери аламат хычинле этеди, аш хазырларгъа къолу бек устады. Ол кеси да хар келгеннге жарыкъ тюберге къарыуу болгъанын билдире, аланы юйлерини эшиклери хар заманда къонакълагъа ачыкъ болгъанларын жылы ышарыуу бла айтады. Быллай юлгюлю, фахмулу юйюрле халкъыбызда кёп болсунла.

Жангуразланы Нажабат.
Поделиться: