«Ариу тутушуу кёргюзтюп, спортну сюйгенлени къууандыргъанма деп ышанама».

Россейни бел баудан тутуп тутушуудан жыйымдыкъ командасыны келечиси Мокъаланы Мусагъа    «РФ-ни спортдан халкъла  аралы класслы устасы» деген сыйлы ат берилгенди. Ол Черек районну сабий-жаш тёлю спорт школуну тренериди, Россейни спортуну устасыды.  Муса бел баудан тутуп тутушуудан халкъла аралы чемпионду, бу эришиуледе доммакъ майдалны да иесиди.  Биз аны бла спортну бу тюрлюсюню энчиликлери, аны республикада айнытыуну онгларыны юслеринден ушакъ этгенбиз. 

- Муса, сен бел баудан тутуп тутушуу бла ненча жыл кюрешесе? 

- Сегиз жылгъа жууукъ болады, ары дери уа эркин тутушуу бла кюрешгенме, спортну бу тюрлюсюнден бир ненча эришиуледе да хорлагъанма. 2015 жылда бел баудан тутуп тутушуудан дунияны чемпиону болгъан эдим 75 килограмм ауурлукъда. 2011 жылда уа Дунияны Кубогун да хорлагъанма, Россейни чемпионума.

- Интервьюладан биринде чемпионатда къыргъызлы, молдаванлы, литовчу спортчула бла тюбешгенме дейген эдинг. Спортчуланы миллетлерини кёплюгю бел баудан тутушуугъа сейир ёсюп баргъаныны белгиси  болур?

- Ол азиялы, кавказны халкъланы тёрели спорту болгъанын айртырчады, бизде да ёмюрлени теренинден келеди. Бюгюнлюкде грек-рим, эркин тутушуу бла кюрешгенле да спортну бу тюрлюсюнде кеслерини къарыуларын сынаргъа угъай демейдиле. Аланы арасында олимпиадалы чемпионла да бардыла. 

2013 жылда уа  ол Универсиаданы программасына да кийирилген эди. Ол да себеплик этген болур бу аны даражасы ёсгенине. Андан сора да, жорукълары ачыкъдыла, судьяла балланы къалай салгъанлары да ангылашыныулуду, аны жашырын жерлери жокъдула.  Аны бла бирге бу тутушуу кеси да сейирди.  

- Бизни республикада уа ол къалай айныйды?

- Жарсыугъа, артыкъ бек угъай. Сёз ючюн, мен бла Эфендиланы Расул, ол а 90 килограмм ауурлукъда тутушады, Россейни чемпионлары болгъан эдик.  Ызы бла битеудуния чемпионатха къатышып,  мен алтын, Расул а кюмюш майдалла хорлагъанбыз. Алай, нек эсе да, бу жетишимлеге республикада эс бурулмай къалгъанды.   

- Бел баудан тутуп тутушууну энчиликлери уа бармыдыла?

- Аны эки тюрлюсю бардыла – эркин эмда классикалы. Аны баш жоругъу – тутушханла экиси да беллерине къысылгъан бел баудан тутуп, аны ахырда ычхындырмай жыгъышадыла.  Балла уа асламында грек-рим  неда эркин тутушуудача салынадыла, алай энчиликлери да барды. Сёз ючюн, эркин тутушууда стойкадан атсанг тёрт балл бериледи,  бел баудан тутушууда уа – эки. 

- Спортну олимпиадалы тюрлюлери башхаладан къайда терк айныгъанлары белгилиди. Сен акъыл этгенден, бел баудан тутуп тутушуу аны къауумуна кирирге уа боллукъмуду?

- Тутушууну бу тюрлюсю бла кюрешгенлени саны ёсгенине кёре, аны даражасы ансыз да уллуду дерге боллукъду. Аны ючюн олимпиадалы спортха кийирирге керекди деп да айталлыкъ тюйюлме. Бюгюнлюкде россейли гёжефле башхаладан кючлюдюле, сынаулудула. Битеу майдалланы бизни команда жыйса, башха къыралла сюерик тюйюлдюле. Эсигизге тюшюрюгюз, эркин эмда грек-рим тутушууну кетеребиз деп тургъанларын. Ол да бизни спортчуларыбызны жетишимлери бла байламлыды.  

Андан сора да, бел баудан тутуп тутушууну федерацияларыны араларында алыкъа бирлик жокъду. Бир уллу, магъаналы ишни толтурур ючюн а биригирге керекди.  

- Мен билгенден, сен Черек районда сабий-жаш тёлю спорт школда жашланы юйретесе, андан сора уа не бла кюрешесе?

- Къашхатауда школда  математикадан устазма. Кесими юсюмден айтханда, школну кюмюш майдалгъа бошагъанма, артда Москвада РФ-ни Правительствосунда финансла академияда окъугъанма, гитче къарындашым да аны бошагъанды. 

Сабийле бла кюрешген бек сейирди, аланы тюз жолгъа салыргъа, юйретирге  керекди. Бу ишде устазны, тренерни да жууаплылыгъы уллуду. Жараулагъа келген жашчыкъланы да дневниклерине къарап, кемчиликлери болса, тюзетирге болушама. 

-Мындан ары муратларынгы юслеринден да айтсанг эди.

- Саулугъум къойса, спорт бла кюреширикме. Былайда бир жарсыулу болумну юсюнден айтыргъа сюеме. Республикада бел баудан тутуп тутушуудан энчи федерация жокъду, аны ючюн жашланы хазырларгъа, эришиулеге ашырыргъа, битеу керекле бла жалчытыргъа ахча жетишмейди. Тренерим Гажонланы Юрийге  спонсор болушлукъ излеп турургъа тюшюучюдю. Сау болсунла, бизге болушханла бардыла. Алай кёп фахмулу жашла, къолайлары жетишмей, спортдан кетип къаладыла.

Къабарты-Малкъар тутушууну бу тюрлюсюнде жетишимли болурун  сюе эсек, анга эс бурулургъа тийишлиди. Алай анга да къарамай, бизни республика  бел баудан тутуп тутушууда алчы регионланы арасындады – Татарстан, Къарачай-Черкес, Башкирия бла тенгбиз.