Туугъан жерден багъалы къайда?

Дерс бошалды, къонгуроу эшитилди. Устаз столну юсюнден китапланы, башха затланы да жыйып башлады. Школчула да алтынчы дерсден сора юйге ашыкъдыла, бир бирлерине чам эте. Алай Мадина Азретовнаны аланы юйлерине иер акъылы жокъ эди: 

- Ашыкъмагъыз. Бусагъатда тюнене жазгъан Уллу Ата журт урушну юсюнден ишлеригизге  къарарыкъбыз. Бир сагъатдан а урушну ветераны келликди. Ол фашистледен къыралыбызны къалай къоруулагъаныны юсюнден айтырыкъды,-деди.

-Тюнене жазылгъан ишлерибиз бла бюгюннгю ветеранны уа не байламлыгъы барды?-деп, нёгерлерин кюлдюрдю Зауур.

Десрледен арыгъан, хауагъа чыгъаргъа сюйген жашла бла къызла Зауурну айтханына ыразы болуп жарыдыла. Мадина Азретовна уа, къашларын тюйюп, акъылын тюрлендирмезин билдирди:

- Сиз кюлюр бир жукъ кёрмейме былайда, - деди ол. – Зауурну соруууна уа жууап берейим. Жазгъан сочиненияларыгъызгъа мен ыразыма. Хазна къалмай, теманы ачалгъансыз. Алай бири уа къанымы окъуна бузгъанды. Сизден биригиз ол хорлам керек тюйюл эди, ол къадар адам да бош къырылгъанды,  деп оюмлайды. Мен билалмайма, аллай къужур оюм онжетижыллыкъ жашны акъылында неден туугъанын. Алай ол сочинение бир затны ачыкълады: биз, устазла, абаданла, бир магъаналы затны ычхындыргъаныбызны, тийишли юйреталмагъаныбызны.

Аны юсюнден барыбызгъа да сагъыш этерге керекди. Бир ауукъ заманнга жашла, къызла да шум болдула. Сора, бир бирге ал бермей: «Ким жазгъанды аны? Мадина Азретовна, айтыгъыз. Аны бла биз кесибиз сёлешейик. Айтыгъыз, эртте-кеч болса да, билликбиз», - дей эдиле.

- Мен сизге жукъ да айтмам. Бусагъат ветеран келсе, ол немислилени адамлагъа этген артыкълыкъларыны, ала къартланы, сабийлени да къалай жойгъанларыны юсюнден кеси кёргенин айтырыкъды. Сиз а оюм этигиз: бошму эди ол хорлам, - деп, устаз сёзню чорт салды.

Классха чалбаш эр киши кирди. Аны биргесине жаш да бар эди. Ветеранны кёкюреги орденледен, майдалладан толуду. Ол жашлай урушха кетгенин, аскер нёгерлерин тас этгенин, шахарланы кюйгенлерин, ёксюз сабийлени ачдан къырылгъанларын, къолсуз, бутсуз къалгъан нёгерлерин, хорлам ючюн къарыуларын, саулукъларын аямай кюрешгенлерин эсгерип, хапар айтды. Школчула анга шум болуп тынгыладыла. Аладан бири:

- Биргенге келген жаш а туудугъунгмуду? - деп сорду.

Ветеран бир кесек мудах эм ёхтем ауаз бла жууаплады:

-Хау, туудугъумду. Алай ёз туудугъум тюйюлдю. Аллымда атылгъан бомбадан сора мен, шуёхум да госпитальгъа тюшебиз. Ол ёлюрден алгъа аны юйюрюне кёз-къулакъ болуп туруруму тилеген эди. Сёзюме кертичилей болгъанлай келеме.

Классда къаты къарс ургъан таууш эшитилди. Жашла, къызла да эшикге чыкъгъанларында, тёгерек къарангы бет алгъан эди. Кёкде жулдузла бир бири бла ойнай, сакъ желчик да ура. Ай да, булутла артына бугъа, сора чыгъа да, жерге кесини жарыгъын иеди.

- Зарина, келемисе бизни бла, огъесе?.. - къызла алагъа Хамитни жанлагъанын кёрдюле. Ол Заринагъа айланып айтды:

- Бер, сумкангы элтейим. Биягъы аны китапладан толтуруп айлана болурса?

Къыз да, китапла окъургъа деп алыннганларын, беш айдан школну да бошарыкъларын жашны эсине салды.

- Жарсыма. Башхаладан осал экзаменлени мен да бермем.Атам, анам сау къадарда, мени ючюн бир затны да аярыкъ тюйюлдюле. ЕГЭ-ден да къутулуп, аттестатымда иги белгиле боллукъларына ийнан,-деп жууаплады.

- Сен къалай айтаса алай? –деп, къыз да анга кесини оюмун билдирирге кюрешеди. – Хар нени да сатып алыргъа боллукъду деген акъылгъа нек ийнанаса?

- Къаллай сабийсе алыкъа сен, Зарина. Тёгерегингде жашауну кёрмеймисе? Сен кече-кюн демей окъургъа кюрешесе. Мен а, кесинг айтханлай, хуржунума бир дефтерни сугъуп жюрюгенликге, экзаменлени сенден эсе иги берликме. Зарина, мудах болма. Атам, анам да экибизни юсюбюзден биледиле. Ала да сени бек жаратадыла. Хар затны таплыгъы бла этерикдиле. Сен а, ариу къыз, саулугъунгу сакъла. ЕГЭ тюйюлдю жашауну магъанасы.

Къызгъа аны сёзлери ачыу тийдиле:

- Кесинги оноуунгу эт, мен да кесими оноууму этерме,-деп, юйюне кирип кетди.

Зарина жукълаялмай кёп турду. Хамитни айтханы анга тынчлыкъ бермей эди. Ол жашны бек жаратады. Аны башхалагъа ушамагъанын биледи. Хамитни  ариулугъу, кесине базыннганы, школда нёгерлеринден ахчасын къызгъанмагъаны да, сёзсюз, къызны жюрегин тынчлыкъсыз этгендиле. Кёп къызла сюерик эдиле Хамитни кеслерини къатларында кёрюрге. Ол а школгъа ариу, жангы машина бла келеди, жаланда Заринаны жаратханын да жашырмайды.

Онжети жылында жаш кёп тыш къыраллада болгъанды. Аланы юслеринден айтып башласа, дайымда къайтарыучуду:

- Анда аллай бийик культура барды.

Аны ол хапарларындан сора биргесине окъугъанла кеслерин гитче адамчыкъла сунуучудула.

Тогъузунчу классдан бери Хамит бла Зарина бир бирден айырылмайдыла. Аланы бирге кёрюрге юйреннген тенглери школдан сора жаш бла къыз жашауларын бирге байларыкъларына да ишексиздиле.

Алай Заринаны жюрегинде къыйынлыкъны, башында къазауатны бир адам да билмейди. Не къадар ёсе баргъанлары сайын, ол къадар Хамитни юсюнде осал къылыкъланы эслей башлагъанды. Энди ол алгъыннгы ачыкъкъол Хамит тюйюлдю, къызла, жашла бла чамын да къойгъанды. Аны бир нёгери бир бек багъалы машина алгъандан сора, къаралгъанды жаш, кёзю жарымайды.Ол тюрлениуню кёрюп тургъан Зарина жарсыйды, инжиледи.

Аллай Хамитни сюймегенди ол! Алай, хо, кесин уллу кишича кёргюзтюрге кюрешеди, бир аз заман ётсюн да, ангылар деп, кеси кесине кёл этдиреди.

Ала школну бошадыла. Ахыр къонгуроу да къагъылды. Класслары битеу шахар паркга бардыла. Лахор, кюлкю, чам тёгерекни алгъанды.

Хамит бла Зарина башхаладан артдаракъ къалдыла.

- Мындан ары не этер муратынг барды? - деп сорду къыз.

Жаш, аны аллына сюелди да, къолларын кеси къолларына алып, айтды:

- Мени муратларымы юслеринден сен бек ахшы билесе.Жашаууму сени бла байларгъа сюеме. Экибиз да, тыш къыралгъа кетип, анда окъуп, анда жашап турурбуз, дейме. Артха, бу хайырсыз къыралыбызгъа, къайтыргъа уа сюймейме. Зарина, сен кёрюрсе анда иги жашауну, тазалыкъны, бийик культураны.

Олсагъат Зарина, аны бир зат бла ургъанча, сын къатханлай къалды. Сора ишексиз сорду:

- Сенми жазгъан эдинг ол сочиненияны?

Къыз жашдан кёзлерин алмай къарайды. Ол а, абызырап, не айтыргъа билмеди. Аны ючюн Зарина кеси жууаплады:

- Кесини туугъан жеринден, къыралындан къачхан, сюйген къызын да терк сатарыкъды. Мындан ары мени къатыма жанлама.

Зарина, чабып, тенглерине жетди. Хамит бла жоллары уа ёмюрге айырылдыла.

Тыш къыралда Хамит билим да алып, бир талай жыл ишлегенден сора туугъан жерине къайтды. Жаш болгъанлыкъгъа, чал эди башы. Туугъан жерине тансыкълыкъны сынагъан эди. Алай Зарина уа юйюр къурап, сабийле ёсдюре эди. Школ устаз болуп кеси да. Хамит бир кюн школгъа барып, школ жылларында сюйген къызына жангылгъанын айтды. «Адамгъа туугъан жеринден татлы бир зат да жокъду дунияда», - деп къошду. Заман, заман…аны артха бурургъа онг болса эди!..