Элни башчысы махтау-бюсюреу алыр ючюн ишлемейди, ол борчун толтурургъа, элни жарсыуларын тамамларгъа керекди

Османланы Мухтар Бабугент элге башчылыкъ этгенли 6 жыл толгъанды. Биз аны бла профессионал байрамыны аллында тюбеп, жер-жерли самоуправление органлагъа салыннган борчланы, бабугентчилени жарсыуларыны эм кёп башха затланы юслеринден ушакъ этгенбиз. 

- Мухтар, элни таматасын депутатла  неда халкъ сайласамы тюздю?  

- Мен акъыл этгенден, аны депутатла айыргъанлары игиди, ала да халкъны келечилери болгъанларын унутмайыкъ. Алай нек айтханымы да ангылатайым. Элледе тукъумла бирге жашайдыла – бири уллу, башхасы аз санлы. Алай бла тукъумну келечилери кеслерини адамын айырыргъа сюерикдиле, башханы фахмусуна, иш кёллюлюгюне, билимине да къарамай.  Ол а тюз болмаз. 

- Мен бир ненча элни таматасы бла этгенме ушакъ. Аладан сора эсиме былай келгенди: сизни ишигизден къыйын, жууаплы да болмаз…

- Кертисин айтханда, ишге башха жерге кирирге хазырланып тура эдим – мындан файдалы, женгил да. Алай  нёгерлерим, элчиле да бу къуллукъгъа тийишли кёргендиле, алагъа угъай деялмагъанма.

Мени аллымда эл таматала  да айтхан эдиле, хар кимни да ыразы эталлыкъ тюйюлсе, бюсюрегенле, тарыкъгъанла да боллукъдула деп. Алай элни башчысы махтау-бюсюреу алыр ючюн ишлемейди, ол борчун толтурургъа, элни жарсыуларын тамамларгъа керекди. Къуллугъума киргенден сора адамла бла тюбешип, жарсыуларын, къайгъыларын  соргъанма. Ишни да анга кёре къураргъа кюрешгенме. Сёзсюз, бир кюнню ичинде битеу кемчиликлени кетерирге къолдан келлик тюйюлдю.

- Мен терс оюм эте да болурма, алай  къырал, министр, элни таматасы этсин деп, сакълап тургъан да тюз болмаз. Бизни ата-бабаларыбыз элни кереклерин бирге жыйылып, кеслери этгендиле...  

- Тюз айтаса, насыпха, бабугентчиле  бу затланы ангылайдыла. Элни жарсыуларын, къайда къаллай жумуш этиллигин, ахча къайры къоратыллыгъын барыбыз да жыйылып, оноу этип, бирге толтурургъа кюрешебиз. Сёз ючюн,  бир болуп  кир-кипчик жыйылгъан жерлени  тазалагъанбыз.  Бир орамда жашагъанла жолларын тапландыргъандыла, башхасындагъыла  канализация тартхандыла. Биз да техника, башха къолдан келген затла бла болушабыз.   

Аллахха шукур, адамларыбыз къолайсыз тюйюлдюле,  юйлери, бир арбазда эки-юч машиналары болмагъанла жокъдула. Алай шёндю жашау къыйын болуп къалгъанды, адамланы ауаралары кёпдю, аны ючюн бир кесек ачыулу болгъанды ансы.

- Бабугентде бюджетни толтурурча, адамланы иш бла жалчытырча предприятияла уа бармыдыла?

-  Гара суу чыгъарлыкъ завод ишлене турады, ол болушур деп ышанама. Дагъыда Чирик кёлледе кафеле да тёлейдиле налогланы. Алай кёбюсюнде уа школда, амбулаторияда, башха социальный объектледе ишлейдиле, халкъны иш бла жалчытыргъа башха онг жокъду.

Былайда Бабугентде битеу инфраструктура болгъанын айтырчады: школ,  эки сабий сад, амбулатория, спорткомплекс, межгит, музыка школ, Маданият юй, почта, банк, кадет школ. Алай уллу промышленный предприятие ишлетирге онгубуз, амалыбыз да жокъду.   

Болсада эл мюлк бла кюрешедиле,   агъач жарашдыргъан цехле да бардыла. Алгъын ала законлагъа бузукълукъла этип къурала эдиле, алай къаты болуп, аланы официальный халда ишлерча этгенбиз. Бабугентчиле иш кёллюдюле, жаш адамларыбыз бир жумушдан да къачмайдыла. Алай къуру цех бла кюрешмей,  окъуп, билим алып, уллу шахарлада, тыш къыраллада окъуна болуп, аякъланып, ызы бла элге болушсала бек сюерик эдим.

- Чирик кёлню сагъыннганса.  Ол республиканы айбат жерлеринден бириди. Бери экскурсияла да кёп келедиле. Алай кёлню тёгерегинде сатыу-алыу жерле тизилип, суугъа ётер онг болмайды деген тарыгъыуланы эшитирге  тюшеди. 

- Алайда тиширыуларыбыз къол къыйынларын сатадыла. Алай тизгин а болургъа керекди. Алгъын ала башха жерде тургъандыла.  Ол заманда уа туристлени бери сау кюннге келтиргендиле: ала кёлню тёгерегине айланып, солуп, кафеледе ауузланып, кетерни аллында уа  сувенирле алыучу эдиле.    Алай шёндю туристлени бир кюнню ичинде Чирик кёлге, Чегем чучхурлагъа да элтедиле, адамланы километр тенгли жолну барып бизни эшиулерибизни алыргъа заманлары болмай къалгъанды. Ма аны ючюн кёчгендиле тиширыула кёлню тийресине.

Район таматала да былайда халны тапландырыугъа  бек жарсыйды. Базар къураргъа деп энчи жер да бёлюннгенди, энди аны ишлеп, сатыу-алыу жерлени ары кёчюрюрге мурат барды. Турист компаниялагъа уа адамланы келтиргенде, базаргъа да къайтырча тилек этилликди. Ол биркюнлюк иш тюйюлдю, мен алайда сатыу этген тиширыула бла да кёп кере сёлешгенме. Ала шёндю тургъан жерлеринден кетериклерин кеслери да ангылайдыла.

- Баш кёллеге ариу жол ишленнгенди, алай аланы тёгереклери  тозурапды. Аланы тапландырыргъа мурат а бармыды?

- Алгъын алайда  жууунурча жерле, аш-суу да болгъанды. Алай жол бузулгъандан сора ала да тозурагъан эдиле. Болсада жангы проект барды, предприниматель жашла алайда шёндюгю солуу жерле къураргъа муратлыдыла. Тау эллерибиз жаланда эл мюлк неда туризм бла кечиналлыкъдыла. Жууукъ кезиуде баш кёлле, алгъынча, адамла сюйюп солурча жерлеге айланырла деп бек ышанама.

- Бабугентни атын спортчула айтдыргъандыла – кёп белгили жашларыбыз бу элден чыкъгъандыла. Шёндю уа къалайды хал?

- Бизни гитче тау элден жашла бийик даражагъа чыкъгъанлары бек магъаналыды. Ол ёсюп келген тёлюню кёллендиреди. Белгили тренерлерибиз Атабийланы Алий, Туменланы Хусей, Макытланы Арсен да ишлерин сюйген адамладыла. Мен кесим да юйретеме жашланы. Бабугентде футбол не заманда да иги айныгъанды, дагъыда спортну карате-кёкусинкай, бокс, армейский рукопашный бой, эркин тутушуу дегенча тюрлюлеринде  жетишимле бардыла.

Макытланы Арсен а къызланы волейболгъа юйретеди. Юч жылны ичинде бизде Уллу Ата журт  урушну ветераны Тогъузаланы Кемалны аты бла турнир бардырылады, анга Ростовдан, Краснодардан, Моздокдан, Владикавказдан, башха субъектледен команлада да къатышадыла. Мен кесим да бек сюйюп къараучума аланы оюнларына.

- 131 номерли федерал закон даулашла туудургъанды, ол къабыл кёрюлгенден бери анга кёп тюзетиуле да этилгендиле. Сени акъылына кёре, ол  элни таматаларына онгламы бергенди  неда толтурулмазлыкъ борчламы салгъанды?

- Сагъыш этсенг, ол иги законду, жаланда аны жашауда тюзю бла бардырыргъа керекди. Эллеге кёп полномочияла, оноула берилгендиле, ол игиди. Алай аланы толтурур ючюн а ахча керекди. Болсада къырал эллени унутмайды, болушлукъ этиледи. Сёз ючюн, быйыл Маданият юйюбюзню жангыртыргъа 7 миллион сом салыннганды. Келир жыл а кёп къатлы юйлени арбазларын тапландырыргъа 5 миллион бёлюнюрюкдю. Бабугентде уа аллай 13 жашау журт барды. Бизде бек уллу жарсыуладан бири башында ырхы келип, элге хата салады. Мени орунбасарым Бёзюланы Асланны къатылыгъы бла къурулуш материалла жыйгъанбыз, кюн тохташханлай, аны тапландырып башларыкъбыз. 

- Бюгюнлюкде районда жер эллени араларында юлешиннгенмиди? Бирле аны районда къояргъа керекди дей эдиле, сизде уа бу иш къалай къуралгъанды?

- Черек районну башчысы Муртазланы Борис битеу тийишли документлени хазырлатып, жерлени эллени иелигине бердиргенди. Биринчи аны Огъары Малкъар этгенди,  ызы бла биз да. Алай бла районда битеу эллени да чеклери  белгиленнгендиле, жерле юлешиннгендиле. Ол а законнга чюйре келмейди.

Алай бизни жерле тау этекледедиле. Будай себип, уллу тирлик жыяр онг жокъду. Бабугентни жери 29 минг квадрат метрге жетеди, асламы тау жайлыкъладыла. Шёндю малланы кёп тутханла аздыла, аны ючюн артыкъ уллу файда жыйылмайды.

- Россейни эллерин ышаннгылы айнытыу деген федерал программагъа уа киралгъанмысыз?

- Анга жаш юйюрле, жаш специалистле къатышып, жашау халларын игилендиралгъандыла. Бир жыл аллай 13 юйюр окъуна болгъан эдиле. Осал, жашау этерге къоркъуулу юйледе жашагъанланы кёчюрюу жаны бла программагъа кёре да ючкъатлы эки мекям ишленнгенди. Алагъа 40-дан аслам юйюр кёчюрюлгенди. Дагъыда районда «Аналыкъ махтау»  деген майдалны 10 тиширыу алгъандыла, аладан тёртюсю бабугентчиледиле. Онг болса, битеу федерал, регион программалагъа къатышыргъа кюрешебиз.

- Шёндю эллени башчылары асламында сени жыл санда, сенден да жаш адамладыла. Быллай жууаплы къуллукъгъа жаш адамланы салыу а тюз болурму? 

- Иш жыл санда тюйюлдю, адамны сынаууна, акъылына, билимине, жашауда сейирлерине, иш кёллюлюгюне къараргъа керекди. Элине, жамауатха хайыр келтирирге сюймесе, не уллу къуллукъгъа да сал. Манга, кесиме  деп  тургъан къуллукъчу  керекмиди?  Элни таматасы жамауатны жарсыуларын, кереклерин ангыларгъа, башха жанындан а, законланы чеклеринде ишлерге борчлуду.

- Арт заманда «чиновник» деген сёз аман, къылыкъсыз деген магъанада  жюрютюледи.  Керти, тюз къуллукъчу  къаллай болургъа керекди?

- Чиновникле да башха-башхадыла. Халкъ кёреди ким къалай ишлегенин. Ма Дагъыстанны алайыкъ. Къаллай бир къуллукъчу тутулду, ала ашагъан ахчаны да белгили этдиле. Ма быллай юлгюле ючюн сёгедиле чиновниклени, аны ючюн жокъду ышаныулукъ.

Алай законла толтурулсала, низам, тазалыкъ  болсала, адамланы жарсыулары тамамлансала, къуллукъчуну аты да ариу бла айтылыр.  Барысын да бир ёлчем бла тенглешдирирге жарамайды. Черек районну администрациясында, элледе ишлеген жашла  иги адамладыла, иш кёллюледиле, халкъ ючюн кюрешедиле.

- Эл башчылагъа къаллай алгъыш этерик эдинг?

- Къыралны ауарасы кёбюсюнде эллени башчыларыны боюнларына салыннганды. Биз халкъгъа жууукъбуз, адамланы излемлерин, жарсыуларын тамамлар ючюн ишлейбиз. Болушалсакъ къууанабыз,  болалмасакъ, ала бла бирге жарсыйбыз. Аскер терминология бла айтханда, фронтну ал тизгини – эл таматаладыла. 

Аны ючюн тёзюмлюк, сабырлыкъ, кюч-къарыу, юйюрлеринде тынчлыкъ да тилерик эдим. Эллени таматалары бла шуёхлукъ жюрютеме, ала барысы да туугъан журтубузну, къыралыбызны сюйген адамладыла. Жюреклеринде болгъан муратлары толсунла. 

 

Ушакъны Тикаланы Фатима бардыргъанды.
Поделиться: