Къоркъгъан тёреси болмагъанды, не этерге кереклисин башында кёзню жумуп ачхынчы «биширгенди»

Уллу Хорламны 75-жыллыгъына
 

Кёп жашларыбызны урушда этген жигитликлери халкъыбызгъа белгили болмай къалгъанды. Къумукъ улу да аллайладан бириди. Нухчукъну юсюнден кёп хапар айтырча шартла табалмагъанбыз, алай белгили совет аскер башчы кесини эсгериулеринде аны атын сагъына эсе, ол керти да жигит адам болгъанына ишеклик жокъду.

Совет Союзну эки кере Жигити, Совет Союзну маршалы Иван Христофорович Баграмянны 1988 жылда Москвада Аскер издательствода чыкъгъан «Так мы шли к победе» деген китабын Къабарты-Малкъарны миллет библиотекасында табама. Чапыракъларын аудура кетип, 149-чу бетинде тохтайма. Урушну биринчи айларында Юг-Запад фронтда хал бек къыйын болгъаныны юсюнден айта, Иван Христофорович 175-чи жаяу аскер дивизияны полклары душманнга къажау бек къаты сермешгенлерин энчи белгилейди. 632-чи полкну офицерлерине бла солдатларына уллу махтау салады. Къумукъ улу ол полкда къуллукъ этгенди. Дивизия Къабарты-Малкъарны жеринде къуралгъаны себепли анда бизни жерлешлерибизден эм къоншу республикаладан да кёп адам болгъанды. Алайды да, аскер башчы эсгериулеринде 175-чи жаяу аскер дивизияны душманны ууатыугъа салгъан къыйынына бийик багъа бичгени, сёзсюз, хычыуун кёрюнеди. Китапда быллай тизгинле бардыла:

«Жетинчи августну танг аласында 147-чи эм полковник С.М. Головацкий башчылыкъ этген 175-чи жаяу аскер дивизияланы бёлюмлери эм 2-чи хауа-десант бригада душманнга чабыууллукъ этгендиле. Фашистле артиллериядан кючлю от ачхандыла, гитлерчи бомбардировщикле бизни позицияларыбызгъа бомбаланы аяусуз тёкгендиле. Адамыбыз кёп къорагъанды, болсада Киевни къоруулагъанла, фашистлени ёлюклерини юслери бла атлай, алгъа баргъандыла. Аланы муратлары жаланда бир эди: душманны шахардан узагъыракъ къыстаргъа. Бир-бирледе бизникиле бла гитлерчиле къол сермешлеге киргендиле. 632-чи полкну бу сермешде кишиликни эм жигитликни кёргюзтген адамларыны санында бек алгъа тасхачы Къумукъланы Нухчукъну, артиллерист Николай Турну, батальонну командири тамата лейтенант Иосиф Бедусенкону, отделенияны командири Семён Черновну эм башхаланы атлары айтылгъандыла. Барын санаргъа онг жокъду, жигитле бек кёп эдиле…»

- Тогъузунчу. Огъесе онунчу августму болур эди, эсимде тюйюлдю, - деп жазады И.Х. Баграмян, - 175-чи дивизиядан бир ненча батыр немислиле къуршоугъа алгъан дотха уруш бла къутулуп, андагъылагъа аш-азыкъ эм патронла элтгендиле. Командование дотну къоюп кетерге эркинлик бергенин да билдиргендиле. Болсада солдатла алайда ёлгюнчю сермеширге хазырлыкъларын айтхандыла.

Ол батырланы арасында, баям, бизни жерлешибиз Къумукъ улу да болур эди. 

Къыркъ биринчи жылны биринчи жарымында немис-фашист аскерлеге Украинаны ара шахары Киевни алыргъа буйрукъ берилгенди. Немислилени сегизинчи августда Крещатикде (Киевни ара орамында) гитлерчи аскерлени парадын бардырыргъа умутлары болгъанды. Алай ала муратларына жеталмагъандыла. Киевни къоруулагъанда вермахтны планларын ойгъандыла. Башында айтылгъаныча, ол сермешде кишиликни эм жигитликни юлгюсюн кёргюзтгенлени араларында Къумукъ улу да болгъанды.

Аны биографиясындан бир ненча сёз. Къумукъланы Ибрагимни жашы Нухчукъ 1918 жылда Тёбен Чегемде туугъанды. 1940 жылда партиягъа киргенди. Аскер къуллугъун бошап къайтхандан сора Чегем райисполкомда инструктор болуп ишлегенди. Къыркъ биринчи жылны май айында Прохладнадагъы аскер лагерьлеге аскер усталыкъны ёсдюрюрге чакъыргъандыла. Анда аны 632-чи жаяу аскер полкну разведкасына къошхандыла. Ары дери ол, атлы аскерде къуллукъ этгенине да къарамай, батырлыгъын, ётгюрлюгюн, хар затны да терк ангылап къойгъанын тергеуге алып, Нухчукъну тасхачы болургъа тийишли кёргендиле. Юйрениуле бошалыргъа бир ненча кюн къалгъанда, фашист Германия бла уруш башланнганыны ачы хапары келгенди. Бек къысха болжалны ичинде дивизияны адам санын уруш заманда болургъа кереклиси чакълы бирге жетдиргендиле эм июль айны биринчи кюнлеринде ол фронтха кетгенди.

Къумукъ улу, батырлыгъындан сора да, къоркъуулу болумгъа тюшгенде, андан къутулууну амалын терк таба билгенди, абызырап къалгъан тёреси болмагъанды, не этерге кереклисин башында кёзню жумуп ачхынчы «биширгенди».

Аны бла бирге бир полкда къуллукъ этген Семён Чернов былай эсгере эди: «Бир жол бизге «тил» алыргъа буйрукъ бередиле. Фронтну ал ызы бир гитче суучукъну жагъасы бла бара эди. Аны ары жаны – ёзен, алайдан бир километр чакълы узакълыкъда – агъач. Эрттенликден башлап, душманны жанына къарайбыз. Гитлерчиле не заманда къалауурларын алышындыргъанларын, не заманда азыкъ ашагъанларын тергеуге алабыз. Алай биз неден да бек агъач ичинде не зат болгъанын билирге сюе эдик. Немислиле, агъачха кирмей, бир жаны бла кетгенлерин кёребиз. Кече къарангысында, фронтну ал ызындан ётюп, агъач къыйырына жетебиз эм чырпыла ичинде бугъуп, эрттенликге дери турабыз. Танг жарыгъында Къумукъ улу агъачха кирген жолчукъну онг жанында, аны нёгери уа сол жанында тохтайдыла. Селицкий бла мен а чырпыла ичинде къалабыз. Нёгерлерибизни белги берирлерин сакълап. Он минут да озгъан болмаз эди, Нухчукъ кетген жанындан бир тауушла чыгъадыла, адам ынчхагъанын да эшитебиз. Мычымай алайгъа жетебиз. Къумукъ улу бир немисли солдатны ауузуна буштукъ сугъуп тура эди».

Нёгерлерин болушлукъгъа чакъырыргъа аны заманы болмагъанды. Билмей тургъанлай терек тюбюнде тёрт немисли солдатны юслерине чыгъып къалгъанды. Гитлерчиле, ушкокларын терекге таяндырып, не затны юсюнден эсе да ушакъ эте эдиле. Ала совет солдатны кёргендиле, алай шош сюелгенлей тургъандыла. Баям, ол кесин жесирге берирге келген суннган болур эдиле. Нухчукъ, ол кезиучюкню хайырланып, бек жууукъдагъы немислиге сюннгю сугъады, экинчиси сауутуна узалгъанлай, аны да ушкок къалагъы бла уруп жыгъады. Ючюнчюсюн да къаплайды. Тёртюнчю фриц къачып къутулургъа умут этеди, алай Къумукъ улу аны жетип тутады эм ауузуна буштукъ сугъады. Душман солдатланы документлерин, ушкокларын да алып, «тилни» да сюрюп, Къумукъ улу нёгерлери бла бирге артха къайтханды.

Киевни тийресинде болгъан сермешледе Къумукъ улу дагъыда кёп жигитлик ишле этгенди. Бир нёгери бла бирге гитлерчи мотоциклистни жесирге алгъанды, анда магъаналы документле табылгъандыла, Бизни жаяу аскерчилерибизни алгъа жибермей тургъан фашист дзотну жокъ этгенди.

Кишилиги эм жигитлиги, командованияны буйрукъларын жетишимли толтургъаны ючюн Къумукъланы Нухчукъ Къызыл Байракъны ордени бла саугъалаугъа кёргюзтюлгенди. Жарсыугъа, бизни аскерле артха кетип башлагъан, кёп аскер бёлюмле да къуршоугъа тюшген къатыш-къутушлукъда Къумукъ улуну саугъалаугъа кёргюзтюлген къагъытлары тас болуп къалгъандыла.

Нухчукъ, къуршоудан къутулуп, Уллу Ата журт урушну бек кюйсюз сермешлеринден бирине – Сталинград сермешге къатышханды. 1943 жылны башында, Сталинградда къуршоугъа алыннган гитлерчи аскерлени ууатыу бошала тургъан кюнледе, Къумукъланы Нухчукъ чынтты жигитча ёлгенди.