Алгъын уллу бедишге саналгъан зат энди адет болупму къалды?

Миллетибизге келишмеген ,ушамагъан затла кёре бараса жашауда. Бусагъатда адет болуп къалгъан кёп зат эртте заманлада уллу бедишге саналгъанды. Ол сагъышла мени акъылыма жашауу келген бир тиширыуну хапарындан сора келгенди. Аны сизге да, багъалы окъуучула, билдирирге сюеме.

- Къаллай дуниягъа келгенбиз, бир бирге сый-намыс берген къала барады. Бизни заманыбызда быллай болумгъа  къыяма айланнган дер эдиле. Да алай айтмай къалай болсун , келин къайын анасына бурулуп ауузуна ургъанлай этип, къоркъутуп жашаса. Бир юйде,  къайын анасыны юйюнде, жашап, ыйыкъла бла ,айла бла кел чай ич деп айтмаса. Къайры сюйсе ары барып,не сюйсе аны этип, ананы къатында, эрине ауузуна не келсе, аны айтып. Айыпды , эшитген къулакъгъа,кёрген кёзге да ол бек эриши кёрюнеди деп сагъыш этмесе. Къайын къызла, жашла аллай келин болгъан жерге киралмасала, аналарын  сюйген заманларында жокълаялмайсала, андан башха не айтхын.

Жарлы ана уа, жашына жаны ауруп,  къатыны аны  тырмандан къурманнга жетдирир деп къоркъуп, зат айтыргъа болмай, жашауу аманны кебинден кете барады. Бизни заманыбызда бу затланы кёрген угъай эсенг, айтып да эшитмегенбиз.  Къызларынга айран, сют, бишлакъ бересе, мен сора нек къараргъа керекме малгъа, сен алагъа юлеш депми?  Керек тюйюлдю манга мал деп, эрини эки аягъын бир уюкъгъа сукъдуруп, жангыз ийнекни сатдырып къояды. Къарагъан а кеси этги эди,  жарлы кесим, къартлыгъымда сабийиме, туудугъума къарагъан, бакъгъан малымы агъын берирге эркинлигим болмагъан.

Неда жангыз къайыныны чурукъларын бош къалсынла деп эшикге силдеген келинден не зат излейсе?..  «Сабийлеринге  мени къаргъышларым жетгенлерин кёре барама»,- деп, кёл кенгдирген келинден не сурайса ? 

Алай айтып, амма сёлешгенин тохтатды. Жилямукълары уа бетин жуууп барадыла.

-Ол айтханы уа неди? - деп сордум .

- Ол айтханы уа, уллу жаш, келинни этгенин,айтханын кётюралмай, инфаркт болгъанды. Хар бирибизге да болушхан, онг тапдыргъан жашымы кёзюме къарап къаргъагъанны затха санамайды. 

-Аны эри уа, сизни жашыгъыз, акъылындан тюзмюдю ? Нек жаншатады къатынын, нек  къоюп къоймайды аны?

-Аны башын да хайран этгенди .Ол да асыры айтып тургъандан эрикгенди, энди къол булгъап къойгъанды. Юйюне ненча къыстагъанды, санап-саны да жокъду, аны ючюн а, биз  аны кетгенине къууаннгынчы, артха къайтып келип къалыучу эди. Къыстаялмай, кет деп  кюрешгенде да, кетерге унамай, келинни атасына,анасына: «Келигиз да, къызыгъызны юйюгюзге элтигиз , биз кюн сайын тюйюшюп, урушуп турургъа юйренмегенбиз», - деп, адамла окъуна жиберген эди .  Келмедиле, элтмедиле, ол жумуш бла ийген адамларыбыз артха къайтхынчы, анасы манга  телефон бла сёлешип: «Мен санга сыйда салгъанларымы юсюнгден жырып-жырып алсынла ",- деген эди . 

Юйде гитче къызны  бир жашындан сора сабийи болмагъанды, бир къыз да эрге барып, сабийи  жокъ эди да, сабий алып ёсдюреди , эри да ёлгенди  харип . Ма аны да кюн сайын манга бедиш этип : «Ы-ы-ы , мени къаргъышым жете келеди , бир къызынг урлукъсуз къалып , кимни болса кимилдисин алып ёсдюреди , бир къызынг да жангызы бла къалды ",- дегенлей, кюн сайын жюрегими къыйнайды.

«Барындан да бек сюйген тамата жашынг ауруулу болду, мени къаргъышым жетгенин кёзюм бла кёре барама ,-дегенлей турады. Мен а анга тенг болуп къалай къаргъайым,  туудукъларымы аналарыды ол ,- деп жиляды жарлы къатын.  " Аман кирсин юйюнге " деп андан уллу къаргъыш болмаз. Келинни  артдан эшитеме хапарларын , атасы бла анасы элде кеслери турадыла, бир талай келинлери аланы да барды,алай къартла бла киши турмайды. Эгечлери бирер жерде, ала да жарашыусузла,бирлерини къайын адам арбазындан кирмейди, бирсилери  къайын къызлары бла чач-баш болуп айырылгъан хапарын эшитеме. Бары да аллай хыпый -сыпый болуп, бизге келген а   кимге ушарыкъ эди? 

Къызгъанчдан а ёле турады. Ол манга келин болгъанлы, алыкъа ма муну юсюнге кий деп, бир халат,эки чарыкъ алмагъанды. Не базаргъа барып, сабийлерини къарны тоярча аш-суу алып ашатмагъанды. Сора, сабийине иги болмагъан, манга  аман болады  деп бошму кёлюме тие болур, деп да айтама бирде. Не тийре, не жууукъ бла жарашалмагъан, быллай сеийрге уа бир да тюбемеген эдим жашауумда!»

Дагъыда кёп зат айтды  амма, алай бла жюрек ачыуун селейтирге кюрешгенча кёрюндю манга. Мен да адыргы этдим, алай не бла болушайым? Жарсыугъа, ол  мени къолумдан келлик зат тюйюлдю. Жаланда Аллах кимни да  аллайладан кери этсин, деп  тиледим.  Бизни миллетде аллай зат болур деп эсимде да жокъ эди.  Къарт адам алай инжилип жашарча, аллай бир не этген болур? Ол ёсдюрген жашны не жашауу барды, ол, уялмай, башын эшикге къалай къаратады?... Дагъыда кёп соруула келдиле акъылыма, жууаб а табалмадым.