Сейирсиндирме сёзлюк

(баргъаны)

У

Узада – юч жылдан тёрт жылгъа жетген къой.

Узгъа – сау тёнгерекден ичи терен къазылып, ичинде мирзеу тюерча этилген адыр, кели.

Улузгъур, эргенек – къой къозугъа сютюн эмерге къоймаса, экисин да ары жыйгъан чалыдан не ташдан тар орунчукъ.

Улут – халкъ, миллет.

Улхузу – ууакъ таш, таш сыныкъла, хуна къалагъанда къыстырыкъ этерге жарагъан жаркъачыкъла.

Умпыр, ымпыр – эрттегили алан тепсеу; тепсеулени къураучу, бардырыучу, той башчы.

Уппу – асыры семиз, толубет.

Уруу – атауул, тукъум. Бир тамырны асабалары.

Уруя – эбизе жыйын, бёлек. Таудан аууп, алыш-бёлюш ишле къураргъа неда тау эллеге бичен этерге келиучю эбизеле.

Уста – иш хунерге, темир, агъач усталыкълагъа, къурулуш ишлеге юйретген адам.

Устад – жаш адамланы, сохталаны кесини тутхан жолуна, ийнаннган ийнаныуларына, дуния къарамларына тартып, аланы бир тюрлю бир окъуугъа, философиягъа, ызгъа салгъан адам, акъылман.

Устаз – харф таныргъа, окъургъа, жазаргъа юйретген адам.

Ут, утуу – къытыу, хорлау; оюнда, эришиуде, согъушда онглу болуу.

Ууадых – чий чыбыкъдан бурулгъан къуршоу. Ууадых бла чалыланы бирге бегитедиле, чалы эшиклеге безги къадарында саладыла.

Ууаз – дин таурухла, насиятла айтыу; диннге ийнандырыр ючюн айтылыучу мифле, тафсирле.

Ууажип – нени да болдурургъа амал билген; билгичлиги болгъан.

Уумач – худур этгенде, ун иги къатышмай (эримей) болгъан тугул.

Уча – малны – къойну, эчкини, кийик жаныуарны  саулай биширилген эти.

Учунуу – кёлю кётюрюлюп, саны-чархы кирпилдеп, учарыгъы келгенча, адамны аллай женгиллик, жарыкъ халы.

Учхумёзек – сабан агъачны кереги.

Учхун – тайпа, тукъум тамыр, асаба.

Ушхула – бузоуну салам къабы. Бузоу туугъанлай ёлсе, ийнекни сютюн къурутмаз ючюн, бузоуну терисин сыдырып, ичин саламдан толтуруп, саугъан заманда ийнекни аллына саладыла. Ийнек, аны жыйысын алып, жалап, сютюн иеди. Тынч саудурады.

Ф            

Фажия – бушуулу иш. Трагедия.

Файыз – тиширыуну юсюне бузулгъан заманы.

Факих – законла чыгъарыучу; законланы тутхан, ангылатхан адам.

Фара – чоюнну къасмагъы, къырымдысы.

Фардык – ташлы, тёбели кюн бет жер; сабан жерлени арасында тёбеле. Курганла. Огъары Чегемде жер аты.

Фасык – юйюрюн, тенглерин, элин-жерин ата-сата айланнган адам.

Фатиха – кириш, ал сёз, башлама. Къуранны биринчи сурасы.

Фатыуа – болгъан ишни юсюнден эсбер таурух, къысха кесамат. Дин ууаз.

Федеги – сабан агъачны темири тауусулса салыныучу жамау.

Ферде – Шаркъда тиширыула бетлерин жабыучу жаулукъ

Фикх – къыраллыкъ жюрютюуню, законланы тюз бардырыуну илмусу. Правоведение.

Фотку – тартылгъан, ууалгъан, кесилген затны тюбюне акъгъан ууагъы.

Фыргъауун – буруннгу Египетде бачамала, башчыла, жыйын атала. Фараон.

 

 

Х

Хадис – файгъамбарланы жашауларыны, окъууларыны юслеринден айтылгъан таурух. Насият.

Хажил – уят, айып алыу. Эсде болмай, къайгъыгъа къалыу.

Хажирет – жол; къыйын жолоучулукъ; сафар.

Хазнадар – къыралны ахча байлыгъын сакълагъан къуллукъчу. Казначей.

Хакам – сюд ишчи, тёречи.

Хакъ – Аллахны кёп атларындан бири; даулашсыз, керти зат. Сыйлы жол, ыз, ахырат.

Хакъы – тауатда кисиулени илгичлеге тагъып, ала бир бирлерине киришип турурча этген адыр.

Халабалыкъ, хадагъалыкъ –  жел ургъанча болгъан иш, гузаба.

Халиуан – ал юй, веранда. Гитче жапмачыкъ.

Халта къазыкъ – чек къазыкъ.

Халтир – кюзден къалгъан хар тюрлю кир-кипчик, чирик-ёзге.

Халхош – чалыны чыбыкъланы къыйырлары къыйыр къазыкъгъа иги бегир ючюн аланы бир бири юслерине чалишдирип, бурулуп эшилиую.

Хамайыл – гитче китапчыкъ; Къуран аятладан юзюкле неда сайлама сурала жыйышдырылгъан, хуржунда жюрютюрча жарашдырылгъан китапчыкъ.

Хаммесей – бош тургъан зат, тирменликсиз тирмен.

Ханкёшюк – бир ат жегилген, эки чархлы арба.

Хантур –хан сарай; хан тохтагъан тёбе, аймакъ. Ханны хукму эли, шахары.

Харамчы – аман ишледен артха турмагъан адам.

Харс, къарс – эки къол аязын бирге уруп, ыразылыгъын билдириу. Къарачайда – харс, Малкъарда – къарс. Аплодисменты.

Харуш – элге, жерге душман киргенде, анга къажау кюреш бардырыр ючюн къуралгъан жашыртын жыйын, къоргъаш къауум. Тасхачылыкъ. Подполье.           

Хас – деу, деменгили, борбайдан бек кючлю (Адам).    

Хасапчы – эт сатыучу; мал сатып алып неда сатыугъа деп мал ёсдюрюп, аны этин болжалгъа сатып, алыш-бёлюш этип, жашагъан адам.

Хатип – сёз устасы, чечен. Оратор.

Хатерчи – къоншугъа, нёгерге керек затны аямагъан, хурмет эте билген адам.

Хаттыш – битимлеге суу салгъанда, суу илипинлеге бирча барырча этген бёлюшледен бири. Хаттышланы агъачдан, ташдан да этедиле.

Хаук – къышда кюн тийгенде, кёкде ойнагъан къар хапула, жинклеча чачырагъан къарчыкъла не уа хауа инжиле.

Хафиз – Къуранны кёлюнден билген адам.

Хашкен – тейриге эл жалбарыугъа чыкъса, жалбарыуну адетиндеча къурап, къуллукъ этген энчи адам.

Хенкер – бир къыралны бирси къыралда келечиси, ёкюлю.

Хиджира – Мухаммат файгъамбарны Меккадан Мединагъа кечген жылы. Муслийман жыл санауну башланнганы.

Хонча – мангылай бла къулакъ арасы. Висок.

Хора – иги багъылгъан, къумалы, кёрюмдюлю ат.

Хосу – тешик.

Хужан – буруннгу таулу жашауда аш юйню, асламысында ожакъ жаны къабыргъасында орнатылыучу аш-азыкъ орун; терен тапка.

Хужу – иесиз къалгъан мюлк, мал, юй, ырысхы.

Хужура – сохтаны отоуу, окъуу кереклери тургъан, ишлеген жери; дин къуллукъчуну кабинети.

Хузум – жарты, иги этилмеген иш.

Хулбай – ашарыкъгъа тартылгъан этден этилген гулмакла. Фрикаделька.

Хумай, хумаюн – мифледе айтылгъан къанатлы. Аны ауанасы юсюне тюшген адам – бай-бакы не патчах боллукъду деген ийнаныу жюрюгенди.

Хумаллак – ёре затха – къазыкъгъа, терекге чырмалып ёсген иничке къаты жипли, уллу чапыракълы ханс. Хмель.

Хунерпос – кёп хунери болгъан, къолу ишге жарашхан адам.

Хунешик – сабий оюн; таш атып ойнайдыла.

Хуппеги – сютню бишлакъ этип алгъандан сора къалгъаны

Хурдук – тирмен тегейлени орта бегими, тохуну.

Хуруят – азатлыкъ, баш эркинлик.

Хушхун – айбатлыкъ; табийгъатны айбатлыгъы.

Хуюн – чий тууар териден базыкъ тилиннген жип, бау. Ол тикгичден иги да базыкъ болады, чабырны олтанын жаланда аны бла тизедиле.

Хыбырт – женгил, суху, къолайсыз.

Хыды – къой хыжыны бир тюрлюсю. Ярлыга.

Хызен – жюн четен. Ийириллик, тараллыкъ жюнню тутуучу орун.

Хыйлакъур – хыйла къурагъан адам.

Хыйны – от ичириу, эшек мыйы ашатыу дегенча, адамланы бир бирге зарлыкълары бла байламлы этилген къара иш.

Хылжы къош – кишиге къонакълыкъ этмеген, бир аякъ айран ичирирге да къызгъаннган малчыланы къошлары.

Хылпа – кийиз бёрк.

Хылпы – тылысы иги ачытылып бишген ётмекни ичинде тешикле.

Хымиш – тишни акъ къабугъу, бояуу. Эмаль.

Хынкел – башлыкъны баш оруну.

Хырза – атны ёшюнюнде, мангылайында тюклери жохар бурулгъан жерчиклери.

Хыршы – атны къулакъ артында дубурла.

Хырык – жербаш юйню аркъа жиги.

Хычауакъ – сабаннга чыгъыу адетни этерге деп сайланнган мал

Хышты неда хушту – гыбытны бухчагъына салыныучу чюй.

 

 

Тёппеланы Алим