Огъурлу кючге ийнандырады

Мен Мечиланы Кязимни 1907 жылда жазгъан «Жаралы жугъутур» поэмасын бек жаратама. Бу чыгъармада хар тизгин кеси аллына бир сурат болуп келеди. Анда автор хапар айтыу бла угъай, тенглешдириулени, тюрлю-тюрлю суратлау амалла бла жашау тенгсизликни темасын уста ачыкълайды. Керти сёзню ажайып кючю бла, суратлаулукъну сенгмез бояулары бла ишленеди анда дуния. 

 

Хар къайдача, Холам-Бызынгы тарында да халкъ зулмудан инжиледи. Адамлагъа жетген зарауатлыкъны кёре, акъылманны жюреги кюеди:

 

 

Халкъны сарынын  басмада айтып, дуниягъа эшитдирирге, алай бла киши къыйынын ашап жашагъанланы бетлерин туура этерге Кязимни онгу жокъду. Ол жаланда жыргъа базынады. Халкъны кёзюн ачдырырмы деп, жаралы жугъутурну хапарын да жыргъа андан салады. 

 

Тарых жаны бла алып къарагъанда, «Жаралы жугъутур» XX ёмюрню аллында жазылгъан бек биринчи реалист чыгъармаланы сытырында турады. 

 

Мында таулу поэт халкъны жашаууна кесамат этеди, хар инсан да насыплы болургъа керекди деген бурун заманладан бери хар бир инжилгенни жюрегинде жашагъан термилиуню къайтарып айтады. Назмучу адамны огъурлу кючюне ийнанады. 

 

Кязим хажини поэзиясы энчиди. Гуманист, философ, закий назмучу, дин ахлусу адам, бек башы уа халкъгъа къуллукъ этгенледен болгъанды Кязим. Зумакъулланы Танзиля «Шайырланы шайыры»деген назмусунда

 

Малкъар халкъны хар адамы», – деп жазады. 

 

Закийни сёзю бизге байракъды. Жашау жолубузда жулдузду, къыйын кюнюбюзде дарманды, къууанч кюнюбюзде алгъышды. Закий Къайсын бир статьясында былай айтханды: «Кязим зорлукъну кёрюп болмагъанды, байланы алларында ол бир заманда да баш урмагъанды. Ол хар заманда да тюзлюк жанлы болгъанды, къоркъа билмегенди, халкъ экиге юлешиннген класс обществода уа, фахму бла батырлыкъ къаманы эки да жютю жанына ушайдыла. Бу оюм Кязимни къалай жашагъанын эмда ол къаллай адам болгъанын кёргюзтеди». Ма аны кишилиги ючюн, бюгюн миллетбиз, бизни адабиятыбыз барды деп ёхтем айтханыбыз ючюн, динибизни, тинибизни бюгюннгю кюннге келтиргени ючюн биз аны аллында борчлубуз».  

 

Мечи улуну назмулары мени жюрегиме бир жан ангылатмазлыкъ сейир сезимле, уллу къууанч, жюрек ырахатлыкъ, ёхтемлик да бередиле. 

 

Азатлыкъны ёкюллери тууарла! – деп жазады акъылман Кязим. 

 

Ата журтха, аны ташына, топурагъына, ёз халкъына, ана тилине сюймеклиги чексиз уллу поэтни назмуларында кертичиликни, чыдамлыкъны, халаллыкъны, бек башы уа – адамлыкъны кёребиз. Аны поэзиясыны жоллары огъурлулукъгъа, игиликге элтедиле:

 

 

Бюгюн да аны огъурлулукъгъа, тюзлюкге чакъыргъан терен магъаналы назмулары бизге кюч-къарыу бередиле. Отарланы Керим «Кязимни эсгериу» назмусунда былай айтады:

 

 

Къыйын кюнлеримде жюрегиме асыулукъну Кязимни назмуларында излейме. Хар этген игилиги ючюн: «Сау бол, Кязим!» – деп айталгъан тёлюле насыплыладыла, биз а Аллахдан жанына жаннет тилейбиз. 

 

«Не гитче къыралчыкъ да уллу сёзге уста закийле бермей амалы жокъду», – дегенди Максим Горький. Ол алай таулу акъылманнга ушагъан чыгъармачылагъа айтханды. Кязимни хар сёзю, такъгъан назмусу келлик тёлюлеге дерс болгъанлай турлукъду. Аны поэзия от жагъасы ёмюрлюкдю.