Кюнде кёп заманны турургъа нек жарамайды?

Къартаяма деп къоркъмай, кюнде къаллай бир заманны туругъа жарайды деген соруу арыкъ болурча не ашаргъа керекди дегеннге ушайды. Быллай оюмгъа алим, биомедицина технологияла эм къартлыкъны генетикасы жаны бла эксперт, «Илму жашауну кёбейтир ючюн» фондну вице-призединти Юрий Дейгин келгенди. Ол адамны чархы загарны къалай кётюргенини юсюнден ахыр илму-медицина эсеплени «Комсомольская правда» (fm.kp.ru) радиода «Охотники за мифами» деген бериуде келтиргенди.

Машиналада терезелегеча тюрсюн бериу

- Мен алгъа кюнде кюйюу не болгъанын, терини теренинде клеткалагъа ол не этгенини юсюнден айтайым да, кюнде къаллай бир турургъа жарагъынын, ол сизге керекмиди, тюйюлмюдю, кесигиз оноу этигиз,- дейди, сёзюн башлай, Юрий Дейгин.

Акъ терини хар ким да жаратхан алтын-мор, бирде уа къызыл-шоколад тюрсюн алгъаны аны ДНК-сы бузулгъаны бла байламлыды. Алимле айтханларыча, ультрафиолет териге сингнгенде, бек алгъа ДНК-ны чачады. Андан сакъланыр ючюн, бизни клеткаларыбыз - меланоцитле меланинни чыгъарып тебирейдиле.

- Машиналаны ичлерине кюн таякъла кирип бузукълукъла болмазча терезелерин къарангы этгенибизча, ол да терибизге мор тюрсюнню береди, - деп ангылатады эксперт.

Клеткала къайры кетедиле

Жарсыугъа, кюнню тюбюнде кёп тургъан заманда клеткаланы жангыз ДНК-лары бузулуп къалмайды, воспаление да башланады.

- Клетка аны ДНК-сы ультрафиолетни хатасындан чачылгъанын «сезгенлей», кеси кесин ёлтюреди, - дейди Дейгин. – Иммунный система, клеткала ёлюп тебирегенлерин билгенлей, чархны аладан тазаларча воспаленияны башлатады. Загардан сора теригиз да аны ючюн къобады – ёлген клеткала алай бла кетедиле.

- Ким биледи, ёлген клеткала кетип, аланы орунларына жангы, жаш тери чыкъса уа?

- Болур. Алай бузулгъан ДНК-лары бла битеу клеткала чархдан кетмей къалырла деген къоркъуу да барды. Аланы талайы, адамда къалып, онкология процесслени къозгъаргъа боллукъдула. Биз не къадар абаданыракъ бола баргъаныбыз бла, ол къоркъуу да ёсе барады. 40 жылдан сора жюрек-тамыр арууладан сора ёлюмге келтирген аурууланы араларында рак экинчи жердеди. Айныгъан къыраллада ёлюмлени 20-40 проценти андандыла.
    
Меланомадан сакълан

Кюнде кюйюу терини къартайтханы эрттеден да белгилиди. Дерматологла эсгертгенлерича. аны алайлыгъына шагъатлыкъны кёп тинтиуле этгендиле. Адамны жыл саны жете келгенде ультрафиолет неда «фотостарение», бетни, боюнну, кёкюрекни терисин къартайтхан баш сылтауларындан бириди.

- Айтханымча, чархны клеткаларыны ДНК-ларын бузуу ракны талай тюрлюсюн къозгъаргъа боллукъду, - дейди Юрий Дейгин. – Сора кёп адамланы къатышыулары бла бардырылгъан тинтиуле жаш заманларында солярийлеге жюрюрге сюйгенле меланомадан аурурларына, ол а онкология аурууланы эм осал тюрлюсюдю, къоркъуу бек уллуду.

Анда меланинни чыгъаргъан меланоцит-клеткала, ДНК-лары тюрленнгенини неда бузулгъанын хатасындан рак клеткалагъа айланадыла эм терк-терк жайылып тебирейдиле. Алай бла ала адамны сайлау чархын аладыла эм ёлюмге келтиредиле.

Крем а болушмаймыды да?

Крем жагъылгъанлыкъгъа, теригиз къаралдым тюрсюн ала эсе, клеткаланы ДНК-лары бузулгъанын (терини къоруулагъан меланини чыгъарылып башланнганын) билигиз. Кремни жакъгъанлай, теригиз акълай къала эсе уа, кюнде къоркъуусуз тураллыкъсыз.

D витамин кёп болса, ол да къоркъуулуду

Кюнде турургъа кимден да бек сууукъ, шимал, кюн аз тийген жерледе жашагъанла излейдиле. Россейлиле да аланы санындала.

Эрттеден бери да келген оюмгъа кёре, россейлилеге D витамин жетмейди. Кюнде уа, айхай да, ол иги чыгъарылады. Аны ючюн бизни адамларыбыз аямай загар алыргъа кюрешедиле, аны бла чекленмей, витаминле да ичедиле. Ачыкъланнганыча уа, ол витамин мардадан кёп болса, тюз да жетишмеген заманындача заранлыды.

Британияны миллет саулукъ сакълау службасы таяннган тинтиуге тийишлиликде  гиперкальцемия (ол D витаминни асыры кёплюгюнден чыгъады) адамны жашаууна къоркъуу салыргъа боллукъду. Аны хатасындан къанда кальцийни ёлчеми ёседи, ол а тамырлагъа, жюрекге бла бюйреклеге хаталыды. Бу эсепле илмуну башдан аякъгъа салгъанчадыла, нек дегенде хар заманда да D витамин адамгъа жангыз хайыр келтиреди деп тургъандыла. Болсада ол алай тюйюлдю.

Не этерге керекди? Энди D витаминден керими турайыкъ? Ахырысы бла да, угъай, дейдиле Британияны миллет саулукъ сакълау службасыны специалистлери. D витамин, мардадан озмаса, чархыбызгъа бек керекди.

Диетологла уа 70 жыллары толмагъанлагъа кюннге D витаминни 600 МЕ-си (халкъла аралы единицасы) керекди деп юйретедиле. 80 жыллары толмагъанлагъа уа кёбюрек – 800 МЕ-сы, къагъанакъ сабийлеге да – 400 МЕ-сы. Алай балагъа ёшюн сют ичирмей эсегиз, D витаминни къошакъ бермегиз, сатып алыннган ашда ол алайсыз да кереклисича бир барды.

Быллай ёлчемледе ол сюеклерибизни къаты этеди, жюрек аурууладан, диабетден, склероздан, ракдан бла мугурайып туруудан (депрессия) сакълайды. Сора артыкъ семизликни кетерирге да болушады.

Эсгертиу, D витамин треска чабакъны бауурунда, гаккыны сарысында, жаулу тенгиз чабакълада, лисичка эм сморчки жууалада (грибледе) кёпдю.

Басмагъа Кульчаланы Зульфия хазырлагъанды.
Поделиться: