Юйюр жашауну математикасы къыйынды, алай аны хар адам да билирге борчлуду

Тохташдырылгъан шартлагъа кёре, бизни республикабызда ВИЧ-инфекциялары болгъанланы хар ыйыкъдан  ачыкъланнган саны ючден онекиге дери жетеди. Башха жукъгъан аурууланы да анга къошсакъ, хал осал болгъаны баямды. Ма бу шартладан сора быллай соруу тууады: юйюрню, эр кишини бла тиширыуну араларында халланы юслеринден школчулагъа айтыргъа керекмиди, угъаймы? 

Эсибиздеди, 1992 жылда   Репродукцияны эм юйюрню планын салыуну арасы ачылынып, аны врачлары школлада, вузлада лекцияла окъуп башлагъанларында, кёпле чамланнган эдиле. «Неге керекдиле аллай былхымсыз хапарла бизни сабийлерибизге? Адет-тёре жюрюген миллет республикада эрге бармагъан къызлагъа, къатын алмагъан жашлагъа гинекологла, урологла не зат айтыргъа сюедиле?» - деп. Алай ёсюп келген тёлюге не жаны бла да билим керек болгъанын жашау кеси кёргюзтюп турады.

Анга  къарынларында сабийлерин кетертгенлени саны ёсгени да шагъатлыкъ этеди. Мен аны юсюнден  врач-гинеколог Рахайланы Людмила бла ушакъ этгенимде, ол былай айтханды: «Мен аны мурдарлыкъгъа санайма. Бирде адам башханы кесин къоруулай ёлтюрюп къояды. Аланы экисини да кючлери тенг болгъанларына да къарамай,  кеси сюймей тургъанлай мурдарлыкъгъа киргенни  тутмакъгъа атадыла. Тиширыу а энди  жаратыла тургъан жанны амалсызлыгъын биле тургъанлай, гюняхха киреди».

Баласыны тууарын унамауну сылтаулары кёпдюле. Бирле ишлеринден кетерге сюймейдиле, экинчиле, эрлери болмагъаны ючюн бедишден къоркъуп, ючюнчюле жарлылыкъларын сылтаугъа тутуп…  Алай, минг сылтауу бар эсе да, баласын кетертип,  мурдарлыкъ этгени тиширыугъа жашагъан ёмюрюнде ауур жюк болгъанлай къаллыкъды.

Рахайланы Людмила айтханнга кёре, ананы къарынында жаратыла тургъан жанны эки айгъа жюреги, мыйысы, бюйреклери да ишлеп тебирейдиле. Юч айгъа уа ол жукълагъан да, уяннган да этеди, башын бурады, бармакъчыкъларын бюгеди, ауузун ачады,  чачы да  ёсюп башлайды. Анга да къарамай, бизде эки-ючайлыкъ жанчыкъны кетертирге   эркинлик бериледи. 

Бусагъатда Россейде дин ахлула абортланы медицина страхованиягъа къошмауну, бу мурдарлыкъгъа базыннган тиширыула  врачлагъа ахчаны кеслери тёлерлерин излейдиле. Законопроектледен биринде уа аны ючюн тутмакъгъа атаргъа керекди, деп окъуна жазылгъанды. Баям, бу башламчылыкъла къабыл этиллик болмазла. Алай депутатла да, битеу  жамауатча, шёндюгю болумну жарсыулугъа санайдыла. Кёпле жаш тёлюню адеп-къылыкъгъа юйретиуде миллет адет-тёрелени хайырланыргъа керекди дейдиле. Алагъа кёре уа, юйюр къурагъынчы, къыз кесин сакъларгъа, эр киши да сабийлерине, юй бийчесине да сакъ болургъа тийишлиди.

Бизнича, миллет республикада абортла  кёп этилгенлери адет-тёрелерибиз къарыусуз бола баргъанларын кёргюзтген шартды.  Бир-бир гинекологла айтханнга кёре, ата-анала  ауурлукълары болгъан 12-14-жыллыкъ къызчыкъланы окъуна келтиредиле бизни ара шахарыбызгъа.  Ма аллай хатадан сакъланыр ючюн, школлада, колледжледе, вузлада лекцияла окъулсала иги боллукъ эди.

-Тиширыу ана болургъа не заманда хазыр болгъанын кеси билирге керекди. Сабийге бек игиси: атасы эм анасы бла жашаса. Андан сора да,  башыгъызны сугъар, кечиндирир онгугъуз  боллукъмуду -  ма аны юсюнден да сагъыш этерге тийишлиди. Юйюр жашауну математикасы къыйынды, алай аны хар адам да билирге борчлуду, - дегенди Рахайланы Людмила.