Сейирсиндирме сёзлюк

(баргъаны)

КЪ

Къабакъ – дарбаза, арбаз бурууну эшиги.

Къабыргъаюйню тыш бегими.

Къагъыбал – бал чибин юйюрню экинчи тёлюсю.

Къадалма – бир затны тутса, жанынгдан тойдуруп, аны этдиргинчи къоймагъан.

Къадар, жазыу, буйрукъ – адамны бу дуниялыкъда жолун белгилеген ишанла.

Къадаргъылы – бек эрттегили адам.

Къадир – даража, намыс, сыйлылыкъ.

Къаза – ауушду, дуниясын алышды. Ёлдю деп, бушууну чорт кесмей, жарсыу магъанада айтыу. Ёлюм жалан да дуниясын алышыу болгъанын чертиу.

Къазакъ – къачхынчы, къачып келип тохтагъан жангыз адам.

Къазакъ бёрю – жангыз айланыучу юйюрсюз бёрю. Одиночка.

Къайиш – ийленнген тууар териден тилиннген, жип, айыл, башха керек этерге хазырланнган жассы узун тилимди. Артда аланы, жалгъап, жип этедиле, не, тилип, чабыр, чомача, ёзге баула аладыла.

Къайкъалакъ – тели махтанчакъ, алчибаш.

Къайкъыр – адамны ёлтюрюрге этилген буйрукъ.

Къайсар – ханлыкъда ол не бу ёзюриятны ёкюлю; ара бийликни жер-жерледе ышаннгылы адамы; ёзюрню (министрни) энчи келечиси. Бусагъатда: президентни парламентде келечиси.

Къакъыракъ – жукъ битмеген къургъакъ тала.

Къалампир – ашны ариу ийисли, татыулу этерге хайырланыучу битим, Тьмин.

Къалымды – бир затны тюбюнде къалгъан кесек. Къапчыкъ тюбю.

Къалыубала – жаратылышны ал кюню, адам улуну тиргизиле башлагъан заманы.

Къалияр, татыран – Саулукъгъа бек аламат жарагъан кийик сарымсах. Черемша.

Къамп – тутхунла, жесирле туруучу жер. Концлагерь.

Къан сабан – къан тёлеуге берилген сабан жер.

Къаназир – жибек къумачланы бир тюрлюсю, дарийге жууукъ; курсабай адамгъа да айтадыла.

Къанжилик – арыкъ, къарыусуз, дарган.

Къанкъылыч – иши-кючю болмай, къаукъалакъ этип, заман оздургъан; телисине айланнган; кереклиге, керексизге да кесин кёргюзте туруучу.

Къантёкгюч – мурдарлыкъдан къайтышмагъан адам; жалдат.

Къанчай, битген – адамны санында битген битиу. Ол адамны этинде бир неда кёп башлы болуп чыгъады. Аурууу ичинде бишип, ирин этеди.

Къан чериу – киши жерине чапхан душман аскер.

Къангич – къаты агъачдан ишленнген, жугар маталлы чучхургъа жарагъан сабан адыр.

Къап – уллу орун; тулукъ, машок; тери, бир затны къабы: къол къап, къаплама;  хыярны бир тюрлюсю – бишгенден сора, сабакъ жанындан баш ачып, ичин кетерип, къурутуп, орун этедиле.

Къапхакъ – сыртда дыркъы жер; дуппур; алгъа ёшюн тартып, башы бир кесекге тюз болуучу жер.

Къапхын къазан – биреуню урланып ашалгъан малы; тоналып, къарыннга кетген ырысхысы; биреуню хакъ бермей ашалгъан малы.

Къарамчы бла къадарчы – бурун заманда жаш бла къыз юйдегили болгъанда, аланы бир бирлерине жарашдырыучу, намысларын баямлаучу эр киши бла тиширыу. Шёндюгю тилде – дигиза бла улан нёгер.          

Къаранчха – таш сурат, тейри кесилик, къач. Идол.

Къарангкъа – къызыу кюнледе чалгъыда не сабан ишледе, ишлеп, къызгъанда, кюн къыбыдындан бугъарча, солурча ёре къош.

Къаргъаш – ташатын, тууратын да жау. Противник.

Къартыкъ – адамны къаны башына уруп не бир башха тюрлю ауруудан ауруп, къыйналгъанда, аны башындан, бойнундан къан алыучу керек.

Къасиет – бир затны сыйы, эсде къалгъан сыйлылыгъы, арбакълагъа этилген хурмет. Аманатны сыйлылыгъы

Къаст – ниет, тилек, умут; бир затха этилген иги дерт, алланыу.

Къач – сурат белги, жор. Крест.

Къобу – агъачха сюрме бла салыныучу ариу ыз. Нарез.

Къодана – жетген кендирни биширип, къобугъун созуп этилген сур халы.

Къол – эки бийик сыртны арасы. Балка. Чегети агъач, кюнлюмю чаллыкъ не жайлыкъ болуучуду.

Къоргъаш – къоруулаучу. Керек кюнде, атха минип, сауут-саба алып, элин-жерин къорууларгъа душманны аллына чыкъгъан эр киши.

Къорлукъ – ырдауан хазырларгъа алыннган сют.

Къорсун – кюч кёр; жаратма; айтылгъанны огъурама.

Къошай – бир тамырдан айырылып, тенг ёсген терекле, зыгытла, дагъыда башха ёсюмлюкле.

Къошхасалмаз – къайнап ёсген, базыкъгъа, бийикге да кетмеген, къургъагъы окъуна аман жаннган, ийис этген котур агъач.

Къужму – кюз артында агъып, жазгъа чирий, жерге тёшелген чапыракъ тёшем.

Къула – уллу тюз, аулакъ.

Къулму – адамны желке тюбю, инбаш бла боюнну арасы; ёгюзню боюну.

Къулта – ниет байлыкъ. Маданият

Къултам – садакъ окъла жюрютюучю къап. Орун.

Къумар – туумай туруп туугъан сабий, юйюрню жубанчы; шатлыкъ; атагъа-анагъа, сабий бериучю зауукълукъ

Къургъан – археология термин. Курган

Къуркъур – эр киши туугъанындан окъуна уятлыкъ тийресинде, быгъынында къыяуу болуп не артда, чырмылтын болуп, багъылмай, ауруу эскирип, юйренчек болуп къалгъан аурууду.

Къурмуштукъ – къойну (тууарны да) боюн жиги; башы бла аркъа сюегини арасында къатыш сюекли, къап-къара татыусуз жери.

Къуршакъ – алтын тюйюме, белги. Тиширыу ариулукъгъа сынжыр бла ёшюнюне не боюнуна тагъычу алтын не кюмюш чечек (украшение).

Къут – табийгъатны жашау кючю.

Къутам – жокку, къауум. Группа

Къушмуш – жашыртын сёлешиу; сёз этиу не да жыйылгъан жерде кишиге эшитдирмей, биреуню «тюгюн жулкъуу». Шепот, сплетня.

Къуу – бек къуруп, кючю тауусулгъан, пура болургъа жетген агъач; аман акъыллы, хайлачы, алдаугъа уста адам; къанкъаз; от къабындырыучу, мамукъ кибик, жумушакъ зат. Чага.

Къуууз – бал чибинлени бал салгъан челеклери. Соты.

Къууум – боллукъ ишлени къайгъысын кёрюу.

Къуууш – эшик арты, таша жер.

Къууушхан – иер алгъа учхаламаз ючюн эшекни къуйрукъ тюбю бла салыныучу айыл.

Къушаш – мужураны бир тюрлюсю – эки къулач узунлугъу болгъан, башына сюнгю маталлы бичакъла-тишле салыннган таякъ.

Къую – суу чыгъарыр ючюн терен къазылгъан уру.

Къуюлма – чучхур, суу акъгъан. Ыржылада къаядан акъгъан ууакъ таш, юзмез.

Къыбыламан – тенгизде, аулакъда, терен агъачда батыш, чыгъыш, женуб, шимал къайсы жанында болгъанларын кёргюзтюучю керек. Компас.

Къыз ишек – къозламагъан жаш къой.

Къызмар – къызгъанч, гыбыр, хатерсиз.

Къыйдырма – жалгъан сёз; баш жулур ючюн кертисин айтмай, башы бла жюздюрюу; тюз баямын букъдурур ючюн шыпыртыргъа кюрешиу.

Къыйдырчы – жашырмай, букъдурмай, айтырыгъын артха салмай айтыучу. Чам, накъырда сылтау бла адамны ич ниетин, болумун, кёзюне тутуучу.

Къылау – темирден жазылгъан къол керекни – сюрмени, балтаны, тюргюню, ёзге керекни, – билегенде, аны аузуна чыкъгъан, тюк кибик, ууакъ бусхулла. Аланы къара билеу этип кетередиле.

Къылгъан – тау жерледе жокку-жугурук болуп ёсген ханс. Ёзеги чий (чёпбаш) кибик, тамыр тийреси уа ууакъ чапыракълы болады. Бадыр тёбеча, къалынлана, жерден ёрге аз кётюрюледи.

Къылкъам – башына мюйюз орнатылгъан узун къазыкъ. Кёбелейни тепсей туруп, алан жашла аны бирден бирге алып, тепсейдиле.

Къыр – эки сыртны арасында, не да сыртны юсюнде тар батыугъа, къолгъа тартхан жер; сыртны аркъасы табада эки къулачха айланнган доппан.

Къырау – иги кёрмеген, кёзлерине акъ тюшген адам.

Къыркъар – кеч кюзде къошлада къой къыркъыу башланнган заман.

Къырмы – тасмалыкъ терини тюгюн кетерир ючюн этилген керек, къол тауат.

Къыртчын – бек сууукъ. Къышны къаты тутхан заманы.

Къысма – тиширыуну ёшюн къабы, ёшюн габарасы.

Къысханик – биченликни, арпа, будай сабанны чалгъандан сора тюбюнде къалгъан томуроуу; тюп къатысы. Жнивье.

Къытжас – атха нал салыр ючюн къурулгъан къурулуш.

Къычырыучу, къодучу – тау элледе бир-бир бийлени жамауатха къычырып, хапар билдирген адамлары.

Къыял – адамны къылыгъы, халы. Энчи илишанларын бирикдирген къуту, сюйюмю неда сюйюмсюзлюгю.

Къыяма – ахыр кюн; бу дунияны бошалгъаны.

Л

Лейсан – жаз башында, кёк да биринчи кюкюреп, жаугъан жауун

Лобан – Сокъур чычхан. Крот.

Лухур – жипили жер. Алыкъа чирикле деп айтырча болмай, суу чунгурла хорлай келген, къамиш ёсе башлагъан къоюнчукъла.

Лыккыр – сау агъачдан ичи къазылып этилген, чёмючден гитчерек ёре аякъ. Кубок.

Тёппеланы Алим
Поделиться: