«Эм уллу саугъа - сабийле менде юйреннген эдик, деп атымы сагъынсалады»

Озгъан жылны ахырында Кёнделенни миллет тепсеуню «Тауланы жарыгъы» къаууму, Дагъыстанны ара шахары Махачкъалада «Magic Universe» деген  халкъла аралы уллу конкурсда «Кавказ тепсеу», «Жаш бла къызны лирика тепсеулери», «Таулу къызчыкъ» эм «Тау гюл» тепсеулерин кёргюзтюп, биринчи эм экинчи даражалы лауреатланы дипломларын, Гран-прини да алып къайтханды. Чыгъармачылыкъ къауумну Темуккуланы - Байзуллаланы Элла хазырлагъанды.

Жырмы, тепсеумю?

 Элла Хасанияда Темуккуланы Орусбийни бла Зафураны юйюрлеринде туугъанды, анда 16-чы мектебде окъугъанды. Кеси гитчелигинден башлап тепсегенди, эгечи Бэлла уа жырлагъанды. Эм алгъа тепсерге школунда республикабызны сыйлы артисти Апполаны Альбертде юйренгенди, дерс эрттенликде алтыда башланнганды: бешледе къобуп, алгъа тепсерге баргъанды, анда юйретгенди, ызы бла уа - окъуугъа. Къыш сууукъла, алыкъа къарангыда ол къыйыныракъ эди, аны ючюн тепсеулени къояргъа тюшгенди, болсада бу жаны бла уста болургъа мураты уа къалгъанды. Бир кесекден а Хасанияда Маданият юй ачылгъаны ол муратын толтурургъа жол ачханды.

Къадары - тепсерге

Заман ётгенде атасыны бир ызны сайла деген сёзлерини кертилигине, тюзлюгюне толусунлай тюшюннгенди. «Хау, алгъа терс сайлау а этген болурмамы, жыр жаны бла барсам а жашау къалай къуралыр эди, дегенча сагъышла келгендиле. Мурат Ахматович да былай айтыучу эди: «Тепсеуледен сора да, артда жашауугъузда жарарча дагъыда бир башха усталыкъны сайлагъыз».    Школну бошагъандан сора, тепсеулени да къоюп, Дизайн колледжге киргенме, стилистни усталыгъын сайлагъанма – бу иш манга къачан да сейир кёрюннгенди, сора ол да чыгъармачылыкъ бла байламлыды», - дейди.

Къайсы жолда болса да, къадар Элланы тепсеулеге къайтаргъанлай тургъанды. Бир кюн эрттенликде анасы телевизорда «Балкария» ансамбль тепсеучюлени излегенин эшитип чакъырады, нёгерлери да бар да бир кёр деп къаты боладыла. Сыфаты, ёсюмю бла излемлеге келишип, юйрениулеге да жюрюгенди. Алай кёпге мычымагъанды, профессионал даражада тепсерге да ол кезиуде артыкъ итинмей эди. Бир жылдан а къыз тепсеучю къауумда адам жетмегенин айтып аны жангыдан ансамбльны студиясына чакъырадыла, анда юйреннгенден сора баш къауумгъа кёчерге онг бар эди. Ол кезиуде студент эди, колледжде дерслени да къоюп, репетициялагъа жюрюп тебирейди. Кесине уа энтта да бу ишни тутуп, ахырына жетдирмесем, энди искусствогъа къайтырыкъ тюйюлме деп сёз береди, ол антына артда кертичи да болады. Юйюр къурагъынчыгъа дери алты жылгъа жууукъну ансамбльны баш къауумунда тепсегенди, кёп гастрольлагъа да баргъанды.

- Мен ансамблибизге бек ыразыма, анда ишлей, кёп сынам да жыйгъанма. Гастрольлада айла бла тура эдик, атам бла анам хар заманда да болушхандыла. Италияда, Францияда, Бельгияда дагъыда кёп жерде болгъанбыз, алада къараучула бек жарыкъ да тюбегендиле, бизге къарап, гинжиле дегендиле.

Ариу, назик къымылдау – уллу къыйынны эсеби

Инсанны жашауунда искусствоны магъанысыны юсюнден айта, Элла ол адамланы араларында чеклени кетергенин, ариулукъну ангыларгъа, багъаларгъа юйретгенине эс бурады. Бир узакъ жерде кавказлы ансамбльлени кёрсек, биз алагъа, ала да бизге болушургъа кюрешебиз. Сора, гастрольлада болгъан жерлерибизде, ол санда тыш къыраллада къонакъ юйледе тургъан кезиулерибиз бек аз болгъандыла, алада жашагъан таулула бла къабартылыла тюбеп, кеслеринде къонакъбайлыкъ этгендиле. Алай, билемисиз, къайда болсакъ да, жюрегибиз артха, туугъан республикабызгъа, юйюбюзге тартханлай тургъанды. Мен оюм этгенден, къайсы усталыкъда да инсанны ич дуниясын искусствоча, юлгюге сурат ишлеу, музыка, жырлау, адабият болсун, бир зат да ачыкълаяллыкъ, айныталлыкъ да тюйюлдю. Ол жашауну къайсы жанында да барды, аны эслей билирге керекди, дейди.

- Бир жанындан тынч кёрюннген къымылдау, тебиу уллу къыйын салыуну эсебиди. Мында чыныгъыугъа, тёзюмлюкге уллу эс бёлюнеди, сагъат бла жарымны баргъан концертде тепсер ючюн къарыулу да болургъа керексе, - деп ангылатады ушакъ нёгерибиз. - Жараула бла спортдан эсе кёп окъуна кюрешесе. Юйретиу зарядкадан, адамны чархын ишге хазырлаудан башланады. Ызы бла чабабыз, секиребиз, санланы создурабыз, андан сора уа тепсеулеге да киришебиз. Ол окъуучуланы саулукъларына да хайырлыды. Бусагъатда сабийле телефонла бла жубана, кереклисича бирни тепмейдиле. Залда ала, кёз кёре, субай, назик да боладыла. Мен сагъыш этгенден, ата-анала сабийге бир низам къураргъа, аны тюрлю-тюрлю кружоклагъа, секциялагъа жюрютюрге керекдиле, ол артда анга абадан жашауунда жарарыкъды.

Ахшыладан юлгю алып

Сабийлени юйретип башларгъа уа Улбашланы Мутайны, Къудайланы Мухтарны, алача башха белгили усталарыбыз юлгюлерин кёре кёлленнгенди:  «Къайсы элге да барса да, бизге Мухтар келиучю эди, дей эдиле. Жангыз бир адам анча жерге барыргъа, тепсеу искусствобуз сакъланыр ючюн аллай бир къыйын салыргъа къарыу, заман да къалай таба болур эди?! Аланы бу огъурлу юлгюлерин ала, мендамы кёрюр эдим деп сагъышланып тебирейме.  Соруп башлайма къайда не болгъанын, хар ким да Кёнделенни юсюнден айтады. Ол манга узагъыракъ кёрюнсе да, атланама. Анда тёртюнчю мектепни директору Атмырзаланы Мухтар бек жарыкъ тюбейди. «Бери кёпле келгендиле, алай кёп заманнга мычымагъандыла», - дейди. «Мен турлукъма, ма кёрюрсюз», - деп жууаплайма. Юйретиуню бардырыргъа спорт залны бередиле, сабийле къууанып келип тебирейдиле, аланы саны ол кезиуде къыркъгъа жетеди. Физкультура – саулукъ кючлеу комплексини башчысы Эфендиланы Муслим, биринчи кюнден окъуна бу башламчылыгъымы жаратып, бюгюн да себеплик этгенлей турады. Ол кеси да сабийлени айныуларына къыйын салгъан, ала спорт, культура, къайсы жаны бла ёсерлерине къайгъыргъан инсанды».

Сунмай тургъанлай - жетишимле

 Сабийлени юйретип тебирегенде, Элла фестивальлагъа къатышыргъа умут этмегенди. Алай бир кесек замандан сабий элде къалып турса, тышында не болгъанын кёралмазлыгъына да тюшюннгенди. Биринчи эришиулери Кисловодскда болгъан эди, анда 6-7 эм 10-11-жыллыкъ  сабийле «Абезехни» бла «Тюз тепсеуню» кёргюзтгендиле. Сахнагъа чыкъгъынчы, башха къауумланы кёре, бу атламгъа таукел болгъаныбыз ючюн окъуна кёллери толгъан эди. Сахнагъа иерден алгъа къауумгъа: «Мен сизни ючюн къолумдан келгенни аямагъанма, энди уа сиз, мен сизни бла ёхтемленирча тепсегиз», - деген эди, ала да устазларын мудах этмегендиле. Андан биринчи эм экинчи даражалы лауреатла болуп къайтхандыла. Экинчи кере уа Железноводскда фестивальда лауреатны биринчи даражалы дипломун алгъандыла.

Эм уллу жетишим а Дагъыстанда болгъанды. Анда фестивальны юсюнден билгенинде, жол узакъды, сабийлени алып къалай чыгъайым деп сагъышланнганды, алай баш иеси Байзуллаланы Марат, сен аны акъылынга алгъан эсенг, толтургъунчугъа тынчлыкъ биллик тюйюлсе деп, кёл этдиргенди. Ата-анала да ыразылыкъларын билдирип, эки ыйыкъны ичинде хазыр болгъандыла. Аллай къысха заманны ичинде тёрт тепсеуню салгъандыла, кече-кюн да ишлеген эдиле. Сабийлеге да: «Лауреатла болургъа бармайбыз, бизге гран-при керекди», - деп кёл этдиргенди.

- Тепсеуле бошалып, хорлагъанланы чакъыргъан кезиуню сакълайбыз, ол такъыйкъала кёп кёрюнюп, атыбызны айтырларына ийнанмай эдик. «Тауланы жарыгъы» дегенлеринде, сабийле да чабып, мени къучакълагъанларында, кёз жашларым тёгюлген эдиле, ол къадар къыйыныбыз зырафина кетмегенди. Юйге кече белинде къайтхан эдик. Кёнделеннге бурулгъан жерде, кеч, къарангы, сууукъ болгъанына да къарамай, бизге саулай эл тюбегенди, ол чакъда жюреклерибиз къууанчдан, ёхтемликден толгъанды, – деп эсгереди.

Насыплылыкъны жоругъу

Кёнделеннге Элла Байзуллаланы Заурбекни бла Мадинаны юйюрлерине келин болуп келгенди, эгиз къызчыкъла бла жашчыгъы бардыла. Алай баш иеси бла тепсеуле бла байламлы танышмагъандыла, болсада, ол юй бийчеси искусство бла кюрешгенине ыразыды, керек заманда билеклик эте да биледи. Къайынлары огъурлу адамладыла, болушханлай турадыла, кюрешген иши бла ёхтемленедиле.

Къызчыкъла да тепсеуле бла кюреширге сюедиле, аланы да Элла къауумгъа къошуп юйретеди. «Сабийлерим тепсеучюле болургъа сюебиз деселе арсарлы да болама, ол тынч жол тюйюлдю, алай ала жашауларын бу усталыкъда кёре эселе, угъай дерик тюйюлме. Кесими насыплы инсаннга санайма, ишиме сюйюп барама, юйге да ингирде андан сюйюп къайтама», - дейди Элла.

Кульчаланы Зульфия.
Поделиться: