«Тийишлиси чакълы жюрюмей эсегиз, ёпкелени ёлчемлери да азаяды»

Не аз да сууукъ болгъанлай  ёпкеле ауруп нек къаладыла? Аны  юсюнден Огъары Малкъарны больницасыны баш врачы Чаналаны Аслижан бла  ушакъ этгенбиз.

–Аслижан, ёпкелени саулукъларын къалай сакъларгъа боллукъду?

-Ёпкеле бизни къалай жашагъаныбызны кюзгюсюдюле, паспортдагъы жыл санлагъа келишмезге боллукъдула.  Ёпкелерибиз асламысында бизден эсе 10-20 жылгъа тамата боладыла, анда да биз кесибиз терсбиз. Алай эсе да, хайт десек, ол болумну артха да къайтараллыкъбыз. Биринчиден, тютюн ичмезге керекди.

Тютюн ичиу  биринчи жердеди  ёпкелерибизни аурутхан затланы  араларында. Адам тютюн  ичген кезиуде жутхан заранлы затла иги да кёпдюле машинала кёп жюрюген  жолну  къатында солугъанында жутхан заранлы затладан эсе. Сагъыш этигиз, кюн узуну бир пачка сигаретни  ичсегиз, машинаны быргъысындан чыкъгъан тютюнде жашагъандан башха тюйюлдю ол!

 -Ёпкелени  ауругъанларын билдирген шартла бармыдыла?

- Хау, къыйын солуу, жётел, хыппирик  аллай шартладыла. Ауруу  акъырын,  аз-аздан  солуу  тамырла  иничкеле,  ёпкеле  тозурагъанлары,  эски  ауруула  къозгъалгъанлары  бла  байламлыды.  Аны    хатасындан  адамны  чархын  кислород  бла  жалчытыу  осалдан  осал  бола  барады,  не  аз  да  кюч-къарыу керек иш бла кюрешгенде солууу тыйылып башлайды. Ёпкеле  бек  аурусала,  кислород  жетишмейди,  ол  заманда  жюрек  да,  бюйрекле  да,  адамны  битеу  чархы  да  къыйналадыла.  Аллай  болумда  кёпле  ёлюп  кетедиле. 

Адам ол халда ауруса, ёпкеле ракдан эм башха  къыйын аурууладан аурургъа боллукъдула, ала бла бирге жюрек эм къан тамырла да ауруучудула. Былайда  къоркъуулу  болумгъа  эрттеден  бери тютюн ичгенле, ала тютюн  бла  ууландыргъан  жууукълары,  химия  бла  кюрешген  предприятиялада  уруннганла,  хауаны  букъуландыргъан  элеваторлада,  ташкёмюр  шахталада,  ташланы  атдырып,  жарып  жарашдыргъан  жерледе, цемент заводлада, жюн къумачла  сокъгъан  фабрикалада  эм  аллай  букъулу  производстволада  ишлегенле  эм  уллу  шахарлада  жашагъанла,  машиналадан  чыкъгъан газла, промышленность предприятияла  хауагъа  жайгъан  кир-кипчикле  къатышхан  хауаны  солугъанла тюшедиле.

-   Асламысында ёпкеледе рак кесин билдирмейди, дейдидиле врачла. Ол алаймыды?

- Жарсыугъа,  алайды. Асламысында  ауруу  кесин  билдирмейди,    адам  тарыкъмайды, кесин саулукълугъа  санайды,  аны  клиникалада  тинтселе уа,  ёпкелери ахыр кезиуге жетгенлерин ачыкълайдыла. Шёндю  врачланы  къолларында  ауруу  къаллай болгъанын тюз тохташдырлыкъ кёп тюрлю аппаратла, амалла бардыла. Ол бек игиди, магъаналыды, нек дегенде багъыу  башланса, кюч ала тебиреген аурууну къаллай болгъаны заманында ачыкъ болса аны  теркирек  сау этерге боллукъду.

-Мардадан  кёп ашау да бузады ёпкелени деген хапар кертимиди?

–Хау, адам семиз эсе, ёпкеле гиповентиляция низам бла ишлейдиле: ала  акъырын эм осал солуйдула. Аны  хатасындан къаннга кислород аз тюшеди, адамны органларын эм  шаугютлерин къан бла жалчытыу  осалланады. Къанда къорууланыу (иммунный) клеткала азайсала,  адамны чархыны иммунитети да  къарыусузланады. Аны бла бирге  семиз адамны жау клеткалары  аурууну къозгъарыкъ затланы  чыгъарадыла.

Ахырында осал  элементле кючленедиле-аллергенле, микробла  эм  башха аллай  затла.

-Ичги бла  солуу тамырла уа? Мен билгенден, алимле аланы байламлыкъларын тинтгендиле.

–Хау, кёп къыраллада тинтиуле бардырылгъандыла. Ичги ёпкеле бла  нек  байламлыды?  Эсигизге бир тюшюрюгюз  иги да ичген адамдан  къаллай ийис уруучусун! Алкоголь  эриген заманда кёп заранлы затла адамны чархындан ёпкеле бла кетедиле, алагъа да заранларын  жетдире.

Этил спирт эригенде,  ёпкелеге  заран  тюшмей   къалмайды.  Эпителийге заран тюшген эсе, къорууланыу функция бузулады, шыты  тийишлисича кетерилмейди эм анда   микробла кёбейип  башлайдыла.

–Бусагъатда халкъ элледен шахарлагъа кёчюп барадыла. Ол игимиди?

–Ёпкелеге аманды. Уллу  шахарланы  чурумларындан бири уа - хауаны   кирленнгениди, аны сылтауу уа -  машиналадан  чыкъгъан  тютюндю.  Заранлы затла, бизни  ёпкелерибиз бла  барып,  къаныбызгъа къошуладыла, алай  бла битеу  чархыбызгъа жайыладыла. Халкъла аралы тинтиуле  ачыкълагъанларына кёре   адам улу автомобиль жолгъа не къадар жууукъда  жашаса, ол къадар  гипертония ауруудан  аурургъа  эм  инфаркт  болургъа  боллукъду.

–Сау кюнню компьютерни экранына къарап жашагъаныбыз да аламат болмаз?

-Тийишлиси чакълы жюрюмей эсегиз,  ёпкелени  ёлчемлери  азаядыла, ала акъырын эм осал солуйдула, тюз семиз адамныкъылача. Ахырында къан адамны санында  тийишлисича айланмайды, ол а не бла бошаллыгъын  билген  къыйын  тюйюлдю.

-Врачха барыр кезиуню шартлары?

– Жётел кёп заманны къыйнай эсе (ыйыкъны неда жарым ыйыкъдан  аслам заманны), кёкюрегигиз  сызгъырып, къыйналып солуй  эсегиз, дагъыда температурагъыз 37-37,2 градусха  кётюрюлген  эсе, кечеледе терлей  эсегиз, мычымай врачха жетигиз.