Кёчюрмечилик – жангы эшиклени ачхан шарт

Мызыланы Адырайны жашы Къаншаубий – аты айтылгъан уста тилманч, белгили шаркъ илмучу, тюрколог, Халкъла аралы тюрк академияны сыйлы академиги, кёп жылланы ичинде Башкъортостан Республиканы Стамбулда келечиси болуп тургъанды, кёп тюрлю кёчюрмелери бла къууандыргъанды тюрк, орус эм къарачай-малкъар окъуучуланы, киногъа къараучуланы да. 

Ол 1970-1975 жыллада Москваны М. Ломоносов атлы къырал университетини Азия бла Африка къыралланы институтуну тюрк бёлюмюнде окъугъанды. Окъуй тургъанлай, биринчи практикасын Тюркде ётгенди. Ол анда сау жылны Стамбулда нефть бла байламлы заводда ишлегенди. Ма ол кюнледе тюрк шахар шаркъ айбатлыгъы, ариулугъу бла аны сейирсиндирип, аны жюрегине кирип къалгъанды. 

Окъууну бошагъанлай, Къаншаубий Москва Олимпиаданы хазырлаугъа къатышхан тыш къыраллы фирмала бла байламлыкъ жюрютген службада, ызы бла  Россейде Къырал кинону комитетинде «Интердет», «Картал» фирмалада, «Итил» деген тюрк къурулуш фирмада ишлегенди. Анда да уруна тургъанлай,   Башкъортостан Республиканы тыш экономика байламлыкъла эм сатыу-алыу жаны бла министерствосуну бла Тюркню араларында жумушланы толтуруп тургъанды. 

Бу ишледе ангыламын кёрюп, 2004 жылда аны Тюркде Башкъортостанны келечиси этгендиле. Айхай да, ол бек жууаплы иш болгъаны белгилиди.  Аны  да бардыра тургъанлай, Къаншаубий россейлилени бла тюрклюлени араларында маданият, санат жаны бла да байламлыкъ къураугъа кёл салгъанды. 1990 жыллада тюрк жазыучу Решат Нури Гюнтекинни «Королёк – птичка певчая» деген романына кёре салыннган кёп сериялы тюрк кинону орус тилге кёчюрюуню да ол умутуну чеклеринде кеси боюнуна алгъанды. Артда аны бу ишин жаратханла тилеп, дагъыда «Манкурт», «Млечный путь», «Любовь моя – печаль моя», «Долг чести» деген кинофильмлени да орус тилге кёчюргенди Къаншаубий. 

Бюгюн да адабият кёчюрмеле жаны бла Мызы улу кёп иш этгени белгилиди. Кесини жазыучу нёгерлери бла  бирге закий назмучубуз Мечиланы Кязимни 160-жыллыгъына атап, аны назмуларын тюрк тилге кёчюрюп, «Адамды бизни атыбыз» деген аты бла шайырны китабын чыгъаргъанды. «Малкъар антология» да Тюркде Мызы улуну хайырындан басмаланнганды тюрк тилде. Ары назмучуларыбызны тамата тёлюден башлап, бек жаш къауумуна дери чыгъармалары киргендиле.

Къайсынны 80-жыллыкъ юбилейине, Къаншаубий кёчюрюп, «Жаралы таш» деген китабы чыкъгъанды. Аны Къазахстанда Къаншаубийни туугъан шахары Туркестанда Ахмат Есевини фонду орус, тюрк тилледе да чыгъаргъанын кёчюрмечи ыразылыкъ бла айтыучуду.   Беппайланы Муталип бла этген бир интервьюсунда ол: «Алгъаракъда белгили тюрклю поэт Неджет бла бирге Къулийланы Къайсынны «Бу таула тургъан къадарда» деген жангы назму жыйымдыгъын басмалагъанбыз. Бу китап – таулагъа махтауду, аланы жырлауду, алагъа салауатды… Белгили жазыучу Гюндогду курдлу боевикле бла кюйсюз къазауатха аталгъан статьясында, къыралны кюнчыгъыш жанында къан тёгюлюуню тохтатыргъа чакъыра, Къайсынны «Мен бу къолла бла асырагъанма» деген назмусун юлгюге келтиргенди. Ма аны ючюн, ол хыйсапдан кёчюреме мен малкъарлы акъылманны чыгъармаларын тюрк тилге бюгюн-бюгече да». 

Тюркде белгили назмучула, керти тенглери  Ахмет Неджет, Аныл Меричелли бла бирге Мызыланы Къаншаубий кёп тюрлю чыгъармаланы кёчюргенди тюрк тилге. Сёз ючюн, Александр Пушкинни «Евгений Онегин» романын Ахмет Неджет бла Къаншаубий кёчюргендиле. Аны «Эверест» китап басма чыгъаргъанды. Ол китап 2003 жылны бек иги кёчюрмесине саналгъанды, кёчюргенлеге аны ючюн къырал саугъаланы тийишли кёргендиле.

Къаншаубий кёчюрмечи тенглери бла Анна Ахматованы назму жыйымдыгъын тюрк тилде китапла этип чыгъаргъанды. Таулу жаш тенглери бла дагъыда Александр Пушкинни, Михаил Лермонтовну, Фёдор Глинканы, Афанасий Фетни, Александр Блокну, Сергей Есенинни, Фёдор Тютчевни, Иван Бунинни, Владимир Маяковскийни, Борис Пастернакны, Евгений Евтушенкону, Андрей Вознесенскийни, Бэлла Ахмадулинаны, Роберт Рождественскийни эм башхаланы ёлюмсюз чыгъармаларын кёчюргенди тюрк тилге. Ала хазырлап, Михаил Лермонтовну185-жыллыгъына атап, «Смерть поэта» деген энчи назму жыйымдыкъ кёргенди дунияны. «Орус поэзияны кюмюш ёмюрюню антологиясы» да кёчюрюлгенди тюрк тилге. 

Бу кюнледе Къаншаубий тюрк окъуучуланы, бизни да жангы ишлери бла къууандыргъанды. Ол кёчюрюп, Тюркде Къабарты-Малкъарны халкъ поэти Отарланы Керимни «Жолла, жолла, сын ташла» деген назму жыйымдыгъы чыкъгъанды. Поэтни поэзиясыны бек баш белгиси болгъан жолла энди анда да айтырыкъдыла дуниялыкъны юсюнден кеслерини бошалмагъан хапарларын.  

Аны бла бирге Къаншаубий бек сейир темагъа эс бургъанды. Ол дуния адабиятлада дуэльлени юслеринден айтылгъанны бёлюп, аланы энчиликлерин тинтип, «Адабият бла дуэльле» деген ишин китап этип басмалагъанды. Быллай сейир китапны окъуучулары кёп боллукълары хакъды. Ол орус тилде не ана тилибизде чыкъса, къошумчулукъ боллукъ эди биздеги адабият излемлеге да.