«Ийсагъан, Чегем сууундан бир уртлам этер эди»

Бу хапарны мен урушну, урунууну да ветераны Иван Полищукдан эшитгенме да, тюз ол айтханча басмалайма.

«Къыргъыз тауну башында тохтап тургъан кюн кюйдюрюп къояды дерчады. Солтан, асыры суусапдан, адыргыгъа къалыпды. Шешаны хуржундан чыгъарып, анда болгъан жылы эм татыусуз суу бла жаланда эринлерин жибитип къойду. Ингирге дери ол аны суудан толтуралмазлыгъын ангылайды. Къойлары да, къызыудан, къургъакъ кырдыкны отларгъа унамай, жокку болуп, арлакъда жатадыла.

Жашчыкъ,  тузлуракъ кёрюннген суу бла ауузун энтта бир кере  чайкъап, эски пиджакчыгъын  жастыкъ этип, шош жатды. Кёкню бийиклигинде уа къушла эркин учадыла, кеслерине къабын излей. Къызыулугъ а жерни къыса барады. Солтан суусапдан къыйналады, алай шешагъа тиймейди. Сууну аяргъа керекди. Сора кёзлерин къысып, бир кесекден къалкъыйды. Тюшюнде уа сюйген Чегемин, къызыл ташны тюбюнден ургъан шауданны кёреди. Анда уа суу не заманда да, бек исси кюнледе окъуна, бузча сууукъду, кеси да – бир татыулу!

Шаудандан чыгъып, жырлап баргъан суучукъну башында уа кенг чапыракълы мантла ёсгендиле. Атасы Солтанчыкъны аладан чёмюшчюк этерге юйретгенди. Андан суу ичген алай хычыуун  эди! Жашчыкъ, Сары-Тюзге бара туруп, андан къайта да, сюйген шауданына келип, аны сууундан ичип, зауукълукъ тапханды. Бир жол а ол, тохтамай, аны къаты бла озуп кетди, аллында башын иймеди, сууукъ сууундан да ичмеди. Къыргъызстанны исси кюнюню тюбюнде жатып,  ма ол кезиучюкню тюшюнде кёрдю.

Уянып, кёзлерин ачханлай а, жашчыкъны ол кюн кёз аллына келди. Ол заманда сюйген шауданындан бир уртлам окъуна этмегенине жюреги асыры къыйналгъандан, жилярыгъы окъуна келди. Сора, башын кётюрюп, къойларына къарады. Ала уа ауузларын къымылдата жата эдиле.

Кюн Къара-Таудан ауа башлагъанды. Сюрюуню къобарыргъа эмда  къургъакъсыгъан Къара сууну къатында орналгъан къошха элтирге заман болгъанды. Асыры суусапдан а, тёзер къарыуу жокъду. Ингирде сериуюн боллукъду, суусап да алай бек къысарыкъ тюйюлдю деген акъылда, жашчыкъ шешаны тауусады. Мытыл, татыусуз сууну ичип бошагъандан сора, Солтан туугъан жеринде аллайны къойла окъуна ичмез эдиле, деп ойлады. Сора аппасыны айтханы эсине тюшдю. Ол, туугъан жерини юсюнден хапар айта келип: «Ийсагъан, Чегем сууундан бир уртлап ёлюр эди»,– деген эди,  мудахланып.

Солтан киши жууап бералмазлыкъ сорууну кеси кесине энтта да берди:аланы туугъан жерлеринден суууруп алып, таулула ёмюрде юйреналмазлыкъ къумлагъа нек келтирип атдыла? Алай а, эртте-кеч болса да, халкъ тауларына, гара сууларына къайтмай къалмазлыгъына ийнаныу жаланда анга, акъылбалыкъ болмагъан жашчыкъгъа угъай, аны битеу жерлешлерине кюч-къарыу бергенди. Жайда иссиликге, къышда къабышдыргъан сууукълукъгъа чыдаргъа болушханды. 

Ол насыплы кюн да келди! Энди жашчыкъ угъай, юйюрлю да болгъан эсли адам, сагъышлары поездни да оза, Кавказгъа барады. Ата журтлары алагъа къалай тюбер – жанындан да бек сюйген эмда багъалы кёрген сабийлеринечамы огъесе ажашып айланнган жашларыначамы? Ол сагъышла аны да, жерлешлерини да акъылларын бийлепдиле.

Ма, Нальчикге да жетдиле! Туугъан жерине кёп жылланы термилген Солтанны жюреги, асыры ургъандан, чыгъып кетеди дерчады. Ол халда тюшеди да вагондан, кёп адамны кёреди. Ала къайтып келген таулулагъа тюбер ючюн келгендиле, жарыкъдыла, къууанчлыдыла. Аланы араларында уллу къуллукъчу да барды. Ол поездден тюшгенлени алгъышлайды, ата-бабаларыны жерлеринде тынч-ырахат жашарларын тежейди.

Бу къууанчлы халны кёрген Солтанны жюреги жарыйды. Бир ненча сагъатдан жерлешлери бла машинада сюелип, ол тёгерекге-башха къарап барады. Ма, туугъан Чегемим! Машинадан секирип тюшериги, сабийлигинде аны дайым къандыргъан суудан бир уртлам этериги келди. Алай шофёрну къатында олтургъан аппасы машинаны тохтатыргъа къоймады.

Къызыу тюйюл эди, алай туугъан элине жууукълаша келгени бла Солтанны суусап къысадан-къыса барады. Ол да билмей тургъанлай, машина къая тюбюнден чыкъгъан сууну къатында тохтады. Шауданнга биринчи болуп бек тамата жанлады. Аллахха туугъан жерлерине къайтаргъаны ючюн шукур этип, аппа жыйырылгъан къол аязларын жанны тирилтген дарман суудан толтурду да, алгъа билеклерин, ызы бла бетин жууду, сора ичип башлады. Акъсакъал биле-биле жаш болгъанча, анга къарыу-кюч кире баргъанча кёрюндю.

Юйюне жыйылгъанлай, Солтан ол кюн окъуна  узакъ къумлу жерледе тюшюнде кёрюп тургъан шауданнга барды. Таза сууукъ суу бла бетин жууду да, сора андан тогъуп, кёп жылланы термилип тургъан суусабын къандырды».