«Мени къарт анам»

Журналист жолла бизни кёп жерлеге жетдиредиле, кёп адамла бла тюбешдиредиле. Аланы бирлерин унутаса, башхалары уа эсден  кетмей, жюрегингде бир огъурлу ыз къоядыла. Ма бу жол мени  къадар аллай  адам бла тюбешдиргенди. Ушакъ эте келгенибизде, ол къарт анасыны юсюнден жазарымы тилеп, аны сейирлик къадарыны юсюнден ким да эс бурурча хапар айтханды.

-Мени ыннам Акъ-Суу элден эди. Жарсыугъа, тёрт жыл мындан алгъа  ауушханды. Болсада ол тохсан жылдан артыкъ жашагъанды. Аты уа Балля эди.  Анга жууукъларыбыз, къоншуларыбыз да алай айтхандыла. Узун жашау жолунда ол кёп къыйынлыкъ, къууанч да сынагъанды. Болсада жюреги такъыр болмагъанды. «Базманнга салсакъ, иги кезиулерим  асламыракъ  тартырыкъ болурла , деригим да келеди»,-деучю эди ол. «Намыс болмагъан жерде насып жокъду»,-деген айтыу  аны жашау жоругъу эди. Ма аллай бир жыл жашагъанындан сора   да, сен анга баш иесини неда  гитче къайыныны атларын  айтдыр. Не хазна.

Созайланы Хасымны къызы Бакъыят Огъары Холамда туугъанды. Ючжыллыгъында анасындан ёксюз къалгъанды. «Къыйынлыкъ жангыз келмейди» деп, къалай тюз айтхандыла буруннгулула. Къызны жети жылы толгъанда, атасы да ауушады. Аны атасыны эгечи ёсдюреди. Уллу Ата журт уруш башланнганда уа къарындашы аскерге кетеди. Кёп да бармай а, саулай халкъгъа бушуу сынаргъа тюшеди, аны зор бла  къум жерлеге  кёчюредиле.

Балля атасыны къарындашындан туугъан жашны юч сабийи, юйдегиси бла да Къыргъыз ССР-ге тюшеди. Анда Фрунзе атлы колхозда алгъа опиум ёсдюрюп, ызы бла арба бла будай ташып ишлегенди. Келини юч сабийге къарай эди, алыкъа  сюеклери иги къатмагъан оналтыжыллыкъ къызчыгъ а  аланы багъаргъа керек болгъанды.

Ол айтып билеме. Орта Азиягъа  келтирип, поездден тюшюргенлеринде, аланы  алыргъа колхозланы председательлери келген эдиле. Аланы араларында бир эриши, тизгинсиз къарт оруслу киши да болгъанды. Келиним: «Бу ушагъыусуз бла бармайыкъ, башхасын сайлайыкъ»,-дейди. Мен а  анга: «Билемисе, ма ол кёпню кёргеннге, кёпню билгеннге ушайды, ол бизни ажашдырмаз»,-дейме. Биз аны ызындан тебирегенлей, дагъыда тёрт- беш юйюр да бизге къошуладыла. Ол бизни бир фермагъа келтиреди. Анда малла жокъ эдиле, мындан баргъан  кёчгюнчю юйюрле уа ичинде жабыула тагъып, бёлюм-бёлюм эте турадыла. Биз да аллай бир мюйюш сайлайыкъ деп  тургъанлай,  председательни бизге жаны ауругъан болур эди, бир оруслу къатынны юйюне элтип, бир отоуну бизге береди». Андан сора да кёп хапарла айтыучу эди ыннам. Анга  жюрегинг къозгъалмай тынгылагъан бек къыйын болуучу  эди.

Алай бла жашап башлайдыла. Къызны окъууу болгъанын кёрюп, председатель аны звено башчыгъа салады. Тиширыула  опиум ёсдюредиле, будай жыйып, кюфге ташыйдыла. Мени ыннам а арбаны тюбюнде къалгъан бюртюкчюклени жыйып, тартып, сабийлеге худур биширип, ашатып тургъанды. Атасыны къарындашы урушдан къайтхандан сора уа, ол да ишлеп, юйюрге тынчыракъ болады. Жыйырма жылы толгъанда, Балялны урушдан къайтхан Ёлмезланы Чапайгъа эрге  бередиле. Атасыны къарындашындан туугъан жаш аны юй-кюн этер ючюн уллу къыйын  салгъанды. Бек алгъа ол аланы башха элден кеси жашагъан жерге кёчюргенди. Биргелерине уа къайын атасын, къайын къызын да. Юч юйюр болуп,  бир бирден айырылыргъа сюймей, бирге  татлы жашагъандыла.

Баш иеси урушдан  жаралы болуп келген эди да, саулугъу осал эди. Балля уа анга, аны эгечи Фатиматха да бек иги болгъанды. Къайын  къызын эрге да кеси бергенди. Тоюн да тенглерине сукъландырмазча этгенди. Жангы юйюрге жашла, къызла да тууадыла. Балляны уа сабийи жокъ эди. Ол заманда  къайын къызы сабийледен бирин, къайсын сюйсенг да ал да  кесинге  сабий эт, дейди. Ол а, сабийлени аналарындан, аталарындан айыраллыкъ тюйюлме деп, унамады.

Болсада къадар башха тюрлю оноу этгенди. Юйюрге ючюнчю сабий да тууады – Ахматчыкъ. Анга беш жыл болгъанда, Балля Ахматны Акъ Суугъа алып келип, жай солуу кюнледе Нальчикге, паркга элтип айландырады, къыллаучалада учурады. Хар не иги зат да Ахматха! Кюн сайын а ана къарындашы, Балля да  жашха сюйсе конфетле, сюйсе къалачла аладыла, шахаргъа элтип, башдан аякъ жангы кийимле кийдиредиле. Бир ненча кюнню къонакълыкъда тургъандан сора, Балля жашны  Къара Суугъа элтеди. Аллай иги жашаудан а жашны айырыллыгъы чыртда келмей эди. Узакъ тау элде  анга сегиз сабийни ичинде аллай кёз-къулакъ болуу амал жокъ эди. Сюйсе, сюймесе да  жаш анасыны къатында къалады. Не букъдурлугъу бар эди, Балля да  Ахматчыкъны бек сюйгенди. Ол кеси къайры барса да, аны биргесине айландырып тургъанды. Кече уа кесине къаты къысып жукълатханды. Анга да къыйын эди жашдан айырылыу.

Бирде эски суратлагъа, ишлеген заманында берилген саугъалагъа къараса, кёп зат эсине тюшгенди. Уруш жыллада, киши жеринде да эр кишиледен артха къалмай, чалгъы чалгъаны, дырын жыйгъаны, сабан сюргени, жауун, къар  жаугъан кюнледе уа фронтха къол къапла, чындайла , ёрге  жанла эшип жибергени… Аны бийик даражалы саугъалары, грамоталары да кёпдюле.  Аладан «За доблестный труд» майдалын артыкъ да багъалайды. Ахшы ишлегени ючюн  Москвагъа  ВДНХ-гъа баргъанын да бир да унутмайды.      

Ол жашагъан дуниясында аны элде намысы-сыйы бийикде  жюрюгенди. Бюгюнлюкде да аны таныгъанла, билгенле игилигин унутмай айтадыла. Кёпню кёрген, кёпню билген Балля замандан артха къалмазгъа да кюрешгенди, къыралда, республикада, элинде да жангылыкъланы билирге сюйгенди. «Заман» газетни кёзлюксюз тохсан жылында да окъугъанды. Беш ууахты намазын да къоймагъанды, врачла къан басымын ёнчелеселе, космонавт болургъа жарарыкъса, деучю эдиле. Ыннабыз не  заманда да  керти ашарыкъланы айыргъанды: айран, жау, бишлакъ, халал эт ашагъанды. Тауукъ этни ёмюрюнде ауузуна салмагъанды. Бир заманда да ауазын кётюрюп сёлешмегенди. Хар затны да ууахтысында этгенди. Шабат, ыйых кюнледе бизге айтып, машинагъа олтуруп, ярмаркагъа баргъанды. Андан кеси жаратхан затланы алып келгенди.