Иш кёллю, миллетни сюйген жашла бла къызла сакълагъанды малкъар халкъны

Социалист Урунууну Жигити Тетууланы Шамсудинни атын бюгюн-бюгече да  халкъ хурмет бла эсгереди.

Ишлерге, окъургъа да тюшгенди

Тетуу улу 1932 жылда Уллу Малкъарны Ышканты элинде туугъанды. Анга онбир жыл толгъанда, атасы ёлюп,   кичи къарындашлары-эгечлери бла бирге аналары Буслийматны (къыз тукъуму Забакъладан)  къолунда къаладыла.

Беш ууакъ сабийни анасына кёчгюнчюлюкню къыйынлыкъларын биринчи кюнюнден ахырына дери кеси башында сынаргъа тюшгенди. Юйюр Юг Къазахстаннга Киров районнга тюшеди. Зорлукъну сынагъанла ол  бек къыйын жерледен бири болгъанын айтыучудула. Кёчгюнчюле аны хауасын кётюралмай, кёпле биринчи жыллада ауушхандыла.

Шамсудин орта  школну 5-чи классын бошагъаны себепли, окъууун Къазахстанда андан ары бардырады. 1945 жылда Киров районну Винсовхозунда школ-интернатха жюрюп башлайды, алай аны бла бирге ишлерге да тюшеди. 

Биринчиден, Винсовхозда учётчик болады, ызы бла, 16 жыл толгъандан сора, терек бахчачы бригадагъа башчылыкъ этеди. Анга  40 къыз киргендиле, ол санда артда аны юй бийчеси боллукъ Шамкъыз да. Ала    илипинле къазгъандыла  – хар бригада кюннге 5-6 кубометр жерни кетерирге борчлу  болгъанды.    

 Къыйын болгъанына да къарамай, жаш билим алыргъа, окъургъа итиннгенди. 1954 жылда Къазахстанны республикалы учкомбинатыны Чимкентде бёлюмюне киреди. Ол кезиуде эки сабийни атасында билимин ёсдюрюрге керек болады.   Артда ол  Ташкентни къырал университетини агроном факультетин бошагъанды.  

Хунерли  оноучу

1963 жылда Тетуу улуну Узбек ССР-ни Сырдарья областында «Баяут-3» совхозгъа башчылыкъ этерге чакъырадыла. Ол    не жаны бла да артха къалгъан, борчларын ахыр да толтуралмагъан мюлкледен бирине саналгъанды. Жаш директорну башчылыгъында, анга къуллукъгъа  салыннганда жаланда 31 жыл толгъанды, мюлк алчыланы санына  чыгъады. Ол жыл (1964 жыл) Шамсудиннге биринчи къырал саугъа бериледи – Урунууну Къызыл Байрагъыны ордени.

Совхоз, Узбекистанны мюлклерини асламыча, мамукъ ёсдюрюу бла кюрешгенди. Сентябрьден-октябрьге дери уа республикада жашагъанла барысы да, ала къайда ишлегенлерине да къарамай, мамукъ бахчалагъа ишге чыкъгъандыла. Тирликни жыйгъан а бек къыйын, адамны къарыуун алгъан ишледен бириди. 

Адамланы аяр мурат бла бу культураны  жыйыуну толусунлай механизацияланнган амалгъа кёчюрюп башлайдыла. Бу ишни биринчилени арасында  Тетуу улу таматалыкъ этген мюлкде тамамлайдыла. Алай бла школчуланы бла студентлени тирлик алгъан кезиуде окъууларындан бёлюрге кереклиси болмай къалады.

 Къауум замандан а бу амал кесини хайырлылыгъын кёргюзтеди. Алай бла Шамсудин районну, республиканы да башчыларындан ыспас сёзлеге тийишли болады. Ол башчылыкъ этген совхоз а кёп жылланы алчыланы  санында болгъанлай тургъанды.

Ишчиле ючюн къайгъыра

Тетуу улу ишчилерини жашау халларына, аланы ишчи болумларын къураугъа энчи эс бургъанды.  Ма бир-эки юлгю. Сохозда механизаторланы барысына да бирча кийимле  берилгендиле. Ала аны тирликни байрамларында неда урлукъ салыу башланнганында кийиучю эдиле. Урунууда уллу жетишимле болдургъанланы    саугъалауну да энчи тёрелери болгъанды. Агитмашинада, макъамны да сокъдура, жетишимли совхозчуну юйюне келип, аны ата-анасын, юйюрюн, къоншуларын да жыйып,  саугъаны аланы аллында бергендиле.

Школла ишлетип, шахарладан хореографиядан, музыкадан устазланы чакъыргъанды, республикада белгили театр труппала совхозчуланы алларында ойнарча амалла этгенди Шамсудин. «Шуёхлукъну поезди» да аны башчылыгъы бла къуралады.   200-300 алчы совхозчу жыйылып, СССР-ни шахарларына экскурсиялагъа барыучу эдиле. Къоранчланы уа совхоз кесине алгъанды.

  Битеу бу башламчылыкъла эсленмей къалмагъандыла. Тетууланы Шамсудин 1970 жылда «Жигер уруннганы ючюн. Владимир Ленин туугъанлы – 100 жыл» деген майдал бла саугъаланады. Бир жылдан а  Сыйлылыкъны белгиси  ордени бериледи. Къысха замандан анга «Узбек ССР-ни сыйлы агроному» деген ат аталады. Андан сора да, Ленинни ордени эки кере бериледи, ВДНХ битеуроссей кёрмючге къатышханы ючюн алтын, кюмюш, доммакъ майдаллагъа кёп кере тийишли кёрюлгенди.

1974 жылда Тетуу улу Узбек Республиканы Сырдарья областыны Акалтын районуну райкомуну секретарына айырылады. Бу къуллукъда ол он жылны ишлегенди.

26 февральда 1981 жылда  Шамсудин  Жунусовичге «Социалист Урунууну Жигити» деген ат аталады эмда Ленинни ордени бла «Серп и молот» алтын майдал бериледиле.   Узбекистанны компартиясыны Ара комитетини биринчи секретары Шараф Рашидов, Шамсудиннге быллай бийик даражалы саугъала берилгенин билгенден сора,    аны анасы Баблинагъа Нальчикге сёлешип, быллай иш кёллю, жетишимли, жигерли, фахмулу жаш ёсдюргени ючюн ыразылыгъын айтхан эди.

Кёчгюнчюлюкню къыйын жылларында  Шамсудинча    иш кёллю,  миллетин  сюйген, анга кертичилигин тас этмеген жашланы бла къызланы  хайырындан сакълагъанды малкъар халкъ кесини миллет энчилигин, келир кюнюн да.