Хар не да болжаллыды дунияда

(хапар)

Дагъыда бир жукъу къачхан, ахыры болмагъанча узун кече озуп барады. Толгъан ай, кёкде айлана кетип, баям, къоншуларымы эшитип неда мени къайгъымы билипми, бизни кёп адам жашагъан уллу юйюбюзню башында тохтагъанды. Айны толгъан кезиуюнден хар бир адамгъа да бир тюрлю бир себеп болады дейдиле жулдузчула. Танг атаргъа ай сары жыйрыгъын атып, кёксюл бет алады. Баям, кёк чууакълыгъы ачыла башлагъандан. Бир кесекден башыбыздагъы кёк, феруза бет алып, тенгизге ушап башлайды, андан сейир макъам келе. Топха ушагъан ай а, узакъ кетип баргъан желпекли къайыкъча, эрийди кёзкёрмезде.

Тангнга дери къычырып, дауур этип чыкъгъан къоншуларым бу Аллах жаратхан ариулукъну кёрмегенлерине жарсыйма. Кёре да болурла, алай бирем-бирем. Аны сёзге салып айтабыз деселе да, бири бирин ийнандыраллыкъ тюйюл эдиле ала бу кече. Бирде къылыкълары алай да болады.

Бюгече ала ахыр да айырылыргъа айтхандыла да, анга жарсып турама. Аман адамла тюйюлдюле, алай а барды аланы жарашыусуз этген бир тасха зат араларында. Эшитилип турады бу жукъа къабыргъаладан не да – жиляу. къууанч, хар бир сёз да. Манга угъай, битеу да юйге эшитилген сунама бюгечеги къайгъыла.

– Санга баргъан кюнюмде ёлген эдим мен! – дейди тиширыу.

– Ол кюнден башлап ачханса кёз жашаугъа, жазыкъ. Сагъыш этчи, не биле эдинг юйден бла арбаздан, бахчадан сора ата юйюнгде? Мен а сени шахаргъа келтирип, окъуулу, билимли да этгенме. Ишлер онг да бергенме. Сабийлеге да алай.

– Хау, сабийле уа, санга къарап къалсала, аламат болур эдиле. Кесинг да болса эдинг а бир билимли. Къалгъанлача, бир уллу юйлеге келтирип кийирген болурса, бу тар фатаргъа несине махтана эсенг да, ангыламайма, чыпчыкъ уя кибик. Тюбю-башы да юч отоу. Келин, киеу кече къалабыз деселе да, уялырча болуп тургъаныбызны кёрмеймисе?

– Кёреме! Алай хар бири да кеси юйлеринде турсала сюеме. Алай болмай, ала къаты юйюр къураяллыкъ тюйюлдюле! Бютюнда сени юлгюнгде!

– Сеники уа аламат! Сен, киши, бир адамны да сюймейсе! Туудукъларынгы окъуна.

– Мен аланы сюйгенлей сюйсюн мени Аллах!

– Айырылмай къаллыкъ тюйюлме.

– Кел, сакълатма.

– Тейри, сакълатмам!

– Ананга да айт.

– Айтырыкъма!

– Атанга да айт.

– Айтырыкъма!

– Къарындашларынга да айт.

– Айтырыкъма!

– Эгечлеринге да айт.

– Айтырыкъма!

Кече алай озгъанды.

Эрттенликде кирит бургъанлары, ызы бла атлауучла бла энишге тюшюп баргъанлары эшитиледи.

Тёзалмайма, терезе кёзден къарайма ызларындан, къарамым аланы айырылыудан тыйгъан этерик кибик.

Арбазда шинтик юсюнде созулуп жатады ким эсе да. Юйсюз-кюнсюз адам болур дейме ичимден. Тиширыу да алай сунады. Эр киши аны боюнунда къан тамырына тийип кёреди.

– Кет, бу ичгичини не этесе? – дейди тиширыу, баш иесини билегине илинип.

– Къачан кёргенсе быллай таза кийиннген ичгичини сен? Адамны бир башха зат къыйнаса да, алай айтып къоярыкъса сен, къарайма да…

– Аллах сакъласын…

Эр киши терк окъуна жатханны кёкюрегин ачады, сора солууун айландырыргъа кюрешеди. Тиширыу докторлагъа сёлешеди. Ала келгенде, къоншуларым экиси да терк болушлукъ берген машинагъа минип, жюреги тутхан, сёзюн ангылаталмагъан «юйсюз-кюйсюзню» биргесине больницагъа кетедиле…

Къууанама бу эки халал адамны айырылыр къагъытда жазар жерге жетмегенлерине. Сылтаулары да барды. Кёрюп турама.

Кёп туралмайдыла тюйюшюп. Жарашсала, жарып къалыучудула олсагъат, ол да къууандырады тёгерекни. Ма бюгюн да, аллай заманлада болуучусуча, больницадан къайтып келип, олтурадыла бирге салкъынлыкълы арбаз шинтикде. Аланы жарашханларына къууаннганча, лейсан жауун жауады.

– Бу жауун дегенинг къалай аламатды. Бютюнда жаз башы келгенин, бир атлагъанлай жай боллугъун билдире жауса.

– Къалай билдиреди сора ол аны? – баш иеси да тынчайгъаннга, сууугъаннга ушайды.

– Тепсеп.

– Тепсепми?! Энди жауун тепсейди деп да эшитдим. Сен тюйюлмю эдинг, эркидиргенди бу жауун деген тюнене?

Тиширыу тынгылайды. Сора дагъыда ахыр сёзню иеси болургъа сюйгенденми, ким билсин:

– Жауун, жаным, дарман окъунады. Ма былай жаууп, жуууп, жерни ариу этгенча, адамны да жюрек къайгъыларын кетерип къояды. Кёремисе, солууунгу къалай жангыртады.

Эр киши жуууап этмейди.

Бир кесекден кюн тиеди.

– Сокъур деп нек атагъан болурла быллай жаууннга? – деп сорады тиширыу. – Сокъур а бир тюйюл эди да… Къалай игиди жауун кюн бла бирге ойнай жауса. Тейри къылыч андан тууады. Сабий заманымда жауун тюбюнде чапсанг, чачынг узун боллукъду деучю эди ыннам. Тейри къылычны ары жанына ётсенг а, жашчыкъ боллукъса деучю эди. Алай ары ким ёталгъанды. Самолётла окъуна ётала болмазла да?

– Энди аллай жылы жауунла жаумайдыла. Кёп чалгъы чалгъанма жауунда. Иги барады, кырдык мылы болса. Къаллай гебенле сюеучю эдик атам бла мен Индырчыда! Гебенле угъай, тишле сунар эдинг. Аланы элге тюшюрсег а, не берекет болуучу эди элде.

– Эрттеден бери бармагъанбыз. Кел, тамбла юйге барайыкъ.

– Барайыкъ…

Юйюбюз деп, ала энтта да элде юйлерине айтадыла. Ары барып, анда бир кесек туруп келселе, тюйюшмей да турадыла бир кесекни бу халал, жандауурлу къоншуларым. Сюймеклик да къайтады алагъа. Кертисин айтханда, ала бир бирге ушагъан окъуна этедиле. Иги кесекни бирге жашасала, адамла ушап къаладыла. Сабийлери, туудукълары келселе, жарашадыла, бетлери жарыйды. Олсагъатдан битеу юйню локъум ийис толтурады. Кеслери къалсала уа, башланадыла тырманла.

Кёпле айтадыла, атдым болуп, керекли, керексиз жерде да адамны кёлкъалды этдирлик сёзлени, ма былача, алай а артда аслымысы жарашып къаладыла. Халалдан, чомартдан, игиден жарашадыла. Алай болса, жарашхан къыйын тюйюлдю. Кечген да алай. Хар не да болжаллыды дунияда: жашлыкъ да, ариулукъ да, кюч-къарыу да, душманла, шуёхла да… Алай а, бары да кетгенде да, жюрек тазалыкъ къалады. Ма ол сюймекликге узакъ кетерге къоймагъан тазалыкъ.

Бата баргъан кюн арбазгъа къызылсуу жарыгъын тёгеди. Анга къарай, къанатлыла тынчлыкълы боладыла. Къаргъала окъуна инжи кёзлерин ары буруп, ол ариулукъгъа къарап олтурадыла, Бусакъ, къоз тереклени шыбыртсыз бутакъларында. Баям, ол кюн да, аны ахшам жарыгъы да Аллахдан келгенлерин, алада жалгъанлыкъ, ётюрюк, кёзбаулукъ болмагъанын ала кимден да иги биледиле. Айхай, юч жюз жыл жашасала!