Адамлагъа кёл этдирте, ахшы хапарла эшитдире

Андагъы бериулени уа уллу, гитче да ашыгъып сакълаучулары эсимдеди. Сёз ючюн ыннабыз бек сюйюп Отарланы Омарны, Жанатайланы Исмайылны, Беппайланы Сергейни, Алтууланы Зояны жыр айтханларына тынгылаучу эди. Мухажир Пшихачевни къобуз тартыуларына уа биз, сабийле, аякъ бюгюп эришиучю эди. Жанатайланы Исмайыл сабийлери бла «Кимди ол?» деген жырны айтсала уа бек уллу саугъа эди бизге.

Сора дагъыда малкъар эм орус тилледе сёлешген дикторла Отарланы Мажитни, Созайланы Илиясны, Татьяна Шидакованы ауазлары уа бир жомакълы дуниядан эшитилгенча сезимле туудуруучу эдиле менде. Ол адамланы кеслерин кёрюрге бек сюйгеним эсимдеди. Аллай онг а газетибизге ишлерге келгенимде чыкъгъан эди. Энчи Созайланы Илияс бла ушакъ бардыргъан эдим. Созай улу радиогъа келгенли да быйыл 50 жыл толады.

Алай бла республикабызны радиосуну тарыхы бек байды. Бюгюнлюкде  анда ишлеп келген журналистле бла дикторла эки компанияда ишлейдиле. Бирлери республикалы телерадиокомпанияны бойсунууунда 99.5 fm ызда ишлейдиле. Экинчилери «Россия1» Битеуроссей къырал телерадиокомпанияда 101.8 fm -де эфирге чыгъадыла. Биринчи къауумну малкъар тилде чыкъгъан бериулерини баш редактору белгили журналист Ботталаны Мухтарды. «Россейни радиосундагъылагъа» уа Ахкёбекланы Элдар таматалыкъ этеди.

Биз да аланы бу байрам кюнлерини аллында Ботталаны Мухтар бла тюбешип, шёндюгю радиону жашауу къалайды, къаллай ахшы тюрлениуле болгъанларыны юсюнден сёлешгенбиз.

- Мухтар, биз барыбыз да билгенликден, кёп жылланы республикалы телевиденияда ишлеп тургъанса. Халкъ да сени тележурналистнича таный эди. Радиогъа кёчгенинги сылтауу неде эди?

- Жыйырма жыл мындан алгъа республикада эки угъай, бир радио бар эди. Барыбыз да бирге ишлей эдик. Ол кезиуде мен телевиденияда тамата редактор эдим. Сора кюнлени биринде телевиденияны алгъыннгы таматасы Руслан Жанимов кесине чакъырып, мени радиогъа малкъар тилде бериулеге башчылыкъ этерге кёчюрюрге сюйгенин билдиреди. Аллай затны сакъламагъаным себепли  сагъыш этерге заман беририн тилейме. Сора оюмлай кетгенимде, жыл саныма кёре, жаш тёлюге жол бере билирге кереклисин эсге ала, ыразылыгъымы билдиреме. Андан бери иги кесек озгъанды. Сокъураннган да этмейме.

Радиону юсюнден айтханда, телевидения бла тенглешдиргенде, мында редакторну онгу асламды. Анда айтхан затынгы юсюнден видео табып кёргюзютюуге къаты байламлыса. Мында уа бериуню бардыргъан, жаздыргъан заманда ашыкъмагъанлай, макъам да къоша, теманы да кенг ачыкълай бараласа. 

Мен келген заманда ветеранларыбыз Энейланы Раягъа, Этезланы Бахауатдиннге, Аттоланы Магометге (жаннетли болсунла), пенсияда болгъанлары себепли  кетерге тюшген эди. Ол адамла бла ишлерге тюшмегенине бек жарсый эдим. Болсада, ала иги ыз къоюп кетгендиле. Сёз ючюн Энейланы Рая звукорежиссер эди. Жарсыугъа, бюгюнлюкде ол къуллукъ жокъду. Жаланда звукооператор барды. Алгъын редакторну борчу бериуюн жаздырып кетип къалыучу  эди. Къалгъан жумушланы ала тынгылы этип, эфирге чыгъарча жарашдыргъандыла. Шёндю уа неге да кесибиз «бийле» болгъанбыз, дейим. Аны айтханым, компьютерде толу монтажны кесибиз этип, бериулерибизни хазырлайбыз.

Бёлюннген заманны юсюнден айтханда да, ол кезиуде редакциягъа бир айгъа 9 сагъат  бёлюне эди. Ишлеген а сегизеулен этгендиле. Энди уа эфир кече-кюн да тохтамайды. Алай коллективде уа 5 адам болабыз. Кюндюз берген бериулерибизни уа кече да къайтарыргъа тюшеди. Айтханым, жюк уллуду. Дагъыда жарсытхан неди десенг, тилибизде ишлерча адам табалмагъаныбыз. Бир ненча жыл мындан алгъа Байдаланы Магомет кетгенли, аны орунуна алыргъа адам табалмайбыз. Халкъыбызда ана тилибизде сёлешип, орус тилден тынгылы кёчюре билген табылмайды. Малкъар журналистикада ол бюгюнлюкде бек уллу къайгъы этдирген кезиуледен бириди деп айтсам, ётюрюк болмаз.

- Сен билгенден, радиогъа тынгылагъанла къаллай бериулени бегирек жаратадыла эм не себепден?

- Шимал Кавказда алгъаракъда бардырылгъан тинтиуле ачыкълагъаннга кёре, бизни радио халкъ тынгылагъаны бла эм тематика кенглиги бла 2-чи  жерде орналгъанды. Ол бек иги кёрюмдюдю деп сагъыш этеме.

Адамла сёлешген да  кёп этедиле. Энчи сюйюп тарыхыбыз бла бериулени  жаратханларын айтадыла. Дагъыда мен сёлешген кезиуде орус, ингилиз сёзлени тюрк миллетленикилеге алышыргъа бек ёчме. Би-бирле аланы магъаналарын ангыламай да сёлешедиле. Тынгылаучуларыбыз бла аллай байламлыкъ болгъаны къууандырады.

Танг ата асламында музыка бериуле, назмула,  театр постановкаланы салыучубуз эфирге. Политика бла байламлы, адалагъа ауур келлик темаланы артха къоябыз.

Мени оюмума кёре, асламлы информация органла тюз, тинтилген информацияны хайырланыргъа керекдиле. Тарых бла байламлы темаланы юслеринден айтханда уа, кесинг билгенден, бир затны юсюнден оюмла бир ненча болуучудула. Журналист а аладан жаланда кесине тап келгенни кёргюзтюп къоймай, болгъанланы барын да ачыкъларгъа борчлуду.

Адамларыбыз эски миллет жырларыбызны бек сюедиле. Алагъа да сейир бек уллуду.

- Шёндю сени биргенге кимле ишлейдиле?

- Этчеланы Музафар, Къайталаны Аминат эм Ахматланы Сафарият, Нёгерланы Залина ишлейдиле.

  - Башда айтдынг тилни билген адамларыбыз аз болгъанларын. Сени оюмунга кёре, аны сылтауу недеди?

- Бу жарсыуну башы, бек биринчиден, юйюр тутурукъдады. Ата-анала  сабийлери бла кеси тиллеринде сёлешмеселе, бу ишни тюзетир онг жокъду. Школ, университет да жаланда болушлукъдула бу жумушда. Ишни башы юйюр, тийреди. Тарыхда белгилиди гитче миллетлени кёп санлыла жутуп баргъанлары. Алай болуудан сакъланайыкъ. Кеси кесибизге сакъ болмасакъ, тышындан болушлукъ боллукъ тюйюлдю. Хал былай барса, 50 жылдан халкъыбызны болуму манга бек бушуулу кёрюнеди.

- Мухтар, сизни радиогъа республикада къаллай бир адам тынгылаялады?

- Трансляция бек къыйыр эллеге жетмейди. Аны белгилерчады. Телевидения бла байламилы болум да алайды. Кючлю ретрансляторла керекдиле. Бюгюнлюкде саулай да мында жашагъан халкъны бир 90 проценти тынгылаялады жаланда бизге. Мындан ары хал тюрленир деп умут этеме.